بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
فيزيولوژي دستگاه گوارش
بخش ششم
اسلاید 2 :
هدف كلي
آشنايي با عملكرد دستگاه گوارش
اسلاید 3 :
فهرست عناوین
گفتار 1 : دهان و عمل آن در گوارش
گفتار 2: معده و فعاليت آن
گفتار 3 : گوارش شيميايي در روده
گفتار 4 : رودة بزرگ
اسلاید 4 :
پيشگفتار
غذايي كه ما ميخوريم پس از تغييرات در سطح سلولي به صورت واكنشهاي شيميايي در ساختن آنزيمها ، تقسيم سلولي، رشد، ترميم و توليد حرارت به كار گرفته ميشود. موادغذايي پس از تغييرات شيميايي و مكانيكي از طريق ديوارة رودهها جذب خون ميشوند. خون موادغذايي جذب شده را به سلولها انتقال ميدهد.
روندهاي تجزية مكانيكي و شيميايي مواد غذايي عبارتاند از: دريافت غذا، جويدن، بلع، حركات دودي، جذب و دفع
دريافت غذا، يعني وارد كردن غذا به دستگاه گوارش از طريق لبها و دهان (مكانيكي).
جويدن، يعني حركات جويدن براي خردكردن مواد غذايي بزرگ و مخلوط كردن آن با بزاق (جويدن عملي مكانيكي و فعاليت بزاق عملي شيميايي است).
بلع، قورت دادن غذا (فروبردن غذا مكانيكي).
حركات دودي، يعني انقباضات موجي منظم كه منجربه حركات غذا در لولة گوارش ميشود (مكانيكي).
جذب، يعني عبور مولكولهاي كوچك غذا از ميان ديوارة رودة كوچك، ورود آنها به دستگاههاي گردش خون و لنفاتيك و جذب آنها به سلولها (مكانيكي و شيميايي).
دفع، يعني دفع عناصر زايد مواد غذايي كه مدفوع خوانده ميشود (مكانيكي).
اسلاید 5 :
بخشهاي مختلف مجاري گوارشي عبارتاند از: حفرة دهان، حلق، مري، معده، رودة كوچك و رودة بزرگ. اندامهاي ضميمه متشكل از دندانها، زبان، غدد بزاقي، كبد، كيسة صفرا و لوزالمعدهاند. وظايف دستگاه گوارش بهطور كلي، كار دستگاه گوارش دريافت غذا، ايجاد تغييرات در آن و آماده كردن غذا براي جذب است و اندامهاي ضميمة اين دستگاه عمل گوارشي را تسهيل ميكنند.
قسمتهاي مختلف دستگاه گوارش
بخشهاي مختلف دستگاه گوارش در شكل 6ـ1 ديده ميشود. بهطور كلي، ميتوان دستگاه گوارش را به دو قسمت مجاري لولة گوارشي و اندامهاي ضميمه تقسيم كرد. طول مجاري گوارشي در حدود 9 متر است كه از دهان شروع ميشود و تا مقعد ادامه مييابد.
شكل 6ـ1 اندامهاي مختلف دستگاه گوارش و بخشهاي ضميمه
را نشان ميدهد.
اسلاید 6 :
گفتار 1دهان و عمل آن در گوارش
هدف
انتظار ميرود كه پس از مطالعة اين گفتار بتوانيد:
1. فعاليت دهان را در عمل گوارش غذا مشخص كنيد.
2. تأثير بزاق را در عمل گوارش غذا مشخص كنيد.
3. سه مرحله عمل بلع را مشخص كنيد.
دهان حفرة بيضي شكلي است كه از يك طرف به لبها و از طرف ديگر به حلق ختم ميشود. دهان از قسمت فوقاني به فك بالا، سقف دهان و در قسمت پايين به فك تحتاني و زبان محدود است. در حفرههاي استخوانهاي فكهاي بالا و پايين دندانها قرار دارند. سقف دهان از دو قسمت سخت در جلو و نرم در عقب تشكيل شده است. قسمت نرم سقف دهان به طرف حلق مانند پردهاي است كه در وسط آن زايدهاي مشخص به نام زبان كوچك آويزان است.
زبان در دهان در قسمت جلو آزاد و در قسمت عقب به استخوان لامي متصل است. حركات آن به كمك اين استخوان انجام ميشود. غدد ضميمة دهان عبارتاند از: سه جفت غدة بناگوشي، تحتفكي و زيرزباني كه ترشح آنها بزاق را تشكيل ميدهد.
اسلاید 7 :
فعاليت دهان
حفرة دهان گيرندة غذا به شمار ميآيد كه عمل هضم (گوارش) را از طريق جويدن با دندانها شروع ميكند، در عمل بلعيدن دخالت دارد و در بيان انسان به كار ميرود.
جويدن نخستين روند مكانيكي است كه غذا هنگام ورود به دستگاه گوارش تحتتأثير آن قرار ميگيرد. دندانها براي مقاصد مخصوص طرح شده است. دندانهاي قدامي براي پاره كردن و دندانهاي خلفي براي آسيا كردن غذا طرح شدهاند.
نيروي عضلاني كه براي اين منظور به كار ميرود بسيار زياد است. مثلاً دندانهاي پيش ممكن است نيرويي برابر با 34 كيلوگرم ايجاد كنند و دندانهاي آسيا ميتوانند يك نيروي خردكننده به ميزان 42 تا 1هه كيلوگرم توليد كنند.
اسلاید 8 :
جدول 6ـ1 غدد بزاقي و ترشحات آنها
جويدن غذا دو نتيجه دارد. اول آنكه عمل بلع را با خرد كردن قطعات غذا به تكههاي كوچكتر و در عين حال مرطوب كردن و ليز كردن غذا با بزاق تسهيل ميكند و دوم آنكه عمل بلع به شروع سلسلهاي از رفلكس (بازتاب) ميانجامد كه در مراحل بعدي گوارش اهميت دارد.
غدد بزاقي
ترشح بزاق به عهده سه جفت غدة بزاقي است كه مجراي ترشحكنندة آنها به داخل دهان باز ميشود. موقعيت و ترشحات هر يك از اين غدد در جدول 6ـ1 و شكل 6ـ2 تشريح و نشان داده شده است.
اسلاید 9 :
شكل 6ـ2 غدد بزاقي و مجاري آنها را نشان ميدهد.
تركيب بزاق و اعمال آن
بزاق در جواب به فكر كردن، چشيدن يا بوئيدن غذا ترشح ميشود. توليد بزاق تحت كنترل بخش سمپاتيك و پاراسمپاتيك دستگاه عصبي خودمختار قرار دارد.
بزاق مايعي آبكي است كه روزانه 1 تا 5/1 ليتر ترشح ميشود. بزاق حاوي سديم، پتاسيم، كلر، بيكربنات، موسين و آنزيم آميلاز (پتيالين) است.
اسلاید 10 :
اعمال بزاق عبارتاند از:
موسين بزاق، كه يك نوع گليكوپروتئين است،
1.غذا را ليز و لغزنده و در نتيجه عمل بلع را آسانتر ميكند.
2. آنزيم آميلاز بزاقي نشاستهها را تا حد مالتوز تجزيه ميكند و بدينترتيب شروع هضم كربوهيدراتها را ميسر ميسازد.
3. براي مولكولهايي كه جوانههاي چشايي را تحريك ميكنند مانند حلال عمل ميكند، يعني غذاها ابتدا بايد حل شوند تا طعم آنها معلوم گردد (بزاق جوانههاي چشايي را قادر ميسازد تا به مواد شيرين، شور، ترش و تلخ مزه جواب دهد).
4. غدد بزاقي يك عمل ترشح خارجي دارند، به اين معني كه داروها و ويروسها و بعضي فلزات (سرب) را ترشح ميكنند.
اسلاید 11 :
5. با تسهيل حركات لبها و زبان به تكلم كمك مي كنند.
6. بزاق يك عمل پاككننده دارد، يعني دهان و دندانها را تميز نگاه ميدارد.
7. ترشح بزاق هنگامي كه بافتهاي بدن آب خود را از دست ميدهند كاهش مييابد و خشكي مخاط دهان احساس تشنگي بهوجود ميآورد. بنابراين، با آگاه كردن ما از اين مطلب كه مايعات بدن بايد جبران شوند، همچون مكانيزم حفاظت عمل مي كنند.
8. مواد موجود در بزاق به حفظ Hp دهان كمك ميكند. در اين Hp بزاق از كلسيم اشباع است. بنابراين، دندانها كلسيم خود را در مايعات دهان از دست نميدهند و اين از پوسيدگي دندانها جلوگيري ميكند.
اسلاید 12 :
بلع
در عمل بلع غذا از دهان به طرف معده رانده ميشود، يعني لقمة غذا در راه رسيدن به معده از حلق و مري عبور ميكند. عمل بلع بهطور ارادي شروع ميشود، ولي به طريق غيرارادي يا رفلكسي خاتمه مييابد. عمل بلعيدن شامل سه مرحله است.
مرحلة اول ارادي است. غذاي جويده و آغشته به بزاق (لقمة غذا) با زبان بالا ميآيد و، با فشار زبان بر سقف سخت دهان، لقمه به طرف حلق رانده ميشود.
دومين مرحله از آنجا شروع ميشود كه گيرندههاي حسي حلق تحريك ميگردند. در اين مرحله، زبان كوچك بالا ميآيد و حفرة بيني را ميبندد. استخوان لامي و حنجره بالا ميآيد و جلو ورود مواد غذايي و مايعات به طرف ناي را مسدود ميكنند و دهانة مري و (انتهاي فوقاني مري) باز ميشود. در اين وضعيت انقباض حلق شروع ميشود. لقمة غذا به كمك عضلات تنگكنندة حلق به طرف مري رانده ميشود.
اسلاید 13 :
در سومين مرحلة بلع، لقمههاي غذا و مايعات وارد مري ميشوند و با حركات دودي به معده انتقال مييابند. حركات دودي مري ضعيف است و بنابراين نيروي جاذبه يك نيروي اضافي است كه به حركت لقمه غذا به طرف پايين مري كمك ميكند.
مرحله دوم و سوم بلع غيرارادي است.
اسلاید 14 :
جدول 6ـ2 ساختمان و وظايف لايههاي اصلي لولة گوارشي
ساختمان چهارلاية اصلي مجراي (لوله) گوارش
بهطور كلي ساختمان جدار لولة گوارشي از يك طرح كلي پيروي ميكند. به عبارت ديگر، در برش عرضي لولة گوارش، خواه معده و خواه قسمتهاي مختلف روده، از داخل به خارج متشكل از چهار لايه است كه شكل ساختماني و وظايف هر يك از آنها در جدول 6ـ2 و شكل 6ـ3 ملاحظه ميشود.
اسلاید 15 :
شكل 6ـ3 ساختمان ديوارة لوله گوارش
اسلاید 16 :
گفتار 2 معده و فعاليت آن
هدف
انتظار ميرود كه پس از مطالعة اين گفتار بتوانيد:
1. اعمال معده را در عمل گوارشي غذا مشخص كنيد.
2. اجزاي شيرة معدي و تأثير هر يك را در جريان گوارش غذا مشخص كنيد.
3. سه مرحلة ترشح معده را مشخص كنيد.
معده كيسهاي عضلاني و به منزلة مخزن (محل ذخيرة) مواد غذايي است. حجم معده با مقدار غذا و مايعات بلعيده شده تغيير ميكند.
معدة خالي كوچك و معمولاً شل است و هنگامي كه پر ميشود، حجم آن افزايش مييابد. معده شامل قسمتهاي زير است.
1. ناحية كارديا: بالاترين قسمت معده و منطقة تنگي است كه بلافاصله زير اسفنگتر مري معده (محل اتصال مري به معده) قرار دارد.
2. ناحية فاندوس: ناحية گنبدي شكل سمت چپ معده است كه شكل آن در افراد مختلف متفاوت است.
3. جسم معده: بخش مركزي بزرگ معده است كه از يك طرف به انحناي كمتر (مقعر) و از طرف ديگر به انحناي بيشتر (محدب) محدود شده و بين نواحي كارديا و پيلور قرار دارد.
4. ناحية پيلور: ناحية انتهايي معده وقيفيشكل است و اسفنگتر پيلوريك در آن قرار دارد (شكل 6ـ4).
اسلاید 17 :
معده همچون انبار غذا عمل ميكند. بنابراين، ميتوان در هر وعده مقدار زيادي غذا صرف كرد. هر چند دقيقه يكبار مقدار كمي از اين غذاي انبار شده از راه اسفنگتر پيلور وارد دوازدهه (ابتداي رودة باريك) ميشود. تا اينكه معده كاملاً از غذا خالي شود. اين عمل 2 تا 4 ساعت طول ميكشد و در جريان آن مواد غذايي بهطور مداوم براي هضم و جذب در دسترس رودة باريك قرار ميگيرد. زمان تخلية معده با نوع غذاي خورده شده تغيير ميكند.
ساختمان لايهاي معده همچون ساختمان لوله گوارش از چهار لايه تشكيل شده است. در لاية عضلات، علاوه بر عضلات صاف حلقوي و طولي، عضلات صاف مايل (مورب) نيز يافت ميشوند كه بيشتر در ناحيه فاندوس (ناحيه گنبدي شكل معده) ديده ميشوند. انقباضات عضلات معده از ناحية كارديا شروع و به ناحية پيلور ختم ميشوند. هنگامي كه غذا در معده باشد، امواج انقباض حدود 2 بار در دقيقه حادث ميشوند.
شكل 6ـ4 قسمتهاي مختلف معده
اسلاید 18 :
آب سريعتر از سایر محتویات معده را ترك ميكند و پس از آن به ترتيب كربوهيدراتها، پروتئينها و بالاخره چربي قرار دارند كه بسيار آهسته از معده خارج ميشود.. بهطور كلي، عمل معده را به شرح زير ميتوان خلاصه كرد:
1. معده غذا را دريافت ميكند و براي مدت كوتاهي به منزلة مخرن آن درميآيد.
2. تمام غذاها به صورت مايع در ميآيند و با اسيد كلريدريك معده آغشته ميشوند تا براي گوارش رودهاي آماده شوند.
3. پروتئينها در معده به پيتون تبديل ميشوند.
4. شير دلمه ميشود و كازئين آن آزاد ميشود.
5. گوارش (هضم) مواد چربي در معده آغاز ميشود.
6. يك عامل ضدكم خوني در معده ساخته ميشود.
7. مواد غذايي كه در معده به مايع تبديل ميشود كيموس نام دارد.
كيموس پس از تشكيل شدن وارد دوازدهه ميشود.
شكل 6ـ5 ساختمان لايهاي معده
اسلاید 19 :
جدول 6ـ3 تركيبات شيرة معدي و اعمال آنها.
شيرة معدي
شيرة معده از سلولهاي اصلي، جداري و مخاطي لاية داخلي جدار معده توليد و ترشح ميشود. پپسين يك آنزيم تجزيهكنندة پروتئيني است كه به شكل پيشاهنگ غيرفعال پپسينوژن ذخيره ميشود. پپسينوژن غيرفعال بر اثر اسيد كلريدريك با مقادير كم به پپسين فعال تبديل ميشود. اسيد كلريدريك تجزية پپسينوژن را آغاز ميكند، اما پس از آنكه از اين طريق مقدار كمي پپسين آزاد ميشود، خود پپسين عمل تجزيه را ادامه ميدهد پپسين در پروتئينها اثر ميگذارد و آنها را تا حد پپتونها تجزيه ميكند.
اسلاید 20 :
موكوس در پاسخ به تحريكات شيميايي و مكانيكي مخاط معده ترشح ميشود و به جدار معدي ميچسبد و همچون محافظ عمل ميكند. يعني مانع آن ميشود كه اسيد كلريدريك و پپسين مخاط را هضم كنند.
شيرة معده داراي يك عامل داخلي است كه در ساختمان عوامل سازندة خون مؤثر است. وجود اين عامل براي جذب ويتامين 12B كه خود از عناصر مهم در خونسازي (بلوغ گويچههاي سرخ) بدن است ضروري است و فقدان آن موجب كم خوني مفرط ميشود.
يك نوع ليپاژ در شيرة معدي وجود دارد كه در هضم چربيها مؤثر است، اما در محيط اسيدي معدي اثر زيادي ندارد. گوارش غذاي چرب از معده شروع ميشود و بعداً ليپاژ لوزالمعده آن را تكميل ميكند.
