بخشی از پاورپوینت
اسلاید 2 :
مفاهیم پایه تخریب، مقاومت و احیای خاک
اسلاید 3 :
تخریب خاک فرآیندی در زمان و مکان
تخریب خاک را میتوان به عنوان استهلاک و هدررفت یا کاهش انرژی خاک تعریف کرد، از آنجا که تمام عملکرد و استفاده از خاکها، براساس مقدار انرژی است، میتوان گفت که تخریب خاک نیز برابر با هدررفت یا کاهش عملکرد و بهرهوری خاک است؛ یعنی این پدیده تنها براساس اشکال انرژی ویژه خاک، عملکرد و استفاده از آن تعریف میشود. براساس این دیدگاه، امکان شناسایی تخریب طبیعی خاک (بدون دخالت های انسانی) و تخریب خاک ناشی از فعالیت های انسانی (بهویژه انواع کاربری اراضی) وجود دارد.
مسائل مربوط به فرایند بلند مدت طبیعی و کوتاه مدت تخریب خاک را میتوان به شرح زیر از یکدیگر تفکیک کرد:
الف) فرآیند طولانی مدت طبیعی در تخریب خاک (مرفوژنز، شکل زایی):
انرژی خورشیدی و نیروی ثقل زمین بهترتیب از عوامل ثابت و دائم در سامانه خاک بهحساب میآیند، زیرا:
اسلاید 4 :
الف-1- انرژی خورشیدی از طریق فرایندهای هوازدگی سبب افزایش بینظمی در سامانه خاک میشود، بنابراین با هوازدگی سنگی ذخیره انرژی خاک کاهش مییابد؛
الف-2- نیروی ثقل یک نیروی فعال در سامانه خاک است که تحت تاثیر نیروی جاذبه زمین سبب جریان مواد جامد، مایع و گازها از سطح به عمق خاک میشود.
اما در مواردی که تابش خورشیدی یا دیگر اشکال انرژی مانند انرژی باد و باران تحت تاثیر پوشش گیاهی دائمی و دیگر موانع موجود قرار می گیرند فرآیند مذکور روند کاهشی دارد. بنابراین طی یکی دو نسل نمی توان تغییرات و پیامدهای آن را مشاهده کرد.
همان گونه که گفته شد انرژی خورشیدی به عنوان تنظیم کننده فرآیندهای تخریب خاک مطرح است. که این کار از راه تجمع مواد کربن آلی یا افزایش فعالیت های زمینی که خاک را در برابر نیروهای خارجی محافظت می کند (مثل تشکیل خاکدانه های پایدار) صورت می گیرد.
اسلاید 5 :
تخریب خاک فرآیندی در زمان و مکان
ب) فرایندهای کوتاه مدت و میان مدت تخریب خاک ناشی از تغییرات کاربری اراضی
فرایندهای موفوژنتیک طولانی مدت طبیعی بهوسیله اشکال مختلف انرژی ناشی از فعالیتهای انسانی تشدید میشود که ممکن است در ابتدا بتوان این فرایندهای را به عنوان عامل تخریب خاک ناشی از کاربری اراضی دانست؛ زیرا با دخالت انسان انرژی جدیدی به سامانه خاک وارد میشود، برای مثال با حذف پوشش گیاهی، با به هم ریختگی خاک تحت تاثیر اقدامات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی یا بر اثر هدررفت کربن آلی یا فعالیتهای زیستی، تخریب خاک صورت میگیرد.
افزون بر این، تخریب تشدیدی خاک با فعالیتهای صنعتی آغاز شده است. پس از آن در نتیجه افزایش مداوم جمعیت کره زمین، استفاده از زمین افزایش یافته و بهدنبال آن تخریب خاک نیز به همان نسبت زیاد شده است.
اسلاید 6 :
تخریب خاک بر اثر استفاده از اراضی (دیدگاه کلی)
اصطلاح تخریب خاک بهمنظور شرح استهلاک کوتاه مدت تا میان مدت خاک که در نتیجه اشکال مختلف کاربری اراضی ایجاد میشود نیز به کار میرود.
شش استفاده اصلی از خاک و زمین در زمینه تخریب خاک وجود دارد. سه نوع آن بیشتر اکولوژیکی و سه نوع دیگر مبتنی بر فعالیتهای صنعتی، اقتصادی و اجتماعی است. سه استفاده اکولوژیکی عبارتند از:
الف- تولید بیومس که غذا، علوفه، انرژی قابل تجدید و مواد اولیه را فراهم میکند و برای زندگی حیوانی و انسانی ضروری است؛
ب- استفاده از خاکها بهعنوان فیلتر، واسطه و ناقل اجزای متقابل بین اتمسفر، آبهای زیرزمینی و ریشههای گیاهان. در این زمینه خاک بهعنوان واسطه حفاظتی عمل میکند که مانع جذب مواد مضر بهوسیله ریشه گیاهان یا مانع انتقال آنها به مواد زیرزمینی میشود، بنابراین حافظ زنجیره غذایی است.
اسلاید 7 :
ج- افزون بر این، خاکها زیستگاه بیولوژی هستند و همانند زنجیرهگاه بیولوژیک عمل میکنند. و بسیاری از موجودات زنده در درون و یا بیرون آنها زندگی کنند. بنابراین خاکها بهطور مستقیم تنوع زیستی را تحت تاثیر قرار میدهند. پنیسیلین از قارچ Ubiquitous که در خاک موجود است. ساخته شده و امروزه ژنهای حاصل از خاک در مهندسی بیوژنتیک و بیو تکنولوژی بهطور رو به افزایشی مورد استفاده قرار میگیرند.
سه استفاده دیگر از خاک (صنعتی، اقتصادی و اجتماعی) عبارتند از:
الف- خاکها بهمنظور توسعه فنی، صنعتی و ساختارهای اقتصادی و اجتماعی کاربرد دارند؛ برای مثال زیرساختهای صنعتی، سکونتگاهها، جادهها مکانهای ورزشی و تفریحی، جایگاههای صدور یا ورود کالا و موارد دیگر.
ب- خاکها بهعنوان منبع انرژی زمین گرمایی، منبع مصالحی همچون رس، شن و سنگریزه و همچنین منبع آب هستند.
اسلاید 8 :
عوامل و دلایل تخریب خاک
گسترش نواحی شهری و حاشیه شهری که با گسترش رفت و آمد و سازوکارهای حمل و نقل (جاده، محوطههای پارکینگ و غیره) همراه است، تولیدات کشاورزی و اراضی جنگلی و مرتعی را محدود ساخته است.
یکی از اشکال ویژه چنین توسعه یافتگی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه اتفاق میافتد، به این صورت که در نواحی شهری ساختمان سازی متراکم صورت میگیرد یا این ساختمانها به اراضی کشاورزی مجاور گسترش مییابد،
ج- خاکها عامل اصلی در فعالیتهای کشاورزی و ژئوژنیک هستند که بخشی از چشماندازها را تشکیل داده و شواهد دیرینهشناختی و باستان شناسی را که اهمیت بسیاری در شناخت تاریخ زمین و بشریت دارند، در درون خود پنهان میسازند.
اسلاید 9 :
در حالیکه این اراضی را مردم هنوز برای تولید و به دست آوردن غذا در مزارع و باغها به کار میگیرند، بنابراین این موضوع به محدودیت و کمبود جدی موادغذایی منجر خواهد شد. همواره انواع جدیدی از تخریب و فرسایش خاک و در نتیجه تمرکز رواناب سطحی وجود دارد که به آلودگی و استهلاک اراضی باقیمانده ختم میشود.
دلیل اصلی آلودگی اکوسیستمهای آبی- خاکی، استفاده از محصولات خروجی از معدنهایی مانند نفت، زغال سنگ، سنگهای معدنی و نمک است که به منظور ادامه روند توالی ترابری و رفت و آمد، چرخش چرخ صنعت و سکونتگاههای انسانی لازم است.
این عوامل به ترسیب مواد زنده و غیرزنده مضر از راه هوا و آب (مانند جریانهای زیرزمینی باز و استفاده از آبهای آلوده برای آبیاری) منجر میشود و از طریق زمین، زبالهها و آشغالهای آلوده، کمپوست یا لجن فاضلاب و موارد دیگر به اراضی جنگلی و کشاورزی مجاور راه مییابد.
اسلاید 10 :
و موجب افزایش مشکلات و مسائل مربوط به آلودگی آبهای زیرزمینی و زنجیره غذایی مانند کاهش تنوع زیستی نیز میشود.
این نوع تخریب فیزیکی-شیمیایی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک پیوسته در حال افزایش است، زیرا نواحی شهری و پیرامون آنها گسترش بی سابقهای یافته است.
به دنبال مدیریت نادرست فیزیکی خاک بهویژه شخم و خاکروی شیب دامنهها در نواحی حاره و جنب حارهای فرسایش شدیدی بهوسیله آب رخ میدهد که در ادامه موجب تهنشینی مواد حاصل در رودخانهها و مخازن میشود.
پیامد گسترش اراضی کشاورزی به محدوده اکوسیستمهایی که به واسطه توپوگرافیشان (شیب تند و نواحی تپه ماهوری) برای کشاورزی مناسب نیستند، این است که پوشش گیاهی مانند مراتع و جنگلها که نه تنها برای حفاظت اراضی کشاورزی مورد نیاز است،
اسلاید 11 :
همچنین برای دست یابی و استحصال آبهای زیرزمینی و سطحی برای پاسخگویی به نیازهای پایه ضروری است، مستهلک میشود، بنابراین، اصل اساسی در مبارزه با تخریب خاک مبتنی بر هماهنگی بین شش استفاده اصلی از خاک و زمین در سطح محلی یا منطقهای باشد، بهگونهای که استفادههای جداگانه و غیرقابل بازگشت را به کمترین میزان برساند.
باید تاکید کرد که تنها عوامل اکولوژیکی و تکنیکی نیستند که موجب آغاز تخریب خاک میشوند، بلکه ناکارآمدی در زمینههای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و نیز قوانین موجود به دلیل ایجاد ساختارهای رقابتی منجر به استفاده بیرویه از خاک شده که تا اندازهای بر اثر توسعه یافتگیهای جدیدی در سطح بینالمللی بیشتر شده است.
