بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
جلسه سوم روش بررسی سبک شناختی متون
برای آن که بتوانیم متنی را به لحاظ سبک شناسی تجزیه و تحلیل کنیم باید روشی داشته باشیم. یکی از سادهترین و در عین حال عملیترین راهها این است که متن را از سه دیدگاه زبان، فکر و ادبیات مورد دقت قرار دهیم تا بدین وسیله بتوانیم به اجزای متشکّلة متن اشرافی پیدا کنیم و ساختار متن را- با توجّه به رابطة اجزا با یکدیگر- دریابیم.
اسلاید 2 :
سطوح سهگانه بررسی سبکهای ادبی
1- سطح زبانی(Literally level)
سطح زبانی مقولة گستردهای است، از این رو آن را به سه سطح کوچکتر آوایی (phonological)، لغوی (lexical) و نحویsyntactical)) تقسیم می کنیم:
الف: سطح آوایی یا سبک شناسی آواها(phonostylistics)
به سطح آوایی میتوان سطح موسیقیایی(musical) متن نیز گفت زیرا در این مرحله متن را به لحاظ ابزار موسیقی آفرین بررسی میکنیم. موسیقی بیرونی( و کناری) از بررسی وزن و قافیه و ردیف معلوم میشود. موسیقی درونی متن به وسیلة صنایع بدیع لفظی از قبیل انواع سجع (سجع متوازی و متوازن و مطرف و موازنه و ترصیع و تضمین، انواع جناس(ناقص، اشتقاق و .)، آنواع تکرار (همحروفی، همصدایی.) به وجود میآید. علاوه بر اینها مسائل کلی مربوط به تلفّظ از قبیل الف اطلاق، انواع ابدال( مثلاً تبدیل ف و پ یا ل و ر)، اماله( کتاب، کتیب)، واو معدوله، اسم صوت(چکاچک)، تخفیف لغات(نگاه، نگه)، مشدد کردن مخفف و برعکس(پرّ)، تلفّظهای کهن (جوان) . نیز در این قسمت مورد دقّت قرار میگیرد.
اسلاید 3 :
ب) سطح لغوی (lexical) یا سبک شناسی وازهها
ملاحظه و بررسی درصد لغات فارسی و عربی، لغات بیگانه مثلاً ترکی یا مغولی، کهنگرایی (آرکائیسم) از قبیل استعمال لغات کهن نزدیک به پهلوی یا لغات قدیمی مهجور پارسی، سرهنویس، اسامی بسیط یا مرکب، اسم معنی یا ذات، حروف اضافة بسیط یا مرکب، نوع گزینش واژه با توجّه به محور جانشینی، وسعت یا قلّت واژگان، مترادف، نوع صفت.
اسلاید 4 :
ج) سطح نحوی (syntactical) یا سبک شناسی جمله
بررسی جمله از نظر محور همنشینی و دقّت در ساختهای غیرمتعارف، کوتاه یا بلند بودن جملات، کاربردهای کهن دستوری از قبیل آوردن انواع یاء ( یاء تمنّی، یاء خواب.)، آوردن دو حرف اضافه در پس و پیش متمّم، مفعول و علامت آن، صرفة جویی درآوردن را، فعل ماضی با «ب» آغازی، فعل مضارع بدون «می» و «ب»، فعل امر بدون«ب»، وجوه کهن ماضی استمراری، افعال پیشوندی، افعال مرکب، کاربردهای خاص ضمایر، صرف افعال کهن.
* باید توجّه داشت که نمیتوان فهرست دقیق و کاملی از همة موارد را در پیشچشم داشت و در اثر به دنبال یکایک آنها گشت. هر اثر به مقتضای ظبیعت و نوع خود توجّه و دقّت مخصوصی را ایجاب میکند.
اسلاید 5 :
دومین سطح از سطوح سهگانه سبکشناسی
2- سطح فکری(philosophical level)
آیا اثر درونگرا( انفسی) و ذهنی (subjective) است یا برونگرا (آفاقی) و عینی((objective؟ با بیرون و سطح پدیدهها تماس دارد و یا به درون و عمق پرداخته است؟ شادیگراست یا غمگرا؟ خردگراست یا عشقگرا(عرفانی)؟ چه فکر خاصی را تبلیغ میکند؟ آیا نویسنده احساسات خاصی ملاً احساسات ملّیگرایانه (شعوبیه) یا مذهبی دارد؟ بررسی وضع قهرمانان اثر، مثلاً معشوق مرد یا زن در شعر قدیم فارسی. نویسنده بدبین است یا خوشبین؟ تلقّی او نسبت به مسائلی ازقبیل مرگ، زندگی، عشق، صلح، جنگ، . چگونه است؟ آیا نویسنده دید فلسفی دارد؟ اگر اثر عرفانی است چه نوع عرفانی را تبلیغ میکند؟
در سطح فکری هم دقت در جزئیات بستگی به متن دارد. در ادبیات کهن گاهی توجّه به گرایشهای مذهبی مهم است، معتزله بودن، اشعری بودن. مسألة رؤیت مهم است. در ادبیات بعد از مشروطه مخصوصاً در رمان افکار چدیدی مطرح شدهاست.
* در بررسی مختصّات فکری باید به مغلطة قصد توجّه داشت. گاهی خود نویسنده یا شاعر قصد خود را از اثر توضیح میدهد، حال آن که اثر مورد بررسی در راستای چنین هدفی نیست. یا ممکن است خود نویسنده اثرش را تفسیر کند و تفسیرش درست نباشد
اسلاید 6 :
سومین سطح از سطوح سه گانه سبکشناسی
3- سطح ادبی(literary level)
توجّه به بسامد لغاتی که در معانی ثانویه (مجاز) به کار رفتهاند. مسائل علم بیان از قبیل تشبیه و استعاره و سمبل و کنایه. مسائل بدیع معنوی از قبیل ایهام و تناسب و به طور کلی زبان ادبی اثر و انحرافهای هنری و خلاقیت ادبی در زبان. تمام سخن فرمالیستها این است که در ادبیات اصل، ادبیّت (literariness) است یعنی طرز بیان و نحوة ارائه موضوع به صورت ادبی. هرچه ادبیّت اثری مشخّصتر باشد اثر ادبیتر است.جز اینها بررسی نوع ادبی اثر( حماسه، تراژدی، غنا) و وفاداری یا تصرّف نویسنده در قراردادهای ادبی، قوالب شعر، مسائل علم معانی از وفاداری یا تصرّف نویسنده در قراردادهای ادبی، قوالب شعر، مسائل علم معانی از قبیل ایجاز و اطناب و قصر و حصر همه و همه راهگشا هستند.
