بخشی از پاورپوینت
اسلاید 2 :
بهره برداری و فرآوری گیاهان دارویی و صنعتی
اسلاید 3 :
طبقه بندی گیاهان دارویی براساس اثرات آنها
ساختمان شيميايي مواد موثره گياهان اثر درماني آنها را بر حسب عملشان بر بدن انسان مشخص مي كند.
بنابراين آنها را بر حسب شعاع عملشان مانند داروهاي ديگر به گروه هاي معيني طبقه بندي مي كنند كه
عبارتند از:
گياهان تلخ: قنطوريون صغير، ژنتيان، شبدر آبي، درمنه، قصب الذيره، سنبل خطائي طبي
گياهان تلخ لعابدار: پاي خر، شاهدانه، شمش بري، مورد، گل غافث، هوفاريقون، مريم گلي، انجبارگوش خر، گل مينا، تره تيزك، سنفتيون، پوست درخت بلوط و بيد، ريشه بابا آدم، گلسنگ، پتانسيل، الكيمي، درخت گردو، توت روباه، هفت بند، آويشن، دم شير، زوفا
ضد التهاب ها: بابونه، اكليل كوهي، گل نرگس، رزمارينوس
گياهان ضد نفخ: بابونه، انيسون، رازيانه، سرو كوهي، نعناع، مريم گلي، اكليل كوهي، زيره و زوفا
گياهان معرق: گل ماهور، آقطي سياه، بابونه، تيول، زيرفون، شاه تره، پتازيت، برگ انگور فرنگي، ريش بز،
ترتيزك، ريشه بابا آدم، بيد گياه، بنفشه وحشي
گياهان كاهش دهنده تعرق: مريم گلي، سنبل الطيب، بلادون، برگ گردو، پوست درخت بلوط
اسلاید 4 :
گياهان مدر: گل آقطي سيا، انگور روباه، سرو كوهي، مورد، پرسياوش، هوفاريقون، اونونيس، ريشه جعفري، بادآور د، لوبيا، خزه، كيسه كشيش، درخت غان، برگ توت فرنگي، ريشه بابا آدم، آسپرول معطر، گزنه، ريشه انجدان رومي، دم شير.
گياهان خلط آور لعابدار: پنيرك، گل ماهور، ختمي، بارهنگ
گياهان خلط آور و قي آور: جوشانده ريشه ايپكاكوانا، فتق و اونونيس
خلط آور محرك: مسيكه، رازيانه، برگ نعناع، پونه، سوسن بري، ختمي، گل پاي خر، دانه كتان
گياهان ضد سرفه: ختمي، پنيرك، گياه سعال يا پاي خر، بارهنگ، به دانه و شيرين بيان
گياهان مسهل صفرا: برگ بولدو، گل خلد، كنگر كوهي، زنجبيل سامي، گياه نوروزي، فراسيون، سفيد، ريوند، ماميران، گل قاصد، پوست زرشك، آويشن معمولي، بومادران
گياهان ملين و مسهل: ميوه و شاخه برگ دارمرور بياباني، گل بنفشه صحرايي، بومادران، فاشراسفيد، نيلوفر، كتان
طبقه بندی گیاهان دارویی براساس اثرات آنها
اسلاید 5 :
گياهان مقوي قلب: گل انگشتانه، آدونيس، گل برفك، آليچ، گراتيول، هلبور سياه
ضد آسم: بلادون، ژوسكوام، تاتوره
مواد آرام بخش: سنبل الطيب، گل ساعتي، رازك، خلنك
ضد تصلب شرايين: سير، سرخ وليك، عرق گل سرخ، سوفورا، دارواش
ضد فشار خون: سنبل الطيب، يولاف، زنگ چاودار، سير، اكليل الملك، سرخ وليك، رازك
گياهان معطر: مريم گلي، بابونه رومي، اسطوخودوس، اكليل كوهي
ضد انگل: سرخس نر، قازياغي، هويج، پياز، شاه تره، انار، زبان در قفا، كدو
امراض زنانه: اكليل، كيسه كشيش، سياه دانه، فلفل آبي، پتانسيل، سداب، هوفاريقون، رازيانه، انيسون سبز، شنبليله
ضد استفراق: دانه هاي يولاف، جوشانده جو، آب برنج، چاي چيني، هويج، سيب رنده شده، انجبار، بلوط، گل محمدي، مريم گلي، مورد، توت فرنگي
سموم گياهي: بذر البنج، گل انگشتانه، خشخاش، شاهدانه، گياهان تيره سيب زميني
اسلاید 6 :
طرز تكثير گياهان دارويي:
گياهان دارويي از طريق جنسي و غيرجنسي تكثير مي شوند. براي كشت اين گياهان بايد بذرها از انـواع مناسب انتخاب شده و با توجه به شرايط منطقه در فواصل مناسب و به روش مناسب كاشته شوند. همچنين بعضي از گياهان دارويي به طريق غير جنسي نيز به راه هاي زير تكثير مي شوند:
1. ريزوم و پاجوش مانند نعناع و توت فرنگي 2. ريشه، قلمه و پاجوش مانند مرغ و سوسن 3. جوانه هاي نابجاي ريشه مانند ختمي و زنجبيل 4. پياز مانند سير
روشهاي برداشت، آماده سازي و خشك كردن و نگهداري گياهان دارويي:
این اعمال شامل طرز برداشت يا جمع آوري، خشك كـردن، پوسـت كنـدن، خـرد كـردن، حـذف برخـي قسمت ها، آسياب كردن، الك كردن، كوبيدن، بو دادن و حتي تخمير گياهـان مـي گـردد. هـر كـدام از اعمال براي حفظ و ثابت نگهداشتن مواد موثره موجود در نوعي از گياهان است.
بهره برادی
اسلاید 7 :
خشك كردن گياهان دارويي مانند ديگر گياهان مفيد (از قبيل ادويه جات و گياهاني كه مصارف صـنعتي دارند) بايد به وسيله خود توليد كننده يا جمع كننده آنها انجام شود.
زمان جمع آوري گياه در طبيعت يـا در مزرعه در ارتباط با وجود حداكثر ماده موثره موجود در گياه در طول رشد آن انتخاب مي شود. معمولاَ گياه جمع آوري شده بايد هر چه سريعتر در معرض خشك شدن قرار گيرد تا از آسيب ديدگي در هنگـام پژمردگي جلوگيري شود. در اكثر موارد، از خشك كردن گياه در زير نور مستقيم خورشيد بايد خـودداري شود زيرا نور خورشيد موجب از بين رفتن مواد اوليه و گياه به سرعت رنگ زرد و قهوه اي به خود ميگيرد.
پس از خشك كردن نيز بايد در رابطه با انبار كردن توجه خاصي لحـاظ كرد. اين كار به نوع مواد موثره موجود در گياه بـستگي دارد. همـه داروهـا بايـد بـه صـورت خـشك و در تاريكي و در ظروف بسته و يا در جعبه هاي مقوايي يا بسته هاي كاغذي به صورت موقت نگهداري شـوند و در صورتي كه مقدار آنها زياد باشد از كيسه هاي كتـاني كـه دور از نـور و رطوبـت قـرار داشـته باشـد، استفاده مي گردد. به هيچ وجه نبايد از مواد پلاستيكي در بسته بندي استفاده كـرد.
اسلاید 8 :
در انبارهـاي بـزرگ معمولاَ گياهان در كيسه هاي كاغذي، كنفي، صندوقچه هاي چوبي كه با ورقـه هـاي كاغـذي سـولفوريزه پوشانده شده اند يا درجعبه هاي فلزي بر حسب نوع دارو نگهداري مي شوند.
برخي از اين داروها در برابر رطوبت و هوا بسيار حساس هستند و به همـين دليـل هـم بايـد منحـصراَ در ظروف شيشهاي قهوهاي و با درپوش هاي محتوي سنگ سمباده نگهداري شوند. قسمتهاي ديگري از گياهان نيز وجود دارند كه به نـور بـسيار حـساسند (ريـشه ريونـد، دانـههـاي گـل حضرتي، غده هاي رازك) بنابراين بايد اين داروها در ظروفي نگهداري شوند كه نور را از خود عبور ندهند.
ریشه و ریزوم:
ريشهها در اشكال مختلف از قبيل ريشه ساده يـا منشعب، مخروطي، استوانه اي، كلافي و غيره ديده مي شوند. ريزوم نوعي ساقه زيرزميني خزنده است كـه توليد ريشه هاي نابجا مي كند، مانند زنبق.
اسلاید 9 :
ريشه و ريزوم را در دوره خواب گيـاه يعنـي در هنگـامي كـه بيشترين مقدار مواد موثره در آنها موجود است، جمع آوري مي كنند.
گاهي اين كار در بهار نيز انجام مي شود. بهترين زمان براي جمع آوري ريشه و ريزوم گياهان دائمـي حـدود سـال هـاي دوم و سـوم و بـراي گياهان دو ساله پاييز اولين سال است. هنگام جمع آوري گياهان كمياب هميشه يك قـسمت از ريـشه را در خاك رها مي كنيم تا شايد دوباره سبز شود. ريشه و ريزوم را قبل از خشكاندن بايد سـريعاَ و بـه مـدت كوتاهي با آب جاري شست تا گرد و خاك قسمت هاي آسيب ديده و ديگر مواد زائد آن پاك شود. پوست بعضي از ريشهها و رويزومها را بايد كنده و نوعي حالت تخميري به آنهـا داد، ماننـد زنبـق، ريونـد، ژنتيان و ختمي.
اسلاید 10 :
فرآیندهای پس از برداشت
شرایط مناسب برای برداشت گیاه دارویی
زمان برداشت: موقعی که حداکثر ماده دارویی ساخته شده باشد، برای اندام های رویشی موقع تشکیل گل، برای گل ها موقعی که کاملاً باز می شوند، میوه ها و بذرها موقعی که کاملاً رسیده باشند و اندام های زیر زمینی اواخر دوره رویشی است.
رطوبت: رطوبت زیاد باعث رشد قارچ ها و سایر عوامل بیماریزا می شود لذا خشک کردن باید صحیح صورت بگیرد.
خشک کردن
تعریف: کاهش مقدار رطوبت در اندام های جمع آوری شده به طوریکه بتوان بدون هیج خطری آن ها را برای مدتی نگهداری کرد.
روش خشک کردن به میزان و نوع رطوبت در اندام گیاه بستگی دارد.
اسلاید 11 :
انواع رطوبت
رطوبت شیمیایی یا رطوبت ملکولی(Chemical bound water) در این نوع رطوبت انرژی پیوند ملکولهای آب زیاد بوده و برای خارج کردن آب نیاز به متلاشی کردن ملکولها است. در خشک کردن این نوع رطوبت خارج نمی شود.
رطوبت فیزیکی شیمیایی شامل رطوبت چسبنده با انرژی زیاد است که به راحتی خارج نمی شود.
رطوبت آغشته (Cohesion): با انرژی کم و به سادگی خارج میشود.
رطوبت مکانیکی: بستگی به اختلاف غلظت محیط داخل و خارج گیاه دارد، نقش درجه حرارت برای خروج این رطوبت بسیار مهم است. منظور از خشک کردن خروج رطوبت مکانیکی و پیوسته از درون گیاه است.
خشک کردن
اسلاید 12 :
نکات لازم در موقع خشک کردن
انبار نکردن گیاهان به صورت مرطوب
باقی ماندن رطوبت در گیاه خشک شده به میزان 10 تا 14 درصد
نگهداری گیاهان در اماکن خشک
حرارت خشک کردن برای اسانس 40 تا 50 درجه و برای آلکالوئیدها 60 تا 70 درجه بیشتر نباشد.
برای گلیکوزیدها50 تا 60 درجه و برای ویتامین ها حداکثر 80 درجه
آماده کردن قبل از خشک کردن
جدا کردن مواد اضافی
تبدیل اندام های مورد نظر به قطعات مناسب
شستشوی اندام هایی نظیر ریشه، غده و ریزوم ها
جداکردن پوست ریشه ها که فاقد مواد موثره هستند.
