بخشی از پاورپوینت
اسلاید 2 :
بررسی فقهی حقوقی اوراق قرضه بدون ربا
اسلاید 3 :
اوراق قرضه متعارف و بانکداری مرکزی
ربوي بودن اوراق قرضه شرعاً اجازه نميدهد تا اين اوراق در بانكداري مركزي بدون ربا مورد استفاده واقع شود، ازاينرو مهمترين ابزار سياستهاي پولي و کنترل حجم نقدینگی در نظام بانكي بدون ربا غيرقابل استفاده ميباشد.
بانكداري مركزي بدون ربا فاقد قابليتهاي تنظيمات پولي براي اقتصاد است.
حل اين معضل اساسي نقطه عطفي در اجراي بانكداري مرکزی غيرربوي خواهد بود.
اسلاید 4 :
اوراق قرضه متعارف و دولت
ربوي بودن اوراق قرضه شرعاً اجازه نميدهد تا دولت کسری منابع مالی خود را از طریق اوراق قرضه تأمین کند، ازاينرو مهمترين ابزار سياستهاي مالی در نظام بانكي بدون ربا غيرقابل استفاده ميباشد.
دولت فاقد ابزار تنظيمات سیاست مالی براي اقتصاد است.
حل اين معضل اساسي نقطه عطفي برای سیاستهای مالی دولت خواهد بود.
اسلاید 5 :
اوراق قرضه متعارف و بانکها و شهرداریها و شرکتهای بزرگ
بدون اوراق قرضه بانکها ابزار کافی و مطمئن برای برنامهریزی کسری منابع یا مازاد منابع خود را ندارند.
ربوي بودن اوراق قرضه شرعاً اجازه نميدهد تا شهرداریها از طریق انتشار این اوراق منابع مالی طرحهای بزرگ شهرسازی را تأمین کنند.
شرکتهای بزرگ هم نمیتوانند طبق مفاد قانون تجارت از اوراق قرضه برای پذیره نویسی استفاده کنند.
اسلاید 6 :
اوراق قرضه بدون ربا
با خريد اين اوراق فرد ذيحق ميگردد تا نسبت به ميزان خريد اوراق پس از سررسيد اول به همان ميزان و براي همان مدت از وام بدون بهره استفاده نمايند و در پايان، وجه را به صادر كننده پرداخت نمايند.
اين اوراق به قيمت اسمي معين در سامانه بازار گواهی راستین (بازار اوليه) به منظور فروش به روش مزايدهاي كه فاقد قيمت پايه باشد انتشار مييابد.
اسلاید 7 :
اوراق قرضه بدون ربا
اسلاید 8 :
تمييز ربا
اول: وامدهنده در سود و زيان فعاليت اقتصادي وامگيرنده سهيم باشد.
دوم: نرخ دريافت مازاد (بهره) نبايد از پيش مشخص و شرط شود.
سوم: گرفتن بهره در قرضهاي مصرفي ربا است.
چهارم: خريد و فروش ارز به معني تبديل پول داخلي به اسعار خارجي ربا نيست.
اسلاید 9 :
جواز عقلی اوراق قرضة بدون ربا
کلما حکم به العقل حکم به الشرع
کاهش قدرت پول: در شرایط تورمی به قرض دهنده ظلم میشود.
صرف نظر از بازده سرمایه: در شرایط غیرتورمی به قرض دهنده ظلم میشود.
ظلم در بانکداری اسلامی ممنوع است.
تعریف ظلم: وضع الشئ فی غیر موضعه (قراردادن شئ در غیر موضعش)
مولوی:
عدل چه بود وضع اندر موضعش ظلم چه بود وضع در ناموضعش
تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده:
ظلم، عبارت از وضع شیئ است در غير جايي كه بايد گذاشته شود، و منع شيئ است از جايي كه بايد آنجا گذارده شود، لذا، ظلم به دادن حقّ به غيرمستحق و منع حقّ از مستحق تفسير شده است.
اسلاید 10 :
جواز قرآنی اوراق قرضة بدون ربا
اشاره معنوي آيه: «فَلَكُمْ رُؤُوسُ أَمْوَالِكُمْ لاَ تَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ» صحت عملياتي اوراق قرضه بدون ربا را تأييد ميكند.
طبق «فَلَكُمْ رُؤُوسُ أَمْوَالِكُمْ» رأس مال در سررسيد اول برگردانده ميشود و براي اينكه «لاَ تَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ» نيز واقع شود به همان ميزان و مدتي كه مقرض قرض داده، قرض ميگيرد كه كاملاً منطبق با مفهوم اين آيه ميباشد.
اسلاید 11 :
جواز فقهی اوراق قرضة بدون ربا
علامه حلّی
در قواعد الاحکام: «جایز است که مقرض به او قرض بدهد به شرط اینکه از وی قرض بگیرد و یا دیگری از وی قرض بگیرد و یا اینکه مقترض مالی را به ثمنالمثل و یا کمتر از آن به مقرض بفروشد یا سلف بدهد یا سلف بگیرد و اگر گفت به تو قرض دادم به شرط آنکه به من غیر آن را قرض دهی صحیح است».
در تذکرة الفقها: «پس اگر به کسی چیزی را قرض دهد به شرط آنکه مال دیگری را از او قرض بگیرد صحیح است».
و از نظر شافعی هم نقل مینماید که: «اقراض به شرط اقراض مانند بیع شرط است».
اسلاید 12 :
شرح و تحلیل نظر علامه
نظر علامه را بسیاری از فقها متقدمین تحلیل و شرح کردهاند:
محقق ثانى (محقق كركى)، جامع المقاصد في شرح القواعد.
ابن يوسف حلى (فخر المحققين)، إيضاح الفوائد في شرح مشكلات القواعد.
علامه شقرائى عاملى نجفى، مفتاح الكرامة في شرح قواعد علامّة.
سيد محمد مجاهد طباطبائى، المناهل.
محمد حسن بن باقر نجفى (صاحب الجواهر)، جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام.
اسلاید 13 :
نظر متأخرین
جوادی آملی: در پاسخ به این سوال که «گروهي با هدف رفع مشكلات اهالي محله و نيازمندان، اقدام به تأسيس صندوق خيريه كردهاند؛ آيا ميتوان به مدت يكسال يا بيشتر، مبالغ را كنار گذاشت و آنگاه اقدام به توزيع آن كرد؟» مینویسد: «با توافق صاحبان سهام جايز است».
محمد تقی بهجت: قرض به شرط قرض را صحیح ندانسته ولی به عنوان راه گريز از رباى قرضى اینطور مینویسد که: «آسانترين راه آن به اين است كه در برابر سود مورد نظر معاملهاى انجام دهند و در ضمن آن معامله قرض شرط گردد».
یوسف صانعی: در پاسخ به این سوال که «آیا قرض به شرط قرض جایز است؟» پاسخ میدهد: «قرض به شرط قرض، جایز است، و مشمول ادله حرمت قرض به شرط زیاده نیست».
اسلاید 14 :
فقه استدلالی
قرض اول
بیع شرط
بازپرداخت قرض اول
بازپرداخت قرض دوم
قرض دوم
قرض به شرط قرض بیع شرط بین دو قرض مباح و بدون ربا است
اسلاید 15 :
قرض الحسنه
آييننامه عمليات بانكداري بدون ربا:
«قرضالحسنه عقدي است كه به موجب آن قرضدهنده مقدار معيني از مال خود را به قرضگيرنده تمليك ميكند كه قرضگيرنده مثل و يا در صورت امكان قيمت آن را به قرضدهنده رد نمايد»
اسلاید 16 :
بررسي حقوقي اوراق قرضة بدون ربا
هركدام از عقود معين ناظر بر شرايط خاصي هستند كه شامل خصوصيات اوراق قرضه بدون ربا نميشوند.
عقود با توجه به نتيجه و اثر عقد به دو گروه تمليکي و عهدي تقسيم شدهاند:
در عقود تمليکي، اثر مستقيم عقد، انتقال مالکيت يا ساير حقوق عيني است
در عقود عهدي، نتيجه قرارداد عبارت از ايجاد، انتقال يا سقوط تعهدات است
عقود با توجه به موضوع و هدف آنها به دو دسته معوض و مجاني تقسيم ميشوند:
عقود معوضه عقودي هستند که درآنها دو تعهد يا تمليک متقابل باشد. يعني هريک از دو طرف در برابر مالي که ميدهند يا ديني که برعهده ميگيرند، مال يا تعهد ديگري به دست ميآورند.
عقود مجاني مانند هبه و عاريه تنها در بردارنده يک تعهد يا تمليک ميباشند.
در اوراق قرضه بدون ربا، مالکيت يک عين در مقابل عوض به صورت زمانبندي شده، به نفر ديگر منتقل ميشود. بنابراين چنين قراردادي از نظر ماهيت و آثار، به عقود تمليکي و معوض عين، شباهت دارد ولي كاملاً با همة ويژگيهاي اين عقود منطبق نيست.
اسلاید 17 :
بررسي حقوقي اوراق قرضة بدون ربا
از ميان عقود معين، تنها سه عقد است كه در آنها، عين به صورت معوض به ديگري تمليک ميشود: بيع، معاوضه و قرض.
قرض تمليک مال در مقابل رد مثل تعريف ميشود.
در معاوضه طرفين معاوضه تنها هدفشان مبادله دو عين بدون توجه و ملاحظه اين که يکي از عوضين، مبيع و ديگري ثمن باشد.
از لحاظ مفهومي اين دو عقد با اوراق قرضه بدون ربا اشتراك معنايي زيادي دارند.
علاوه بر اين، در عقد صلح نيز از باب گستردگي آن ميتوان همه عقود را در قالب آن منعقد کرد و لذا ميتواند قالبي براي تمليک معوض عين باشد.
اسلاید 18 :
عقود بیع و معاوضه و اوراق قرضة بدون ربا
فرق معاوضه با بيع در قصد طرفين است
قانون مدني: احكام خاصه بيع (از قبيل تلف مبيع قبل از تسليم و خيارات) در معاوضه جاري نيست.
فلسفه وجودي خيارات حفظ عدالت معاوضي است. اگر طرفين در معاوضه قصد سود داشته باشند و براي مثال غبن احراز گردد طرف مقابل حق فسخ دارد. احكام خاصه بيع (تلف مبيع قبل از تسليم و خيارات) ذاتاً در اوراق قرضه بدون ربا وجود ندارد ولی عدالت معاوضي ذاتاً در اوراق قرضه بدون ربا وجود دارد.
معاوضه مبتني بر مسامحه است و طرفين فقط قصد مبادله دارند،خيار غبن برعقد مبتني بر مسامحه راهندارد.
در معاوضه نميتوان حق شفعه (از احكام خاص بيع ) براي شريك قائل شد كه اين موضوع انطباق عقد معاوضه را با قرارداد اوراق قرضه بدون ربا بيشتر مينمايد.
احكام كلي بيع مثل حق حبس، لزوم تسليم مورد معامله و قدرت بر تسليم آن و اهليت طرفين و . در معاوضه همانند بيع جاريست.
اعمال قواعد بيع در معاوضه نظير انفساخ عقد، تلف مبيع قبل از قبض و حق فسخ در اثر اعسار خريدار، در معاوضه مورد ترديد است.
در بيع، مبيع بايد عين باشد ولي در معاوضه ميتواند عين يا منفعت يا حق مالي باشد. اين تفاوت عقد معاوضه را براي اوراق قرضه بدون ربا تسهيل مينمايد.
معوض بودن، لازم بودن و تمليكي بودن معاوضه مانند بيع با ويژگي اوراق قرضه بدون ربا همخوان است.
اسلاید 19 :
استخداث عقد براي اوراق قرضة بدون ربا
عقد قرض
عقد بيع
عقود اذنيه (وكالت، عاريه و وديعه)
عقد هبه
عقد معاوضه
قرارداد
«عقد معاوضة زماني»: «به موجب آن، يكي از طرفین مالی ميدهد به عوض مال مؤجل ديگر كه از طرف ديگر اخذ ميكند بدون ملاحظۀ اينكه يكي از عوضين مبيع و ديگري ثمن باشد»
«عقد قرض زماني» بموجب آن احد طرفين مقدار معيني از مال خود را بطرف ديگر تمليك ميكند كه طرف مزبور مثل آن را از حيث مقدار و جنس و وصف در زمان مؤجل رد نمايد و در صورت تعذر رد، مثل قيمت يوم الرد را بدهد.
اسلاید 20 :
انواع اوراق قرضه بدون ربا
اوراق قرضه بانك مركزي بدون ربا: ناشر بانك مركزي
اوراق قرضه خزانه بدون ربا: ناشر خزانهداري دولت
اوراق قرضه بانكي بدون ربا: ناشر بانكهاي تجاري و تخصصي و توسعهاي و مؤسسات پولي و اعتباري تحت نظارت بانك مركزي
گواهی قرض الحسنه پسانداز: ناشر بانكهاي قرض الحسنه، بانكهاي تجاري و تخصصي و توسعهاي و مؤسسات پولي و اعتباري تحت نظارت بانك مركزي
اوراق قرضه شهرداری بدون ربا: ناشر شهرداریها
اوراق قرضه تجاري بدون ربا: ناشر شركتها و مؤسسات بخش خصوصي با تضمينات خاص
