بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
اقتصاد ایران جلسه سوم
اقتصاد نفت در ایران
اسلاید 2 :
اقتصاد نفت در ایران
ذخایر عظیم نفت در ایران، خلیج فارس، عراق، عربستان سعودی و. قرار دارد. حدود 75% از کل منابع نفت موجود در جهان در خاور میانه قرار دارد.
نفت یک کالای اقتصادی، سیاسی و استراتژیک است. رسوخ نفت در تمام زوایای زندگی بشر آن را به شکل یک کالای حیاتی در آورده و در حال حاضر زندگی صنعتی بدون وجود آن میسر نیست.
امروزه اکثر دانشمندان اقتصاد سیاسی عقیده دارند که فرآیند توسعه یافتگی سیاسی و اقتصادی و بالطبع امنیت ملی کشور های صادر کننده نفت تحت تأثیر اقتصاد نفتی این کشور ها است.
بدین ترتیب می توان گفت وابستگی ایران به درآمد نفتی در عرصه اقتصاد بین الملل یک روی مسئله است و روی دیگر مسئله در تعامل امنیت ملی کشور با درآمد های نفتی تأثیری است که نفت بر حیات اجتماعی – اقتصادی دارد.
اسلاید 3 :
تأثیر و رابطه نفت، ثروت و قدرت در ساختار قدرت در ایران
در روز پنجم خرداد 1287 در مسجد سلیمان نفت کشف شد که امتیاز استخراج و بهره برداری از آن به ویلیام دارسی انگلیسی داده شد و به این ترتیب صنعتی آغازشد که طی دو جنگ جهانی نیروی دریایی انگلیس را نجات داد ولی برای ایرانیان زحمتی ایجاد کرد که از مجموع زحمت های سیاسی دولت های بزرگ بیشتر بود.
حال در پی این هستیم که ببینیم رابطه نفتٍ، ثروت و قدرت دریکصد سال گذشته در ایران چگونه بوده است و چه فرصت ها و تهدید هایی را ایجاد کرده است.
به طور کلی درآمد نفت در طول صد سال گذشته چهار نقش ایفا کرده است:
تأمین ارز
تأمین سوخت برای صنعت
تأمین اشتغال در کشور
تولید فرآورده های گسترده پتروشیمی
اسلاید 4 :
تأمین ارز
تأمین ارز به دو صورت در اشتغال نقش داشته و در حال حاضر اشتغال مستقیم نفت در حدود 150 هزار نفر است و در مقابل نیروی کار موجود کمتر از یک درصد آن را تشکیل می دهد.ولی اشتغال غیر مستقیم آن بسیار زیاد است زیرا ارزی که از طریق فروش نفت وادر کشور می شود همواره به انواع صنایع و خدمات تزریق می شود و هزاران شغل ایجاد می کند.
آخرین نقشی که نفت در ده های اخیر ایفا کرده است بحث پترو شیمی است در اوایل انقلاب با تزریق نفت و گاز تولید فراورده های پترو شیمی از نیم میلیون تن به بیشتر از بیست میلیون تن رسیده است.بنابراین با توجه به نقش هایی که نفت ایجاد کرده اقتصاد ما مبتنی بر نفت بوده و به یک اقتصاد دولتی نفتی تبدیل شده است.
اسلاید 5 :
تا قبل از انقلاب درآمد های نفتی مهم ترین منبع برای تأسیس ارتش جدید و توسعه و تجهیز آن بوده است.این امر در واقع با هدف تقویت قدرت نظامی که مهم ترین مأموریتش حفظ همان نفت و چاه های جنوب بود صورت گرفت.
بعد از کودتای بیست و هشت مرداد نیز همواره بخش عظیمی از درآمد های نفتی صرف خرید و توسعه تجهیزات ارتش بود بنا براین قبل از انقلاب نفت نقش اول را در ساختار قدرت ایفا می کرد.
در دوره محمد رضا شاه نیز ادعا بر این است که از طریق برنامه انقلاب سفید با یک دگرگونی در ساختار اجتماعی بخشی از نفت وارد اقتصاد می شود که با توسعه اشتغال غیر مستقیم و با تزریق نفت برای واردات بیشتر به خصوص کالا های مصرفی و ایجاد یک اقتصاد مصرفی و کالاهای مونتاژ اشتغال بیشتری ایجاد می کند..
اسلاید 6 :
نقش نفت در اقتصاد سیاسی ایران
در آمد های نفتی ایران به عنوان یک متغییر مستقل نقش اساسی در اقتصاد سیاسی ایران در طول هشتاد سال گذشته بازی کرده است.این درآمد ها عامل اصلی برای سرمایه گذاری در زیر ساخت های کشور بوده است.
از لحاظ تاریخی جدا از رقابت های بین المللی برای دست یابی و حفظ امتیاز بهره برداری از این منابع عظیم که نظام سیاسی ایران را تحت تأثیر قرار می داد، تخصیص و توزیع این درآمد ها که در اختیار دولت قبل از انقلاب بود باعث بروز مشکلات و بحران های اقتصادی و اجتماعی فراوان از قبیل تورم ،عدم کارایی و مصرف گرایی افراطی شد.
اسلاید 7 :
عمده ترین کارکرد های نفت در نهاد های مختلف کشور
الف) نفت پوششی بر ناکارآمدی نظام اقتصادی
بزرگترین تأثیر منفی نفت در اقتصاد ایران پوشش ضعف ها و ناکارآمدی های اقتصاد ایران است که واقعیات اقتصاد ضعیف و بیمار کشور را از نظر ها مخفی نگاه داشته چرا که تعهدات مالی کشور به راحتی با فروش تفت تأمین شده و هیچ گاه احساس نیاز و کمبود نکردیم تا مغز ها و دست هایمان را به تلاش و تکاپو در عرصه اقتصاد وارد سازیم.
ب)حجیم ساختن و ناکارآمدی نظام بروکراسی در ایران
نظام دیوان سالاری در ایران بسیار حجیم است و این امر چالاکی، انعطاف پذیری، سرعت و روز آمدی را از این سیستم سلب نموده و باعث شده که ناکارآمدی در نظام بروکراسی برایران حاکم شود.
اسلاید 8 :
موازی کاری، ضعف در نظام انگیزشی کارکنان، الگوی نابسامان ارتقاء در سازمان های دولتی ، عدم شفافیت، کارشناسی ضعیف و غالباً تشریفاتی، کاغذ بازی . از دیگر نشانه های ضعف و ناکارآمدی نظام اداری کشور است که بخش عمده هی از آن به درآمد های هنگفت نفت بازمی گردد.که این نظام معیوب اداری را شاداب و سالم نشان می دهد.
ج) اعطای قدرت مطلق به دولت و تضعیف نهاد های مردمی و مدنی
درآمد های کلان نفتی که به طور کامل و مستقیم در اختیار دولت قرار دارد قدرتی مطلق به آن بخشیده است ومسیر به وجود آمدن، تقویت و توسعه نهاد های مستقل و قدرتمند مردمی را پیجیده و دشوار ساخته است.
د) ضعف عمومی در فرهنگ نظم، تلاش گری و قناعت
درآمد های حاصل نفت که فرهنگ ضد بهره وری را در غالب نهاد ها و سازمان های کشور اشاعه داده اند جایگزین فرهنگ شرعی و سنتی کار و قناعت در جامعه شده اند.این معایب عمده و عمیق در فرهنگ اجتماعی و اقتصادی ما به گونه ای آشکار به تزریق درآمد های نفتی بر می گردد.
اسلاید 9 :
ح)بحران انرژی و محیط زیست
یارانه های اعطایی دولت در بخش انرژی که از طریق فروش نفت تأمین ملی می شود و مصرف بی رویه سوخت در کشور اصلی ترین دلیل بحران فزآینده ی انرژی و محیط زیست در ایران محسوب می شود.
روند تخریب و تهدید منابع طبیعی، فرسایش ها، خشکسالی، کاهش بارندگی از جمله عواملی هستند که به مصرف بی رویه انرژی و تواید آلاینده ها مربوط می گردند.
ذکر این نکته ضروری است که آن چه که از کارکرد های منفی درآمد نفت در ایران برشمردیم به ذات درآمد های نفتی باز نمی گردند بلکه به سوء مدیریت این درآمد ها مربوط است.
نفتی که اکنون به عنوان یک عامل منفی در اقتصاد ایران تبدیل شده با مدیریتی صحیح و خرد مندانه می تواند موتور توسعه ملی کشور شود.
اسلاید 10 :
شوک نفتی و تأثیر آن بر افزایش قیمت نفت
معمولاً منظور از شوک نفتی تغییرات ناگهانی در قیمت نفت است.
تأثیر شوک نفتی بر افزایش قیمت نفت در کشور های توسعه یافته و صنعتی بدین صورت است که انرژی به عنوان مهم ترین عامل تولید و از سوی دیگر به عنوان یک کالای مصرفی دارای هم کشش جانشینی و هم کشش تقاضایی است.بنابراین حتی در مواقعی که سیاست های پولی و مالی مناسبی نیز اعمال می شود افزایش قیمت انرژی سبب کاهش درآمد ملی کشور های صنعتی شده و باعث پیامد هایی نظیر بی کاری خواهد شد. در کشور های توسعه نیافته که اقتصادشان کار بر است افزایش قیمت نفت کمتر از کشور های صنعتی تأثیر گذار است.
بالا رفتن قیمت نفت در این کشور ها سبب می شود که حساب های جاری و بنابراین تراز پرداخت های این قبیل کشور ها دچار مشکل گردد.
اسلاید 11 :
در مورد کشورهای صادر کننده نفت از قبیل ایران می توان این تأثیر را به نحوه هزینه کردن دولت، ساختار اقتصادی و رفتار دولت در داخل کشور شاهد بود.
معمولاً در کشور های صادر کننده نفت درآمد های حاصل به عنوان درآمد بخش دولتی محسوب و از خزانه وارد بودجه می شود. این مسئله سبب می گردد که درآمد های نفتی از طریق ردیف هزینه های دولت به دو صورت جاری و عمرانی به اقتصاد کشور تزریق شود.
امروزه تأثیر بسیار منفی افزایش هزینه های جاری دولت بر ساختار اقتصادی به خصوص تأثیرات منفی آن بر سرمایه گذاری بخش خصوصی که نشان دهنده مشارکت مردم در اداره اقتصاد است را می توان به وضوح حس کرد.
اسلاید 12 :
عوامل کاهش قیمت نفت
الف) عوامل بنیادی
اقدامات صرفه جویانه مانند تمایل به استفاده از منابع جایگزین و تجدید پذیر
عرضه زیاد و تقاضای کم تحت تأثیر رکود اقتصادی
تغییر با تصحیح الگوی مصرف
ب) عومل مالی
خروج پول از بورس نفت
تغییر در قیمت دلار در برابر بقیه ارز های جهانی
وقوع بحران مالی در اقتصاد آمریکا و بروز رکود
اسلاید 13 :
ج) عامل انتظاری یا روان شناختی
کاهش مناقشات سیاسی در مناطق نفت خیز
ناهماهنگی بین اعضای اوپک و خارج از اوپک
استفاده از ذخیره های استراتژیک توسط کشور های مصرف کننده
پیش بینی وضع اقتصاد جهانی در آینده
فشار های سیاسی کشور های غربی به اعضای اوپک برای افزایش سطح تولید.
اسلاید 14 :
پدیده نفرین منابع
رشد اقتصادی پایین تر کشور هایی با منابع طبیعی گسترده نسبت به سایر کشور ها تناقضی است که به نفرین منابع شهرت دارد که بر اثر عواملی از قبیل کاهش قدرت رقابت در سایر بخش های اقتصادی، فرار سرمایه از بخش منابع طبیعی، عدم مدیریت دولت و یا بر اثر فساد سیاسی ممکن است اتفاق بیفتد.
اسلاید 15 :
آثار منفی وفور منابع طبیعی مانند نفت بر اقتصاد جوامعی که منجر به بلای منابع می شود
الف)نزاع
منابع طبیعی می تواند اغلب باعث بروز مناقشات و سهم خواهی گروه های مختلف شود.
ب)مالیات
معمولاً کشور های دارای منابع طبیعی مخارجشان را از فروش این منابع به دست آورده و به درآمد ها مالیاتی وابسته نیستند. بنابراین هیچ گونه پاسخ گویی نیز در برابر شهروندان نخواهند داشت و بدین گونه است که در این کشور ها رابطه مردم و دولت از هم گسسته است.
ج) ناپایداری درآمد
که باعث سردر گمی دولت در برنامه ها به دلیل نوسانات در درآمد خواهد شد
اسلاید 16 :
د)استقراض بیش از اندازه
ح)فقدان اقتصاد چند بعدی و پدیده خود مختاری اقتصادی
خ) منابع انسانی
در بسیاری از کشور های فقیر در صنایع مربوط به منابع طبیعی سطح حقوق نسبت به دیگر بخش های اقتصادی بسیار بالاتر است و این باعث خواهد شد که بهترین ها جذب این صنایع شوند.از دیگر آثار نفرین منابع کاهش سرمایه انسانی است که ممکن است از اهمیت تحصیلات در این کشور ها کاسته شود.
ر) آزادی و دمکراسی
ز) نوسانات قیمت جهانی شوک ها
