بخشی از پاورپوینت
اسلاید 2 :
درآمدی براحوال شخصیه کشورهای اسلامی
اسلاید 3 :
وَ مِنْ آَيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ
اسلاید 4 :
مقدمه:
دانش حقوق شامل دو حوزه حقوق موضوعه و غیر موضوعه می باشد. حقوق موضوعه مجموع قواعد لازم الاجرایی است که از طرف مراجع تقنینی وضع و تدوین شده است. به این حوزه حقوقی، حقوق مدون (حقوق نوشته)نیز اطلاق می شود؛ مانند حقوق اغلب کشورهای جهان که از طرف قوه مقننه وضع شده اند. چنانکه حقوق به صورت عرف و عادت بوده و قوه مقننه دخالتی در ایجاد آن نداشته باشد، آن را حقوق عرفی و غیر مدوّن گویند.
اسلاید 5 :
حقوق از نظر دايره شمول و قلمرو نیز به حقوق داخلي (حقوق ملي) و حقوق خارجي (حقوق بين المللي) و از نظر موضوع و يا اشخاصي كه در دايره شمول آن قرار ميگيرند، به حقوق عمومي و حقوق خصوصي تقسيم ميشود. همچنین اشخاص نیز، به اشخاص موضوع حقوق عمومي و اشخاص موضوع حقوق خصوصي منقسم ميشوند.
اسلاید 6 :
بحث مورد نظر ما، مطالعهای تطبیقی ناظر به حقوق موضوعه و غیر موضوعه؛ یعنی احوال شخصیه کشور های اسلامی است. چنانکه بایسته است در کشورهایی که عمده حقوقش متاثر از مذهب است، بایسته ها و آموزه های مذهبی در زمینه احوال شخصیه نیز مورد توجه قرار گیرد. با این نحوه پژوهش میتوان این منابع را به هم تقریب نمود که در نتیجه در بازخوردی که در تقنین حاصل میشود، بتوان مقررات را به هم نزدیک کرد. بدیهی است چنین پژوهشی از یک سوی دارای آسیبها و چالشهایی خاص خودمی باشد و از سوی دیگر، بایستههای ویژهای دارد که باید رعایت گردد.
اسلاید 7 :
احوال شخصیه در اسلام از جایگاه والایی نظیر عبادات برخوردار است. میان احوال شخصیه ودین رابطه نزدیکی وجود دارد. به همین دلیل تغییر وتحول در این حوزه بسیار کند وتدریجی صورت می گیرد. چنانکه احکام و مسایل احوال شخصیه تابع شریعت اسلامی وقوانین ناظر بر آن هستند. بنابراین کشورهای اسلامی دربحث احوال شخصیه وپایبندی آنها به شریعت اسلامی در قانونگذاری و وضع قوانین مربوط به امر نکاح وانحلال آن، وصیت و ارث ودیگر مصداق های احوال شخصیه به چند دسته تقسیم می شوند :
اسلاید 8 :
اول : کشورهای متمایل به سکولاریسم قانونی
کشور هایی که در احوال شخصیه وقوانین مرتبط با گستره حقوق خانواده، محدود به فقه ومذهبی خاص نیستند. به تعبیری قوانین آنها فرا فقه ودر برخی موارد کشورهایی مثل تونس ومغرب قوانین سکولار را در احوال شخصیه اتخاذ کرده اند. چنانکه در کشور تونس در ماده 18قانون احوال شخصیه مصوب سال 1964 ازدواج دوم باطل دانسته شده است و این عمل، جرم انگاری شده و دویست چهل هزار فرانک و یک سال حبس به عنوان مجازات آن در نظر گرفته شده است.
اسلاید 9 :
دوم : کشورهای متمایل به قانون گذاری مبتنی بر فقه
کشور هایی که منبع اول آنها گزاره های فقه بوده اما اصرار بر فقه مذهب خاص ندارند، آن ها مرزهاى تقسیم مذاهب را نيز پشت سر گذاشته اند. به عبارتی دیگر، درحالی که خود را مقید به رعایت شریعت اسلامی می دانند، از تقید به مذهب خاص خود را رهایی بخشیده اند؛ کشور مصر، اندونزی و مالزی از این سنخ ودسته اند. مصر از جمله کشورهای پیشرو در توسعه قضايى و تساهل با ديگر مذاهب بوده است. این كشور در سال 1915 قانون احوال شخصيه را براساس مذاهب اربعه تدوين كرد.
اسلاید 10 :
سوم : کشورهای متمایل به تعددِّ قانون احوال شخصیه بر اساس تعددِّ مذاهب
کشور هایی که بر اساس توجه به مذاهب مختلف، تعددِّ قانون احوال شخصیه را مبتنی برشریعت اسلامی ومذاهب متعدد بر می تابند.کشورهایی نظیر ایران، لبنان، افغانستان وبحرین از این صنف اند. در برخى كشورها مثل لبنان حتى به تعدد قوانين اكتفا نشده بلكه به تعداد مذاهب، دادگاه هاى متعدد تشكيل شده است. چنانکه براساس قانون مصوب 1942 هر طايفه اى در امور مربوط به احوال شخصيه تابع قوانين مربوط به خود گرديد. محاكم بر دو قسم شيعه و سنى تقسيم شده است و طايفه دروزى براى احوال شخصيه خود محكمه اختصاصى دارد.
اسلاید 11 :
در ایران براساس ماده واحده مصوب سال 1312، ايرانيان غير شيعه اجازه دارند تا در محاكم از قانون احوال شخصيه مذهب خود پيروى نمايند. در قانون اساسى جمهوری اسلامی ايران، نیز براساس اصل12، پيروان مذاهب حنفى، شافعى، مالكى، حنبلى و زيدى در تعليم و تربيت دينى و احوال شخصيه طبق فقه خودشان آزادند و دعوى آنها در دادگاه ها رسميت دارد. چنانکه ماده واحده «قانون اجازه رعايت احوال شخصيه ايرانيان غيرشيعه در دادگاهها» در 31 تیر سال 1312، از يك سو بر پيروي ايرانيان غيرشيعه از قوانين مذهبي خودشان، تأكيد ميورزد،بدين شرح كه نسبت به احوال شخصيه و حقوق ارث و وصيت ايرانيان غيرشيعه كه مذهب آنان به رسميت شناخته شده است، دادگاهها بايد قواعد و عادات مسلم و متداول در مذهب آنان را جز در مواردي كه مقررات قانون راجع به انتظامات عمومى باشد، به اين طريق رعايت کنند:
1. در مسايل مربوط به زناشويي و طلاق، عادات و قواعد مسلم و متداول در مذهبى كه شوهر پيرو آن است.
2. در مسايل مربوط به ارث و وصيت، عادات و قواعد مسلم و متداول در مذهب متوفى.
3- در مسايل مربوط به فرزندخواندگى، عادات و قواعد مسلم و متداول در مذهبى كه پدرخوانده يا مادرخوانده پيرو آن است.
اسلاید 12 :
چهارم: کشورهای متمایل به وحدت قانون احوال شخصیه بر اساس مذهب خاص:
برخی از کشورها وضع وتدوین قوانین احوال شخصیه بر اساس فقه مذهب خاص اصرار وتمایل به ودارند. چنانکه کشور کویت بر «مذهب مالکی»، عربستابرخی از کشورها به وضع وتدوین قوانین احوال شخصیه بر اساس فقه مذهب خاص اصرار وتمایل دارند. چنانکه کشور کویت بر «مذهب مالکی»، عربستان و قطر بر« مذهب حنبلی»، درقانونگذاری تاکید دارند. در اين كشورها در زمينه قانون احوال شخصیه دیگر مذاهب اقدام قابل توجهی صورت نگرفته است.
اسلاید 13 :
مفهوم شناسي:
ترکیب واژه «احوال شخصیه » از دو واژه احوال جمع حال وشخصیه، اسم منسوب به شخص تشکیل شده است. احوال در لغت به دو معنا سال ها و حالت ها به كار مى رود. اگرچه کاربرد واژه در معنای دوم رایج تر است. شخصيت، نيز مصدر جعلى از (شخص) است و شخصی عضو اجتماعى است كه بتواند در جامعه صاحب حق و تكليف شود. شخصيت نيز به شايستگى شخص براى دارا شدن حق و تكليف اطلاق مى گردد.
اسلاید 14 :
معنای اصطلاحی، هرچند برخی صاحب نظران معتقدندکه احوال شخصیه تعریف روشنی ندارد، درعین حال حقوق دانان کوشیده اند با ذکر مصادیق و نمونه هایی، آن را تعریف نمایند. بعضي مفهوم آن را مبهم و مجمل شمرده و معتقدند كه فقط در عمل براي تعريف آن به بيان مصاديق اكتفا مي شود. ولي در جايي ديگر آن را اين گونه تعريف كرده اند: مجموع صفات انسان كه به اعتبار آنها يك شخص در اجتماع داراي حقوق مي شود و آن حقوق را اجرا مي كند: تابعيت و ازدواج و اسم و اقامتگاه و اهليت و غيره . دیوان عالی مصر نیز احوال شخصیه را چنین تعریف نموده است: احوال شخصیه مجموعه ای از صفات طبیعی یا خانوادگی است که از ممیزات انسان از غیرش می باشد و قانون بر آن ترتیب اثر می دهد؛ مثل این که شخص مرد است یا زن، مجرد است یا متأهل یا مطلقه، ولد مشروع است یا نامشروع، واجد اهلیت است یا به دلیل صغر سن، جنون و سفه، فاقد آن .
اسلاید 15 :
روند پیدایی و تحولات احوال شخصیه در نظام حقوقی:
احوال شخصیه بخشی از حقوق مدنی است، براین اساس تاریخ و پیشینه آن، با تاریخ حقوق مدنی مشترك است. در این فضا این پرسش مطرح می شود که احوال شخصیه از چه زمانی با عنوان مستقل مطرح شده و كدام نظام حقوقی تقسیم احوال شخصی و عینی را برای اولین بار به وجود آورد؟ اصطلاح «احوال شخصیه» در مقابل «احوال عینیه» از دید برخی حقوقدانان نخستین بار در قرن های دوازدهم و سیزدهم میلادی در حقوق ایتالیا در مسألة تعارض قوانین بکار برده شد. در آن زمان در ایتالیا دو نظام وجود داشت: یکی نظام قانون رومی که به عنوان قانون عام و فراگیر در تمامی سرزمین ایتالیا حاکم بود، دیگری نظام قانونی خاص محدود و محلی که در برخی مناطق و شهرها اجرا می گردید. نظام حقوقی ایتالیا درصدد بر آمد تا این دو سیستم قانونی را از هم تفکیک کند. از این رو قانون رومی را «قانون» نامیدند و قانون محلی را «حال» که بر «احوال» جمع بسته می شود.
اسلاید 16 :
برخی دیگر بر این باورند،که احوال شخصيه از اصطلاحات حقوق معاصر و مقتبس از حقوق فرانسه است كه نويسندگان كُدسيويل،يا مجموعة قوانين مدنى فرانسه با وضع آن تحولى در حقوق فرانسه و ساير كشورها به وجود آوردند. در هرحال اصطلاح احوال شخصيه در حقوق كشورهاي اسلامى سابقه نداشته و در قرون اخير از حقوق كشورهاي غربى به حقوق كشورهاي اسلامى وارد شده است.
اسلاید 17 :
قلمرو ومصادیق احوال شخصیه:
حقوق دانان در باره مصداق های احوال شخصیه اتفاق نظر ندارند. برخی از حقوق دانان درپی ارایه ملاک ومعیاراند.وهبه الزحیلی فقیه و حقوق دان برجسته می نویسد:ملاک تشخیص اینکه مصداقی جز احوال شخصیه باشد یا نباشد،این است که اگر درموضوع های، قوانین به اعتبار شخصیت فرد وضع شود،آن موضوع ها از مصداق های احوال شخصیه به شمار خواهد رفت. دربرابر آن نیز احوال عینی قرار دارد که قوانین به اعتبار طبیعت مال وضع می شود.
در قوانین مصر مصداق های احوال شخصيه عبارتندازازدواج، طلاق، ارث و وصيت، اهلیت،ترتیب اموال زوجین،افتراق،جهیزیه ،ابوت،نسب، فرزندخواندگی، بلوغ ،رشد،ولایت ،قیمومیت وحجر ،وقف ومانند آن.در ضمن اضافه کرده اند همه مسایل مربوط به حقوق خانواده و وضعیت اشخاص از موضوعات احوال شخصيه محسوب می شوند.
اسلاید 18 :
منابع احوال شخصیه:
گفتار اول: منابع فقهی احوال شخصیه
گفتار دوم: منابع حقوقی احوال شخصیه
الف: قانون
1.قانون اساسی
2. قانون مدنی
3.قوانین احوال شخصیه
ب: تعهدات بین المللی
اسلاید 19 :
برای انجام این مهم از مطالعه ی تطبیقی میان فقه وحقوق بهره گرفته و گاهی به قوانین احوال شخصیه مصر،سوریه،لبنان،عراق و ایران استناد جسته ایم؛ چرا که قوانین این کشورها از فقه مذاهب اسلامی اثر پذیرفته اند.به هر حال به مقدار توان وفرصت موجود تلاش شد تحقیقی جامع وخالی از سستی ارایه گردد. گرچه آدمیزاد هیچ گاه عاری از خطا واشتباه نبوده ونخواهد بود. «وما توفیقی الا بالله علیه توکلت والیه انیب.»
