پاورپوینت گونه های منابع تاریخی از قرون اولیه اسلامی ایران تا پایان عصر صفوی

بخشی از پاورپوینت

اسلاید 2 :

گونه های منابع تاریخی از قرون اولیه اسلامی ایران تا پایان عصر صفوی

1- منابع غیر نوشتاری
2- مراجع و منابع نوشتاری

اسلاید 3 :

1 - منابع غیر نوشتاری
الف: مُحَوَّطهها و بناهای تاریخی:
ب: دست ساختههای انسانی:
پ: آثار شفاهی:
2 - مراجع و منابع نوشتاری
الف) کتابهای تاریخی:
1 – تاریخهای عمومی:
2 - تاریخ های محلی:
3 - تاریخ های سلسلهای:
4 - تک نگاری:
5- تاریخ های منظوم:
ب: سفرنامه ها:
پ) نوشته های جغرافیایی:
ت: ادبیات و متون ادبی:
ث- سیاست نامهها و اندرزنامهها
ج- سایر نوشتهها

اسلاید 4 :

1 - منابع غیر نوشتاری

الف: مُحَوَّطهها و بناهای تاریخی: آثار برجای مانده از انسانها و جوامع گذشته از جمله مهمترین شواهدی است که به مورخان این امکان را می دهد تا از چگونگی اوضاع فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و نظامی گذشتگان آگاهی یابند.

مانند: مکانهای تاریخی مثل غار حَرا، کوه احُد و یا دشت چالدران و بناهای تاریخی نظیر میدان نقش جهان، مسجد گوهرشاد و به طور کلی آثار ساختمانی و معماری نظیر، کاخها، کاروانسراها، قلعهها و برجها، زیارتگاهها، مقبرهها، پلها و جادهها، آب انبارها، مساجد و کلیساها، معابد و خانقاهها، بنادر و اسکلهها، روستاها و شهرهای قدیمی
این آثار مورخان را برای فهم عمیقتر و بازسازی دقیقتر گذشتهها آمادهتر میکنند.
میدان سپه قزوین(آت میدانُ)

اسلاید 6 :

ب: دست ساختههای انسانی: این دسته از آثار نیز برای مورخان به نوبه خود از منابع بسیار موَثَّق محسوب میشوند.
نظیر: انواع پوشاک، انواع جوهرات، ابزارهای کشاورزی، ظروف، وسایل حمل و نقل، اشیای هنری مثل مجسمهها، تابلوهای نقاشی، سازهای موسیقی، جنگافزارها، وسایل خانگی و در مجموع تمام دست ساخته های انسانیِ بازمانده از گذشته

اسلاید 7 :

پ: آثار شفاهی: مطالعه روشمند افسانهها و اساطیر قومی دوره های مختلف تاریخی، خاطرات شفاهی، گونههای مختلف ادبیات عامیانه، اعم از
داستانهای تاریخی، قهرمانی، اخلاقی، رمزی، تمثیلی، تخیلی و طنزآلود، گونههای مختلف متلها، لطیفهها، انواع شعر، نظیر دوبیتی، تصنیف، ترانه و لالایی، کمک زیادی به شناخت فرهنگ، آداب و رسوم و سنتهای اجتماعی و طبقات مختلف مردم در ادوار مختلف می کند.

اسلاید 8 :

2 - مراجع و منابع نوشتاری
مراجع و منابع مکتوب از تنوع و تعدد فراوانی برخوردارند. در ذیل به برخی از مهمترین آنها اشاره میکنیم.
الف) کتابهای تاریخی:
1 – تاریخهای عمومی:
2 - تاریخ های محلی:
3 - تاریخ های سلسلهای:
4 - تک نگاری:
5- تاریخ های منظوم:
ب: سفرنامه ها:
پ) نوشته های جغرافیایی:
ت: ادبیات و متون ادبی:
ث- سیاست نامهها و اندرزنامهها
ج- سایر نوشتهها

اسلاید 9 :

الف) کتابهای تاریخی: از جمله مهمترین منابع مطالعه و پژوهش در گذشته، کتابهای تاریخیای هستند که توسط مورخان دورههای مختلف نوشته شده است.
کتاب های تاریخی تألیف شده در مقطع تاریخ ایران بعد از اسلام از تنوع خاصی برخوردار اند. در اینجا برخی از گونههای کتابهای تاریخی آشنا می شوید.
1 – تاریخهای عمومی:
2 - تاریخ های محلی:
3 - تاریخ نگاری سلسلهای
4 - تک نگاری:
5- تاریخ های منظوم:

اسلاید 10 :

1 – تاریخهای عمومی: تاریخ نگاری عمومی یکی از شاخههای تاریخ نگاری در ایران است که از قرن چهارم هجری قمری آغاز و تا اواخر عصر قاجاریه تداوم یافت.
ویژگیهای تاریخهای عمومی:
مولفان این دسته از آثار تاریخ جهان را از آفرینش عالم آغاز میکردند و با شرح و توضیح زندگی حضرت آدم و پیامبران، به روایت تاریخ اساطیری ایران می پرداختند و از کیومرث آغاز می کردند و به دوره ساسانیان ختم و سپس رویدادهای تاریخ اسلام و سلسلههای ایرانی را تا زمان حیات خود ثبت و ضبط میکردند.

اسلاید 11 :

نمونه ای از تاریخ های عمومی:
1- از مهم ترین و مشهورترین تاریخ های عمومی میتوان به تاریخ طبری تألیف محمدبن جریر طبری اشاره کرد.
2- در عهد سامانیان زیر نظر ابوعلی بلعمی، یکی از وزرای فرهنگ دوست ایشان، «تاریخ بلعمی» (ترجمه و تألیف 352 ق) بر پایه تاریخ طبری به زبان فارسی تدوین شد که بنا به نظر محققان از کهنترین تاریخهای عمومی فارسی شمرده می شود.
3-«جامع التواریخ » تألیف خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی که در حوالی سال 710 ق در عهد ایلخانان نگارش آن به پایان رسید اشاره کرد.
4- تاریخ «روضة الصفا فی سیره الانبیاء والملوک والخلفاء » تألیف محمدبن خاوند شاه معروف به میرخواند (873 903 یا 904 ق). نیز از مهم ترین و مشهورترین تاریخ های عمومی به زبان فارسی است. در دوره صفوی نیز سنت تاریخ نویسی عمومی ادامه یافت.

اسلاید 12 :

2 - تاریخ های محلی: تاریخ های محلی یکی از مهمترین گونههای تاریخ نگاری و یکی از گنجینههای مهم، اطلاعات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی و نیز جغرافیایی شهرها و مناطق ایران است.
هدف از نوشتن تاریخ های محلی: انگیزه اصلی نویسندگان این دسته از کتاب های تاریخی، ثبت و ضبط رویدادهای تاریخی، بیان ویژگی های جغرافیایی و اقتصادی و نگارش زندگی نامه مفاخر و مشاهیر محلی بوده است.
معروف ترین آثار تاریخی محلی: «تاریخ سیستان » از مؤلفی ناشناخته، در موضوع تاریخ سیستان از ایام قدیم تا سال 725 ق، «تاریخ رویان » تألیف اولیاءالله آملی به زبان فارسی درباره تاریخ رویان از قدیمیترین ایام تا 764 ق و کتاب «فارسنامه » ابن بلخی در تاریخ و جغرافیای فارس

اسلاید 14 :

3 - تاریخ نگاری سلسلهای: یکی دیگر از گونههای تاریخنگاری است. حکومت های بزرگ و کوچک به منظور ثبت و ضبط رویدادهای دوران خود معمولا افراد ادیب و دانشمندی را تشویق به تدوین این رویدادها میکردند. بعدها با گسترش این نوع تاریخ نویسی در میان سلسلههای محلی، این نوع تاریخ نویسی با تاریخ نویسی محلی پیوستگی یافت.
معروف ترین این آثار: کتاب «التاجی فی اخبار الدوله الدیلمیه» ابواسحاق صابی( 313 38 ق) در تاریخ آل بویه
دو کتاب «تاریخ بیهقی» اثر ابولفضل بیهقی و «الیمینی» از عُتبی، هر دو در تاریخ غزنویان
کتاب «عالم آرای عباسی» تألیف اسکندر بیک ترکمان در تاریخ صفویان

اسلاید 15 :

4 - تک نگاری: این نوع تاریخ نگاری از دوره تیموری به بعد مرسوم شد.در این نوع تاریخ نگاری مؤلفان عموماً به اشاره سلطان تاریخ زندگی او را به صورت متمرکز و ویژه مورد توصیف و ثبت و ضبط قرار میدادند.
مشهورترین تک نگاریها:
«عجائب المقدور فی نوائب تیمور») زندگی شگفت آور تیمور) تألیف ابن عربشاه درباره تیمور
و «فتوحات شاهی» از امینی هروی درباره شاه اسماعیل

اسلاید 16 :

5- تاریخ های منظوم: این سبک از تاریخ نگاری از دوره مغولان رایج شد. مورخان رویدادهای تاریخی را به نظم کشیده و به صورت متون منظم به صورت شعر تحریر و تألیف میکردند.
از نمونههای تاریخ منظوم:
کتاب «ظفرنامه» حمدالله مستوفی و «شاه اسماعیل نامه» قاسمی حسینی گنابادی درباره فتوحات مؤسس سلسله صفوی شاه اسماعیل
. از برجستهترین منظومههای حماسی و تاریخی، اثر گرانسنگ و بلند آوازه شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی

اسلاید 17 :

ب: سفرنامه ها: سفرنامهها اطلاعات مفیدی از زندگانی اجتماعی مردم ایران ارائه می کنند که در دیگر منابع کمتر دیده میشوند.
بسیاری از جهانگردان گنجینهای از اخبار و اطلاعات بسیار با ارزش از تاریخ اجتماعی وفرهنگی و جغرافیای تاریخی سرزمینهایی را که دیده اند از جمله ایران به صورت سفرنامه ارائه دادهاند.
سفرنامه های افرادی مانند: ناصرخسرو در قرن پنجم هجری قمری، ابن بطوطه در قرن هشتم و شاردن و پیترو دلاواله در عصر صفویه

اسلاید 18 :

پ) نوشته های جغرافیایی: بررسی و مطالعه محیط جغرافیایی رویدادها، در پژوهشهای تاریخی اهمیت زیادی دارد.
نوشتههای جغرافیایی اطلاعات بسیار با اهمیتی درباره آداب و رسوم، فرهنگ، نوع معیشت، آب و هوا، وضعیت اقتصادی، وضعیت نظامی، و راهها، کالاها، قلعهها، برجها، بندرها، رودها و دریاها، پایتختها، ادیان و اعتقادات، نژاد و زبان و حدود و سرحدات و مرزهای سرزمینها و حکومتهای محلی ارائه میدهند.
برخی از این متون عبارت اند از: کتابهایی با عنوان مشترک «المسالک والممالک » تألیف نویسندگان مختلف از جمله ابن خردادبه، «صوره الارض» ابن حوقَل قرن چهارم، «حدود العالم من المشرق الی المغرب» از نویسنده ای ناشناس، «احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم» اثر مقدسی بشاری(336-380 ق)، و از همه معروفتر و مهم تر دایره المعارف جغرافیایی بزرگ« مُعجَمُ البُلدان» اثر یاقوت حَمَوی(626 ق).

اسلاید 19 :

ت: ادبیات و متون ادبی: متون نظم و نثر ادبی، گونه مهمی از منابع تاریخی محسوب می شوند. زیرا رویدادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، عقاید دینی، فلسفی رایج در هر عصری به صورت طبیعی در شعر شاعران و نوشته های ادبی منثور نویسندگان آن عصر انعکاس می یابند.
همچنین بسیاری از شاعران مانند انوری، شاعر دوره سلجوقی در قصیده نامۀ اهل خراسان، سعدی در بوستان و گلستان و حافظ در دیوانش، به خوبی اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زمان خود را نقد کرده اند.

اسلاید 20 :

ث) سیاست نامه ها و اندرزنامه ها:
کتاب های سیاست نامه ای حاوی موضوعاتی درباره شیوه کشورداری و مناسبات حکومت و مردم اند. این آثار اطلاعات سودمندی در خصوص چگونگی اداره کشور و تشکیلات و نهادهای اداری، اقتصادی، نظامی و فرهنگی ارائه می دهند.
سیاست نامۀ خواجه نظام الملک توسی، وزیر مقتدر عصر سلجوقی، یکی از برجسته ترین این آثار محسوب میشود.
اندرزنامه ها بیشتر به اخلاق کشورداری و مناسبات اخلاقی فرمانروا و مردم می پردازند. از نمونه های مشهور اندرزنامه ها، می توان به قابوس نامه، نوشته عنصرالمعالی در قرن پنجم هجری اشاره کرد.