بخشی از پاورپوینت
اسلاید 4 :
دستور جلسه
اسلاید 5 :
دو تله ذهنی در پسابرجام
اسلاید 6 :
در پسابرجام دو رویکرد وجود دارد که اقتصاد ایران را تحتتاثیر قرار داده است. رویکرد اول، نگاهی خوشبینانه دارد و بر این باور است که با صرف وجود برجام میتوان مشکلات کنونی اقتصاد ایران را رفع کرد. رویکرد دوم نیز دیدگاهی است که برجام را فاقد هر نوع اثر مثبتی دانسته و تلاش میکند فضای انتظاری مثبت حاصل از این رخداد را تحتتاثیر قرار دهد. اگرچه این دیدگاهها، دو طیف متفاوت از یک رویداد هستند، اما بهدلیل پررنگ بودن اثر سیاسی در تحلیلها، از واقعبینی فاصله گرفته و در نتیجه از ارائه راهحل مناسب، برای چالشهای کلیدی اقتصاد کشور، عاجز ماندهاند. از همین رو نیز برخی معتقدند اگر واگرایی کنونی در فضای سیاسی و اقتصاد ایران به همگرایی منجر نشود، در سالهای پیش رو دستیابی به رشد اقتصادی بالا که یکی از الزامات اساسی اقتصاد ایران است با دشواریهای زیادی روبهرو میشود.
در پسابرجام دو رویکرد وجود دارد که اقتصاد ایران را تحتتاثیر قرار داده است. رویکرد اول، نگاهی خوشبینانه دارد و بر این باور است که به صرف وجود برجام میتوان مشکلات کنونی اقتصاد ایران را رفع کرد. رویکرد دوم نیز دیدگاهی است که برجام را بدون هر نوع اثر مثبتی دانسته و تلاش میکند فضای انتظاری مثبت حاصل از این رخداد را تحتتاثیر قرار دهد. اگرچه این دیدگاهها، دو طیف متفاوت از یک رویداد هستند، اما بهدلیل پررنگ بودن اثر سیاسی در تحلیلها، از واقعبینی فاصله گرفته و در نتیجه از ارائه راهحل مناسب، برای چالشهای کلیدی اقتصاد کشور، عاجز ماندهاند.
اسلاید 7 :
در پسابرجام دو رویکرد وجود دارد که اقتصاد ایران را تحتتاثیر قرار داده است. رویکرد اول، نگاهی خوشبینانه دارد و بر این باور است که با صرف وجود برجام میتوان مشکلات کنونی اقتصاد ایران را رفع کرد. رویکرد دوم نیز دیدگاهی است که برجام را فاقد هر نوع اثر مثبتی دانسته و تلاش میکند فضای انتظاری مثبت حاصل از این رخداد را تحتتاثیر قرار دهد. اگرچه این دیدگاهها، دو طیف متفاوت از یک رویداد هستند، اما بهدلیل پررنگ بودن اثر سیاسی در تحلیلها، از واقعبینی فاصله گرفته و در نتیجه از ارائه راهحل مناسب، برای چالشهای کلیدی اقتصاد کشور، عاجز ماندهاند. از همین رو نیز برخی معتقدند اگر واگرایی کنونی در فضای سیاسی و اقتصاد ایران به همگرایی منجر نشود، در سالهای پیش رو دستیابی به رشد اقتصادی بالا که یکی از الزامات اساسی اقتصاد ایران است با دشواریهای زیادی روبهرو میشود.
از همین رو نیز برخی معتقدند اگر واگرایی کنونی در فضای سیاسی و اقتصاد ایران به همگرایی منجر نشود، در سالهای پیش رو دستیابی به رشد اقتصادی بالا که یکی از الزامات اساسی اقتصاد ایران است با دشواریهای زیادی روبهرو میشود. برای نمونه، رشد اقتصادی سال جاری بیش از هر چیز تحت تاثیر تغییر اقتصاد کلان و بهبود ناشی از برجام بوده است و طبیعتا بدون این دو عامل، نه رسیدن به رشد بالا که حتی خطر بازگشت به شرایط اقتصادی وخیم سالهای گذشته هم وجود خواهد داشت.
اسلاید 8 :
شرایطی که در اصل نتیجه بیتدبیری در سیاستگذاری طی سالهای پیشین است و عامل فرعی تحریمها تنها بر شدت آن افزود. تصور کارکرد ایجابی برای برجام بدون تدابیر سیاستی مکمل، تصوری دور از واقعیت موجود است که برجام را مرهمی میداند که باید اقتصاد ایران را در کوتاه مدت درمان کند. به عقیده کارشناسان، نسخه درمان اقتصادی کشور در اتخاذ سیاستهای صحیح اقتصادی و دیپلماتیک برای درمان بیماری مزمن اقتصاد کشور است.
اسلاید 9 :
در یک جمعبندی کلی میتوان گفت برجام توانسته است مسیر شتابگیری موتورمحرک اقتصادی کشور را هموار کند؛ اما برای مساله اساسی اقتصاد ایران در سالهای آینده که «رشد اندک» است کفایت نمیکند. زیرا رشد اقتصادی مستمر و پایدار و عبور از چالشهای اقتصادی در حوزههایی نظیر محیطزیست، تامین مالی و. ، نیازمند اصلاحات ساختاری و تغییر رویههای حاکم بر اقتصاد ایران است. برای مثال یک مانع اساسی رسیدن به رشدهای بالا، سرمایهگذاری ناکافی موجود در کشور است که از سال 1390 به بعد حتی روندی منفی را طی کرده است.
اسلاید 10 :
با توجه به اینکه منابع دولتی کفاف سرمایهگذاریهای لازم برای رشدهای بالا را نخواهد داشت، اقتصاد ایران در حوزه استفاده از ظرفیتهای بخش خصوصی و سرمایهگذاری خارجی نیازمند اجماع و همگرایی است. اما مصاف دو دیدگاه افراطی به برجام موجب شده صدای رویکرد واقعبینانه در میان نبردهای لفظی شنیده نشود.
اسلاید 11 :
«از این رو در گزارشی تحلیلی با اشاره به وضعیت حاکم بر اقتصاد کشور پس از برجام مولفههای کلیدی نیازمند اجماع شناسایی می شود. بررسیها نشان میدهد اقتصاد ایران در حال حاضر نیازمند اجماع و توافق پیرامون سه مولفه کلیدی خود یعنی «برونگرایی»، «رقابت و بخش خصوصی» و نیز «اصلاحات اقتصادی اساسی» (در حوزههای نظام بانکی، بازار انرژی، نظام یارانهها، دولت و ساختار بودجه و نظام ارزی) است تا بتواند به رشد پایدار دست پیدا کند.
اسلاید 12 :
در شرایطی که انتظار میرود اقتصاد ایران در سال 1395 با رشدی بالا در مقیاس یک دهه اخیر خود مواجه شود، این پرسش مطرح است که این رشد تحت تاثیر چه عواملی به وجود آمده و استمرار آن از سال آتی به بعد، نیازمند چه الزاماتی خواهد بود؟ این دو پرسش از این حیث اهمیت دارند که واکنش به آنها، پاسخ به دو نگاه رایج در فضای عمومی کشور را خواهد داد. نگاه نخست، دیدگاهی بدبینانه است که برخلاف شواهد موجود، نقش بهبود اقتصاد کلان و گشایش پسابرجام در تحولات مثبت اقتصادی اخیر را نادیده میگیرد. نگاه دوم نیز، دیدگاهی خوشبینانه است که بیتوجه به مسائل متعدد جاری، تصور میکند رشد بالای سال 1395 بدون برداشتن گامهایی دیگر، در سالهای آتی هم قابل انتظار خواهد بود.
اسلاید 13 :
دو تفسیر متناقض از شرایط
اسلاید 14 :
با گذر اقتصاد ایران از سالهای 1391 و 1392 (با ارقام منفی ثبت شده برای رشد اقتصادی) و سال 1393 (با رشد اقتصادی 3 درصدی اعلام شده از سوی بانک مرکزی)، تولید ناخالص داخلی (بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران) در سال گذشته رشدی معادل 3/ 1 درصد را تجربه کرده است. شرایط ویژه سال 1395 باعث افزایش انتظارات از رشد اقتصادی این سال شد. با وجود عدم اجماع آماری بر نرخ رشد اقتصادی در سال 1395 عمده برآوردهای انجام شده از شتابگیری روند انبساطی تولید ناخالص داخلی در سال 1395 حکایت دارد. بر اساس اعلام مرکز آمار در کشور، نرخ رشد اقتصادی در فصل اول سال جاری معادل 4/ 4 درصد بوده است.
اسلاید 15 :
بانک مرکزی نیز رشد فصل نخست سال را 4/ 5 درصد اعلام کرده است، از سوی دیگر بر اساس برآورد مرکز پژوهشهای مجلس در سال 1395 نرخ رشد اقتصادی کشور در سال 1395 معادل 6/ 6 درصد خواهد بود. با این حال، پرسش اساسی این است که آیا رشد سال جاری در نتیجه عواملی پایدار رخ داده و میتوان انتظار تداوم آن را داشت یا این رشد، رخدادی گذرا است و استمرار آن، به تغییرات بیشتر و بهبودهای بنیادیتری نیازمند است؟
اسلاید 16 :
کارشناسان اعتقاد دارند به رسمیت شناختن تصویر موجود و همگرایی در پرسش طرح شده میتواند نقطه آغاز حرکت به سوی پایدارسازی رشد اقتصادی باشد. به باور برخی کارشناسان اکثر مطالعات موجود نشان میدهد بخشی از رشد اقتصادی حاصل شده در اقتصاد ایران مرهون افزایش تولید نفت است. برای نمونه در برآورد مرکز پژوهشهای مجلس، در رشد اقتصادی سال جاری نقش نفت پررنگ است. محاسبات مرکز پژوهشهای مجلس حکایت از آن دارد که 9/ 3 درصد از رشد تولید ناخالص داخلی کشور در سال 1395 حاصل نیروی محرکهای است که پس از برجام به موتور نفتی کشور وارد شدهاست.
اسلاید 17 :
بنابراین رشد اقتصادی ایران محصول افزایش تولید نفت و این افزایش تولید نیز ناشی از برجام است اما ماهیت این رشد غیر قابل تکرار است، بنابراین برای استمرار آن اقتصاد ایران نیاز به تحولات ساختاری دارد. این در حالی است که در فضای پسابرجام بهنظر میرسد دو رویکرد کاملا متضاد شکل گرفته است: رویکرد اول با اصرار بر بیاثری برجام، فضای انتظاری مثبت ناشی از این توافق را تحتالشعاع قرار میدهد.
اسلاید 18 :
رویکرد دیگر نیز نگاه کاملا خوشبینانه به برجام و بیعملی در انجام تحولات ساختاری است (فرصتسوزی فضای پسابرجام). رویکرد نخست که عمدتا از سوی منتقدان رویکرد سیاسی و دیپلماتیک دولت یازدهم مطرح میشود، این ادعا را مطرح میکند که «پس از برجام اتفاقی در عرصه اقتصادی ایران رخ نداده است». به نظر میرسد این گروه نخست، افرادی هستند که دست کم از سال 1392 به بعد، شرایط موجود اقتصادی ایران را مستقل از تغییرات عوامل اثرگذار و شاخصهای کلیدی اقتصادی، «نامطلوب» ارزیابی کرده و معمولا اظهار میکنند که علامت مثبت و امیدوارکنندهای مشاهده نمیشود.
اسلاید 19 :
در جایگاهی کاملا مقابل گروه نخست، رویکرد دیگری وجود دارد که احتمالا تحتتاثیر دوقطبیهای سیاسی موجود، نگاه بیش از حد مثبتی به شرایط فعلی و آتی اقتصادی کشور داشته است. این رویکرد، ظاهرا تصور میکند تحول بزرگی در اقتصاد کشور طی دوره اخیر و به خصوص در این یک سال اتفاق افتاده است و در تحلیل دلایل این تغییر هم، دچار سادهانگاری میشود. بر مبنای همین تحلیل، این گروه دوم تصور میکند که در ادامه و طی سالهای آینده نیز به همین سادگی و بدون ایجاد تغییرات اساسی و پیشبرد اصلاحات اقتصادی بنیادی در داخل جهت ارتقای بهرهوری، تقویت بخش خصوصی واقعی و توسعه تعامل با دنیا، رشد اقتصادی بالا ادامه خواهد داشت.
اسلاید 20 :
با وجود آنکه این دو رویکرد حدی و کاملا متضاد با هم هستند و در دو سوی یک طیف وسیع قرار دارند به نظر میرسد در یک خصیصه اشتراک داشته باشند. این دو گروه احتمالا تحت تاثیر یک نگاه سیاستزده، در تحلیل خود از وضعیت جاری و آینده اقتصادی، از واقعبینی لازم دور شدهاند.نبودیک نگاه واقعبینانه زمانی اهمیت پیدا میکند که قرار باشد در یک فضای قطبیشده، کار به «تشخیص» و «تجویز» از سوی سیاستگذار برسد و آسیبهای ناشی از عدم واقعبینی، به تنظیم و اجرای سیاستهای ناکارآ و حتی مخرب منجر شود.
