پاورپوینت بیداری اسلامی در جهان عرب، ایران و شبه قاره هند

بخشی از پاورپوینت

اسلاید 2 :

بیداری اسلامی در
جهان عرب، ایران و شبه قاره هند

اسلاید 3 :

1. روش «جریان شناسی»:
کتاب سیر اندیشه سیاسی عرب: حمید عنایت؛
کتاب گرایشهای سیاسی در جهان عرب: نوشته مجید خدوری؛
2. روش «مقوله شناسی»: مقوله های مهم جامعه و سیاست شناسی در نظر گرفته شده است-.
کنتاب اندیشه سیاسی در اسلام معاصر: حمید عنایت؛
3. روش «متفکر شناسی»:
کتاب تفکر عرب: آلبرت حورانی؛
زعماء الاصلاح فی عصر الحدیث: احمد امین؛
منابع مطالعه اندیشه سیاسی معاصر عرب

اسلاید 4 :

اندیشه سیاسی به طورمعطوف به دوره بحران است.
اندیشه عرب به طور خاصی مصداق این عبارت است، زیرا در دوران معاصر بحرانهای پی در پی نقش اساسی در شکل گیری اندیشه های عرب و دگرگونی آن داشته است.

اسلاید 5 :

نجیب عیسی: «بحران فرهنگ و روشنفکری در جهان عرب، بخشی از یک بحران فراگیر و کهن است» که آن را بحران «توسعه» می نامند.
عربها چون ایرانیان، از هنگامی که با دولتهای اروپایی آشنا شدند، به عمق عقب ماندگی خود و توسعه و پیشرفت اروپاییها پی بردند.
پاسخهای گوناگونی به این معضل داده شده است که یکی از آنها بازگشت به اسلام به مثابه دین و تمدن است.

اسلاید 6 :

در واقع، جنبش بیداری اسلامی در جهان عرب پایداری در برابر مخاطراتی بودد که موجودیت آنها به خطر انداخته بود و با اتکا به اصول و مبانی اسلامی انجام شد و اصلاح دینی را به منظور برانگیختن روح ایستادگی در وجود امّت اسلامی در برابر سلطه غرب و نیز ضعف و فساد داخلی برگزید.

اسلاید 7 :

بر اساس نوع پاسخهای داده شده آنها در چهار دسته قرار می گیرند.
این تقسیم بندی پاسخهایی است که اندیشمندان عرب در درون گفتمان اسلامی مطرح کرده اندو نتیجتاً ناسیونالیسم، سوسیالیسم و ایدئولوژیهایی از این دست را پوشش نمی دهد.

اسلاید 8 :

1. تمدن گرایان – عرب گرایان
2. تمدن گرایان – اسلام گرایان
3. اسلام گرایان سنتی
4. اصول گرایان اسلامی
طهطاوی و خیر الدین تونسی از اندیشمندان برجسته گرایش اول؛
سید جمال الدین اسد آبادی و تا حدودی محمد عبده از متفکران گرایش دوم؛
رشید رضا از سخن گویان اصلی گرایش سوم؛
سید قطب و اخوان المسلمین از فعالان گرایش چهارم؛

اسلاید 9 :

معمولاً در بررسی اندیشه های سیاسی عرب میان گرایشهای گوناگون و متکثر بالا تفاوتی نمی گذارند.
زید مهم ترین ساز و کار گفتمان دینی معاصر را ایدئولوژی باوری آن می داند که میان اعتدال و تندروی و نیز میان فقیهان و واعظان جمع می کند و همه را در یک صف قرار می دهد.
وی اعتراف به سلطه مطلق سلف و سنت را از ویژگیهای جنبشهای اسلامی اعم از تندرو و میانه رو می داند.
سید قطب از کسانی بود که از تأویل اجتماعی دین به سوی ایدئولوژی حاکمیت الهی که انسان را نفی می کرد و واقعیت اجتماعی را در اشکال خشکی محصور می کرد، گرایش یافت.

اسلاید 10 :

از دیدگاه نصر حامد ابوزید گروههای میانه رو و تندرو عرب همسو هستند.
او می گوید: «حقیقت این است که فرق میان این دو گرایش در درجه است نه نوع، تشابه میان این دو شکل از گفتمان دینی در اعتماد هر دو بر عناصر اساسی ثابت در ساختار گفتمان دینی است».
تحول در گرایشهای مذکور مفهوم «شکست» را به ذهن متبادر می کند، با وجود اینکه تحولات سیاسی و اجتماعی در تحول فکری از گرایشی به گرایش دیگر مؤثر بوده است، ولی باید گفت که علت اصلی این تحولات، شکست اندیشه پیشین در برآوردن انتظارات موجود است که زمینه را برای ظهور اندیشه جدید فراهم می کند.
رضوان السید این فرایند را سیر «قهقرایی» اندیشه عرب می نامد.

اسلاید 11 :

هر چه بدین سو می آییم گرایشهای اسلامی اصول گرا می شود، بر دیگر جریانهای فکری غالب شده و آنها را به حاشیه می راند و جهت گیری ضد غربی آن تشدید می شود و ویژگی مبارزه جویانه آن آشکارتر می شود و از دولتهای حاکم بر جوامع اسلامی فاصله می گیرد و اندیشه های سَلَفیه در آنها قوت گرفته و از حرکتی فکری به جنبشی توده ای و سیاسی تبدیل می شود.

اسلاید 12 :

نحله «تمدن گرا – عرب گرا» بیشتر به اخذ تمدن اروپایی گرایش دارد، اما در همان حال آنان دغدغه عظمت جوامع اسلامی را دارند و راه آن را جذب علم، صنعت، مدنیّت و نهادهای اروپایی می دانند.
در این گونه اندیشه ها برتری اروپاییان به صورت فرض قطعی پذیرفته می شود.
طهطاوی: «تمدن اروپایی عمدتاً بر پایه چیزهایی است که اروپا از اسلام اخذ کرده بود».
وطنی که طهطاوی از آن نام می برد مصر است، نه آنچه امروز نزد عربها «وطن عربی» نام دارد و همه سرزمینهای عرب زبان را در بر می گیرد.

اسلاید 13 :

1. اصالت و برتری تمدن غرب را می پذیرد و مسلمانان را برخوردار از این توانایی می داند که در کسب فنّاوری و تمدن غربی موفق عمل کنند، زیرا علم غربی را همان علوم اسلامی می پندارد.
مسلمانان را به در آویختن با اروپا و تعامل با تمدن اروپایی و پیروی کردن از آنان و اخذ دستاوردهای آنان، در مواردی که با شریعت و دین مغایرتی ندارد، دعوت می کند ولی از موضع قدرت به اروپاییان نگاه می کند.
ویژگیهای گرایش تمدن گرا – عرب گرا

اسلاید 14 :

2. این گرایش در تعامل با دولت است و هر دو نماینده برجسته این گرایش، از مقامهای دولتی بوده اند و اخذ تمدن و نهادها و فنّاوری غربی را وظیفه دولت به شمار می آورنذ تا موجب ترقی مسلمانان شود.
به همین دلیل اصولاً حرکت آنان یک جنبش توده ای سیاسی نیست و ملت مخاطب اول آنان نیست.
ویژگیهای گرایش تمدن گرا – عرب گرا

اسلاید 15 :

3. روش و منش آنان اصلاحگرست و به دنبال اصلاح نهادهای سیاسی – اجتماعی جوامع خود با استفاده از تجربیات و نهادهای اروپایی هستند.
بر این اساس، این گرایش نه تنها مخالفتی را در میان حکومت موجب نمی شود، بلکه به سبب تعاملات مستقیم با دولت با آن در ارتباط است و طبعاً به همین دلیل هم، حرکتی سیاسی بر ضد نظامهای حاکم به شمار نمی آید تا واکنش منفی دولت زمانه خود را برانگیزد.

اسلاید 16 :

4. این گروه اصولاً به احتمال تضاد اسلام و تمدن اروپایی نمی اندیشند، زیرا آنان به جِدّ باور دارند که اساساً تمدن اروپایی برگرفته از اسلام و علوم اروپایی ترجمه علوم اسلامی پیشین است و هیچ منعی در اخذ این تمدن وجود ندارد.
بنابراین، هدف آنان «تعیین معیاری بود که در اخذ تمدن از اروپا – در بهره برداری از دانش اروپا – به کار آید» و «از نظر آنان تنها بهسازی نهادهای غیر دینی ضرورت داشت».

اسلاید 17 :

5. آنان اندیشه پان اسلامی ندارند و این وجه افتراق آنان با جنبشهای پیشین و اندیشه های نوگرایانه پس از آنان است.
نگرش آنان کاملاً محدود است و حتی هنگامی که از وطن عربی سخن می گویند، مرادشان همه ممالک عرب زبان نیست، بلکه دقیقاً منظور مشخصی دارند که برای نمونه برای طهطاوی وطن عربی همان مصر است.

اسلاید 18 :

نسل دوم از منادیان بیداری اسلامی را می توان «تمدن گرا – اسلام گرا» نامید و چهره بارز آن سید جمال الدین اسد آبادی و شیخ محمد عبده است.
روح اصلی اصلاحگری سید جمال در جهان اسلام «تجدد» است.
کانون اندیشه سید جمال «ترقّی» و «زوال» است.
جنبش اصلاحی که سید جمال الدین آن را آغاز کرده بود، جنبشی عقل گرا و خواهان استفاده از شیوه های جدید نوسازی و پیشرفت و علم و صنعت و خواهان برپایی نظامهای سیاسی مبتنی بر آزادی و دموکراسی در قالب حکومتهای پارلمانی و مشروطه و پادشاهیهای مقید و محدود بود، البته اگر امکان برپایی نظام جمهوری نبود.

اسلاید 19 :

سید جمال بر خلاف عرب گرایان تمدن گرا، بر دو فرض اساسی تأکید می کرد:
1- نقش ناگزیر دین در زندگی ملتها، به ویژه ملتهایی که جامعه آنها بر پایه دین قرار دارد.
2- نیاز به نهادهای جدید و مهارتهای فنی برای برآوردن خواستهای زندگی جدید.
دو هدف اصلی سید جمال، یعنی وحدت اسلامی و مبارزه با سلطه غرب، از نقاط تمایز اندیشه وی از گرایش «تمدن گرا – عرب گرا» بود.

اسلاید 20 :

وی در عین حال که آشکارا مسلمانان را به ایستادگی در برابر سلطه اروپا بر سرزمینهای اسلامی تحریک می کرد، با تأکید بر اقتباس از دستاوردهای علمی و صنعتی غرب، تقلید از غرب را رد می کرد.
به همین سبب هم از روند موجود در جوامع اسلامی انتقاد می کرد.
اگر چه در اندیشه های نوگرایانه سید جمال بر بحث تجدد بیش از هویت تأکید می شود، دغدغه های هویّتی هم در اندیشه های وی با تأکید جدی همراه است که از مبارزه او با سلطه اروپا و نیز در پرهیز دادن از تقلید صِرف از اروپا کاملاً مشهود است.