بخشی از پاورپوینت
اسلاید 2 :
هدف این جلسه (جلسه ششم)
ادامه ی کنترل بیماری های گیاهی
اسلاید 3 :
حذف میزبان های گزینه ای
حذف میزبان های تناوبی
تناوب زراعی
آیش
عملیات خاک ورزی
اصلاح شیوه آبیاری
افزودن مواد آلی به خاک
استفاده از مالچ
کاشت گیاهان تله
کشت چندگانه
تک کشتی
کنترل بیولوژیکی
حذف غیرمستقیم عامل بیماری
اسلاید 4 :
در برخی از عوامل بیماری زا مثل زنگ سیاه غلات، تخصص میزبانی وجود داشته و دامنه میزبانی تنها به یک گونه گیاهی محدود می شود. اما در بسیاری از عوامل دامنه میزبانی فراتر از یک گونه است. Sphaerotheca fuliginea عامل بیماری سفیدک پودری کدوئیان 570 گونه گیاهی را آلوده می کند. هر میزبانی غیر از میزبان معمولی یک بیمارگر را میزبان گزینه ای می گویند.
این میزبان ها ممکن است هم خانواده های وحشی میزبان اصلی، علف های هرز یا محصولات فرعی کشاورزی باشند. وجود میزبان های گزینه ای اگرچه برای تکمیل چرخه زندگی عامل بیماری زا ضرورت ندارد اما این امکان را به بیمارگر می دهد که در غیاب میزبان اصلی به رشد و تکثیر خود ادامه داده و با تولید مایه اولیه آلوده کننده در فصل زراعی آتی خسارت شدیدی به بارآورد. برای مثال سفیدک پودری کدوئیان زمستان را روی کشت های خارج از فصل یا کدوئیان وحشی سپری کرده و در بهار محصولاتی نظیر خیار و طالبی را آلوده می کند.
پاره ای از میزبان های گزینه ای حاملان بدون نشانه آلودگی های ویروسی هستند یعنی علیرغم آلودگی هیچ نشانه ای از خود بروز نمی دهند.
حذف میزبان های گزینه ای (Alternative hosts)
اسلاید 5 :
بعضی از زنگ ها مانند زنگ سیاه غلات برای تکمیل دوره زندگی خود به دو میزبان احتیاج دارند که اصطلاحاًheterocious می گویند. این زنگ ها مراحل اسپرموگونیوم و ایسیوم را روی یک میزبان و سایر مراحل را روی میزبان دیگر می گذرانند. در بیماری شناسی گیاهی به گیاه میزبانی که ارزش اقتصادی بیشتری دارد میزبان اصلی و به میزبان دیگر میزبان تناوبی گفته می شود.
زنگ سیاه غلات معروف ترین هتروشیوس است که میزبان تناوبی آن زرشک است. ریشه کنی زرشک با هدف کنترل زنگ سیاه از اهمیت تاریخی زیادی برخوردار است.
حذف میزبان های تناوبی (Alternate hosts)
اسلاید 6 :
عوامل بیماری زای خاکزی قادرند در غیاب میزبان برای مدت طولانی در خاک باقی بمانند. این توانایی به دلیل قدرت ساپروفیتی بالا یا تولید زادمایه های مقاوم است. فوزاریوم، پیتیوم، ریزوکتونیا، اگروباکتریوم، استرپتومایسس و نماتدهای سیستی خاکزی محسوب می شوند.
عوامل بیماری زای خاکتاز در غیاب میزبان خود فقط مدت کوتاهی در خاک باقی می مانند. قارچ های مانند: Phoma، Colletotrichum، Gaeumanomyces، سیاهک ها، اغلب باکتری ها و اغلب نماتدهای انگل از این دسته اند.
بدیهی است اعمال تناوب روی عوامل خاکتاز تأثیر بیشتری دارد.
تناوب زراعی (Crop rotation)
اسلاید 7 :
برای مدیریت بیماری پاخوره غلات، اعمال یک تناوب زراعی دو یا سه ساله مؤثر تشخیص داده شده است برای کنترل این بیماری توصیه شده که از یک توالی کشت به صورت گندم-سیب زمینی، گندم-ذرت، گندم-لوبیا یا چغندرقند استفاده شود.
معمولاً استفاده از گیاهان پوششی تیره بقولات در تناوب زراعی امری متداول است. زیرا این محصولات از فرسایش خاک جلوگیری کرده و علاوه بر آن باکتری های همزیست ریشه آن ها با تثبیت نیتروژن اتمسفری، ازت خاک را افزایش داده و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک را بهبود می بخشد.
اسلاید 8 :
آیش گذاردن زمین، چنانچه با سایر اقدامات زراعی مانند خاک ورزی، افزودن کودهای آلی و تناوب تلفیق گردد. ممکن است در کاهش جمعیت عوامل بیماری زا مؤثر واقع شود.
آیش خشک در کنترل پوسیدگی قهوه ای سیب زمینی (Ralstonia solanasearum) مؤثر بوده است.
در مناطقی که امکان آبیاری وجود داشته باشد می توان از آیش مرطوب برای کنترل بیماری های ناشی از Sclerotium rolfsii، Sclerotinia spp. و Verticillum dahliae استفاده نمود. اسکلروت ها و میکرواسکلروت های موجود در خاک زمینی که آیش گذارده شده پس از آبیاری جوانه زده اما در غیاب میزبان حساس راه به جایی نبرده و در اثر حمله ساپروفیت ها از بین می روند.
غرقاب کردن زمین (آیش غرقابی) روشی برای کاهش جمعیت Fusarium oxysporum f.sp cubense شد زیرا اکسیژن خاک را به نحو مؤثری کاهش داده و در نتیجه شرایط نامساعدی برای بقای بیمارگر ایجاد می کند.
آیش (خشک، مرطوب، غرقاب) (Fallowing)
اسلاید 9 :
خاک ورزی از مهم ترین بخش های عملیات کشاورزی است که با هدف تداوم حاصلخیزی خاک و تأمین شرایط بهینه برای رشد محصول انجام می گیرد. در عملیات خاک ورزی، خاک با استفاده از ادوات مختلف برگردانده شده و مخلوط و نرم می شود. در نتیجه ویژگی هایی مانند قابلیت نگهداری آب، تهویه و دمای خاک تا حدودی تغییر می کند. این تغییرات، تأثیر چشمگیری بر بقا و انتشار عوامل بیماری زای موجود در خاک و بقایای گیاهی دارد. اغلب عوامل بیماری زای خاکزاد شامل قارچ های انگل اختیاری، باکتری های بیماری زای گیاهی و میکروب هایی که آنتاگونیست این عوامل هستند بخشی از چرخه زندگی خود را در خاک کامل می کنند.
شخم عمیق برای کنترل کپک سفید لوبیا (Sclerotinia sclerotiorum) توصیه شده، زیرا در اثر شخم، تعداد زیادی از سختینه های (اسکلروت) قارچ در عمق خاک مدفون گردیده و قادر به جوانه زدن نمی باشند.
عملیات خاک ورزی ((Tillage
اسلاید 10 :
بسیاری از قارچ ها، باکتری ها و نماتدهای بیماری زای گیاهی از طریق روان آب خروجی از مزارع آلوده به مزارع دیگر منتقل می شوند. در داخل یک مزرعه نیز بسیاری از عوامل بیماری زا می توانند همراه با آب از قسمتی به قسمت دیگر انتقال یابند.
مشخص شده که در مزارع آلوده، آب آبیاری می تواند عوامل بیماری زای خاکزاد نظیر Verticillium dahliae ، Rhizoctonia solani، خیلی از نماتدها و . را از قسمتی از مزرعه یا باغ به قسمت های دیگر انتقال دهد.
روش آبیاری باید به گونه ای باشد که هرزآب مزارع آلوده برای آبیاری مزارع دیگر استفاده نشود. همچنین در باغات ، آب نباید از پای درختی به درخت دیگر برسد.
یکی از مزیت هایی که می توان برای آبیاری های تحت فشار برشمرد همین نکته است که برخلاف شیوه های سنتی آبیاری، روان آب وجود نداشته و آب استفاده شده در قسمتی از زمین در همان قسمت نفوذ می کند.
اصلاح شیوه آبیاری (Irrigation)
اسلاید 11 :
افزودن مواد آلی به خاک، عملکرد محصول را در حد مطلوبی بهبود می بخشد. اما این افزایش محصول بیش از آن که به تأمین مواد مغذی مرتبط باشد ناشی از افزایش حاصلخیزی خاک است. افزودن کود سبز، کودهای دامی و سایر مواد آلی موجب اصلاح ساختمان خاک شده، ظرفیت نگهداری آب و تهویه خاک را بهبود می بخشد. مزیت دیگر استفاده از مواد آلی فعال شدن میکروب هایی است که با عوامل بیماری زای خاکزاد حالت تعارض داشته و در نتیجه فعالیت آن ها بیماری منکوب می گردد.
مواد آلی چنانچه به صورت مخلوط با خاک استفاده شوند به آن ها کود گفته می شود. در مواردی نیز مواد آلی را در سطح خاک پخش می کنند که به این دسته از مواد آلی مالچ می گویند. استفاده از کودهای آلی: 1- از طریق تشدید فعالیت میکروبی خاک انهدام بیولوژیکی مایه بیمارگر را تسریع می کند 2-ممکن است ترکیبات سمی تولید کنند و از بروز آلودگی جلوگیری نمایند.
موادآلی باید قبل از آن که مورد استفاده قرار گیرند به طرز صحیحی کمپوست شوند زیرا این احتمال وجود دارد که برخی از عوامل بیماری زا از طریق این مواد وارد مزرعه شوند.
افزودن مواد آلی به خاک ((Organic amendments
اسلاید 12 :
استفاده از مالچ های پلاستیکی منعکس کننده نور از وقوع بیماری های ویروسی جلوگیری می کند این مالچ ها طول موج های کوتاه نور را منعکس می نمایند. بازتابش نور موجب سردرگمی شته ها شده و در نتیجه شمار شته هایی که روی گیاه فرود می آیند کاهش می یابد. به این ترتیب استفاده از این مالچ ها موجب کاهش وقوع بیماری های ویروسی شته زاد می شود.
پوشش های مختلف پلاستیکی با رنگ های متفاوت از نظر اثر جلب کننده یا دور کننده روی ناقلین ویروس ها مورد بررسی قرار گرفته اند. پوشش های پلی اتیلنی زرد رنگ که سطح آن با یک ماده چسبناک برای به دام انداختن شته ها پوشانده شده و با رنگ زرد خود این حشرات را به سمت خود جلب می نمایند وقوع بیماری ویروسی موزائیک خیار و ویروس ایگرگ سیب زمینی را در سطح معنی داری کاهش داده است.
استفاده از تله ها و مالچ های پلاستیکی (Mulches)
اسلاید 13 :
پوشش های اتیلنی زرد رنگ در مقایسه با پوشش های آلومینیومی یا پوشش های آبی رنگ به دلیل خاصیت جلب کنندگی قوی تر، آلودگی گوجه فرنگی به ویروس پیچیدگی برگ گوجه فرنگی را که به وسیله مگس های سفید منتقل می شود بیشتر به تأخیر انداخته اند. در مزرعه کدو استفاده از مالچ های نقره فام و مالچ های پلاستیکی نقره ای وقوع ویروس موزائیک زرد کدو و ویروس موزائیک خیار را در حد بسیار چشمگیری کاهش داده است .
مالچ های نقره ای در مقایسه با مالچ های سفید تأثیر بیشتری در گریزان ساختن شته ها و تأخیر وقوع بیماری دارد. استفاده از مالچ های نقره فام و سفید در کاهش وقوع بیماری های ویروسی دیگری که به وسیله سایر حشرات و به صورت پایا منتقل می شوند نیز مؤثر بوده است.
اسلاید 14 :
Trap crops: گیاهان میزبان بسیار حساسی هستند که به منظور جلب پاتوژن کاشته شده اما قبل از آن که عامل بیماری سیکل خود را تکمیل نماید برداشت شده یا معدوم می گردند. برای مثال در انگلیس یولاف را به عنوان گیاه تله برای کنترل نماتد سیستی غلات کشت می کنند.
Decoy crops: گیاهان غیرمیزبانی که زادمایه های در حال خواب عوامل بیماری زای گیاهی را در غیاب میزبان تحریک نموده و موجب جوانه زدن اسپورهای مقاوم، تفریخ تخم نماتدها و یا جوانه زدن بذر گیاهان انگل می شوند. کاشت این گیاهان موجب اتلاف پتانسیل آلوده کنندگی عوامل بیماری زای خاکزاد می شود. علف جادوگر انگل ذرت بوده و بذر آن در حضور گیاه میزبان جوانه می زند. با وجود این ترشحات ریشه سویا و پنبه نیز می توانند بذر این گیاه را تحریک به جوانه زنی نمایند اما بذر جوانه زده قادر به تولید هاستوریوم و آلوده کردن این گیاهان نیست.
کاشت گیاهان تله (Trap and Decoy crops)
اسلاید 15 :
گیاهان آنتاگونیست: گیاهانی هستند که با تولید مواد سمی در خاک موجب از بین رفتن نماتدهای پارازیت گیاهی می شوند. برای مثال ریشه های مارچوبه حاوی ترکیبی به نام آسپاراگوییک اسید است که برای نماتدها کشنده است. همچنین گل جعفری با تولید ترکیبات سمی ترتینیل در اطراف ریشه های خود موجب کاهش جمعیت نماتدها می شود.
اسلاید 16 :
الف) اقلیم زراعی کوچکی که ماحصل کشت مخلوط است با اقلیم زراعی هر یک از محصولات، زمانی که به صورت جداگانه کشت شوند متفاوت است. این بدان معنی است که شرایط محیطی مانند رطوبت، نور، دمای خاک و غیره در اثر کشت توأم در محصول تغییر می کند و این در وقوع بیماری های گیاهی تأثیرگذار خواهد بود.
کشت مخلوط پنبه و نوعی لوبیای کم ارتفاع موجب کنترل پوسیدگی ریشه پنبه ناشی از ریزوکتونیا شده است علت این است که این گیاه با شاخ و برگ خزنده خود سطح خاک را پوشانده و از هدر رفتن رطوبت خاک و برخورد مستقیم نور خورشید جلوگیری می کند. در نتیجه مانع از افزایش دمای خاک می شود و از آن جایی که فعالیت قارچ در دمای پایین خاک کاهش می یابد خسارت بیماری کمتر می شود.
کشت چندگانه (Multiple cropping)
اسلاید 17 :
ب) درکشت های مخلوط، تراکم هر یک از محصولات در واحد سطح کمتر است. بنابراین شانس قرارگیری اسپورهای عوامل بیماری زای هوازاد در سطح بافت های میزبان کمتر می شود. این مطلب در مورد عوامل بیماری زای خاکزاد هم صادق است. زادمایه های عوامل بیماری زای خاکزاد پراکنش یکنواختی در سطح مزرعه ندارد و معمولاً فعال شدن آن ها بستگی به تماس ریشه گیاه میزبان دارد و شانس تماس ریشه های گیاه میزبان با زادمایه های در حال خواب کاهش می یابد.
اسلاید 18 :
ج) گیاه غیرمیزبان به عنوان یک مانع از جابجایی اسپورهای عوامل هوازاد جلوگیری می کند. همچنین احتمال تماس بین ریشه ها و شاخ و برگ گیاهان بیمار با سالم کاهش یافته و لذا احتمال وقوع بیماری هایی که از این طریق منتقل می شوند کمتر است.
د) در کشت مخلوط تحرک ناقلین عوامل بیماری زا به خصوص حشرات ناقل ویروس محدود می گردد.
ه) کارایی انتقال ویروس های نیش زاد در کشت های توأم کاهش می یابد. زیرا این ویروس ها روی شیارهای استایلت حشره ناقل قرار گرفته اند و چنانچه ناقل از گیاه غیرمیزبان تغذیه نماید ویروس را از دست می دهد.
اسلاید 19 :
و) ریشه گیاه غیرمیزبان ممکن است به عنوان یک مانع شیمیایی یا فیزیکی در مقابل حرکت برخی از عوامل بیماری زای خاکزاد عمل کند. در کشور کره، بلایت فیتوفترایی فلفل قرمز با کشت توأم این گیاه با کنجد یا بادام زمینی در حد مؤثری کنترل گردیده است. تراوه های ریشه بادام زمینی و کنجد در خاک مزارعی که این محصولات در آن کاشته شده از رشد میسلیومی، تشکیل اسپوررانژ و رهاسازی زئوسپورهای قارچ جلوگیری نموده است.
اسلاید 20 :
دو الگوی تغییرات جمعیت برای عوامل بیماری زای خاکزاد در سیستم تک کشتی:
الف) در برخی از عوامل بیماری زا که دارای اندام های مقاوم بوده و تا حدی در برابر سایر میکروارگانیسم های خاک از خود مقاومت نشان می دهند یا عواملی که دارای قدرت ساپروفیتی بالایی هستند افزایش جمعیت عامل بیماری در زراعت تک کشتی روندی برگشت ناپذیر داشته و پس از رسیدن به حد معینی ثابت می ماند .
ب) در آن دسته از عوامل که بقای ساپروفیتی اندکی در خاک دارند. وقوع بیماری پس از رسیدن به سطح معینی تنزل پیدا می کند. برای مثال در زراعت های تک کشتی جمعیت قارچ عامل پاخوره غلات و باکتری عامل جرب معمولی سیب زمینی برای مدت چند سال افزایش یافته و پس از آن خاک مزرعه نسبت به بیمارگر حالت بازدارندگی پیدا کرده و این خاصیت با گذشت زمان بیشتر و بیشتر می شود. در نتیجه وقوع بیماری روندی کاهشی می یابد به گونه ای که میزبان بیماری از سطح اولیه نیز کمتر می شود.
تک کشتی (Monoculture)
