مقاله گزارش بازدید از معدن آهن چغارت و فسفات اسفوردی

بخشی از مقاله

گزارش بازديد از معدن آهن چغارت وفسفات اسفوردي

موقعیت جغرافیایی استان یزد

استان یزد در مرکز ایران در قلمرو سلسله جبال مرکزی ایران بین عرض های جغرافیایی 29 درجه و 48 دقیقه تا 33 درجه و 30 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 52 درجه و 45 دقیقه تا 56 درجه و30 دقیقه شرقی از نصف النهار مبدأ قرار گرفته است. استان یزد از شمال و غرب به استان اصفهان از شمال شرقی به استان خراسان از جنوب غربی به استان فارس و از جنوب شرقی به استان کرمان محدود می شود. استان یزد در حدود 72156 کیلومتر مربع وسعت داشته و تقریباً 37/4 درصد از وسعت کل ایران را در بر می گیرد .

آب و هوای استان یزد به علت قرار داشتن بر روی کمربند خشک جهانی دارای زمستانهای سرد و نسبتاً مرطوب و تابستانهای گرم و طولانی و خشک است. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375، جمعیت استان 750769 نفر بوده که از این تعداد 15/75 درصد جمعیت شهری و 85/24 درصد جمعیت روستایی را تشکیل داده اند .

یزد به معنی پاک و مقدس است و شهر یزد نیز به مفهوم شهر خدا و سرزمین مقدس است. به لحاظ شرایط اقلیمی استان یزد وضعیت کشاورزی در این استان مطلوب نیست و امکان بهره برداری از آب های سطحی در کشاورزی بسیار کم است. شرایط خاص مناطق حاشیه کویر نظیر میزان اندک باران حرکت ماسه های روان ، پدیده کویرزایی مراتع فقیر کمبود منابع تأمین آب موجب شده تا 28 درصد وسعت استان یزد فاقد بهره دهی اقتصادی باشد .

مهمترین مناطق کشاورزی استان دشتهای یزد، اردکان، بهادران، بهاباد، هرات، مروت، چاهک و ابرکوه است. محصولات کشاورزی استان شامل انار، پسته، بادام، غلات، آفتابگردان، انگور، پنبه، چغندر قند و کنجد است .

استان یزد به لحاظ زمین شناختی دارای ذخایر بسیار عظیم معدنی است. معادن مهم این استان مانند آهن چغارت، مرمر بورق، ماسه سنگ متکسانه، سرب کوتک نقشی مهم و سازنده در تحولات اقتصادی و عمرانی استان داشته است .

شهرستان بافق
شهرستان بافق با مركزيت شهر بافق، در فاصله يك‌صدوبيست كيلومتري جنوب‌خاوري يزد و در ارتفاع 927 متر از سطح دريا قرار دارد. مردم بافق علاوه بر استفاده از خرما، از الياف و شاخه های اين درخت پادری، بادبزن، كلاه حصيری، ريسمان تهيه می کنند. مهم ترين صنايع دستی اين شهرستان را قالی‌بافی، صابون پزی، كرباس بافی، جارو، بادبزن، حصير و پادری تشكيل مي‌دهد كه به مناطق ديگر نيز صادر می شود. به علت وجود درختان خرما در اين منطقه؛ صنايع دستي وابسته به نخل در اين شهرستان رونق فراوان دارد. هم‌چنين اين شهرستان به لحاظ وجود معادن غني بسيار داراي اهميت بوده و شغل بسياري از مردم آن معدن‌كاري است. شهرستان بافق از

مكان‌هاي تاريخي و ديدني متعددي برخوردار است. امام‌زاده عبدالله‌بن موسي‌بن‌جعفر(ع)، مسجد جامع (قرن 12 هـ.ق)، مسجد سراستخر، مسجد امام حسين(ع)، مسجد حاج حسين، مسجد چهارده معصوم(ع)، مسجد فاطميه بافق و مسجد فاطميه آهن‌شهر، مسجد صاحب‌الزمان(ع) مباركه،‌حسينيه امام‌زاده و مسجدحاجي سيد حسن از جمله ديدني هاي اين منطقه محسوب مي‌شوند.
مکان های دیدنی و تاریخی

آرامگاه عبدالله‌، باغ تيتو، پير مراد، چشمه پيروزی، خانه های پيشين، خانه های وحشی بافقی، قاضی مير جعفر، قلعه كافر، مسجد جامع، مدرسه علميه و محله لرد از مهم‌ترين مكان‌هاي ديدني و تاريخي شهرستان بافق به شمار مي‌آيند.

صنايع و معادن

از معادن بافق می توان معدن آهن چغارت، در 14 كيلومتری شمال خاوری شهر بافق، معدن آهن چادرملو، معدن آهن سه چاهون، معدن ناريگان و معدن سرب و روی كوشك در شمال خاوری شهر بافق و معادن زير زمينی مس، سرب، روی و زغال سنگ را نام برد.

کشاورزی و دام داری

جايگاه جغرافيايی اين ناحيه سبب شده كه هميشه دست‌خوش كم آبی باشد. شوره زارها نه تنها با خاك های شور و قليايی خود، عامل ركورد كار كشاورزی می شوند، بلكه كاهش بازدهی فرآورده های كشاورزی را به دنبال دارند. با وجود اين شغل بيش تر مردم بافق كشاورزی بوده است. از مهم ترين فرآورده های كشاورزی اين شهرستان می توان گندم، جو، پنبه، روناس، نارنج، پسته و خرما را نام برد که هرساله مقداری از اين فراورده ها به نقاط ديگر صادر می‌شود. نخلستان های بافق بيش از 400 هزار اصله درخت خرما دارند، كه ‌در شكوفايی اقتصاد آن تأثير زيادی داشته اند.

مشخصات جغرافيايي

شهرستان بافق در جنوب خاوری استان يزد و در كنار راه آهن تهران – كرمان قرار دارد. اين شهرستان از شمال به شهرستان اردكان، از باختر به شهرستان های يزد و مهريز، از جنوب به استان كرمان و كوير لوت و از خاور به كوير لوت محدود می گردد. آب و هوای شهر بافق، در تابستان ها گرم، اما در زمستان ها ملايم تر از ديگر نواحی استان يزد است. ريزش باران بيش تر در زمستان و بهار روی می دهد. در بخش باختر و جنوب خاوری بافق تپه های ريگ روان وجود دارد، كه بلندی آن ها از چند متر تجاوز نمی كند. بزرگ‌ترين نمك زار استان يزد، يعنی كوير درانجير و در شمال باختری اين شهرستان، در اثر شوراب های رود شور به وجود آمده است. مراتع شهرستان بافق از گونه فقير است و بالا بودن تبخير و نامناسب بودن ميزان بارندگی سبب شده است، كه مراتع خوب نيز دوام چندانی نداشته باشند. مراتع لرد شيطور جزو بهترين مراتع استان يزد می باشند. طبق سرشماری سال 1375جمعيت شهرستان بافق 41835 نفر شامل 9027 خانوار بوده است، كه از اين شمار 20738 نفر مرد و 21097 نفر زن بوده اند. مردم بافق سخت كوش، متدين، ميهمان نواز، پاك انديش، آزاده و وطن دوست هستند. بافقی ها ايرانی الاصل و آريايی نژادند و به زبان فارسی و لهجه شيرين محلی سخن می گويند. همه مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفری می باشند. فاصله هوايی بافق تا تهران 599 كيلومتر و فاصله زمينی آن تا يزد 117، تا چغارت 7، تا زرند 157، تا تهران 794، تا اردكان 17 كيلومتراست. با گشايش راه آهن بافق – بندرعباس و انجام طرح راه آهن بافق- مشهد، اين شهر از جايگاه اقتصادی ويژه ای برخوردار شده و رونق تازه ای يافته استوجه تسميه و پيشينه تاريخي

بافق از شهرهای پيشين و تاريخی استان يزد به دليل جايگاه طبيعی، جغرافيايی و ارتباطی خود در دوران های گوناگون مورد توجه بوده و بارها مورد چپاول سركشان و كشورگشايان قرار گرفته است. اين شهرستان پيش از اسلام جزو قلمرو هخامنشيان، اشكانيان و ساسانيان بوده است. در روزگار ساسانيان منطقه يزد، از جمله شهر بافق رو به آبادانی نهاد و از جايگاه ويژه ای برخوردار شد.

بافق، در روزگار عثمان بن عفان به دست مسلمانان گشوده شد و در نيمه دوم سده سوم هـ. ق، يعقوب ليث صفاری بر اين منطقه دست يافت. در روزگار ديلميان، فخر الدوله ديلمی و از سال 536 تا 718 هـ . ق اتابكان يزد بر اين ناحيه حكومت كردند و نماينده ای به بافق فرستادند. در زمان آل مظفر، صفويان و حاكمان دوره تيموری، شهر بافق گسترش يافته و آباد شد. در حمله افغان ها به ايران، به مردم منطقه يزد، از جمله شهر بافق خسارت وارد شد و اين شهر، به قلمرو محمود و اشرف افغان درآمد. در دوره نادرشاه افشار و جانشينان او، شهر بافق تابع ايالت يزد بود و محمد تقی خان و بازماندگانش بر اين ناحيه حكمرانی داشتند

نگاهي به معادن سنگ آهن مركزي ايران - بافق
شهرستان بافق در ‪ ۱۲۰‬كيلومتري جنوب شرقي شهر يزد داراي منابع زير زميني متنوعي است و از جمله مناطق معدن خيز كشور به شمار مي‌رود.

سنگ آهن چغارت ، چاه گز و سه چاهون ، منگنز ناريگان ، فسفات اسفوردي ، سرب و روي كوشك و معدن مرمريت بيشه در ، از مهمترين معادن بافق هستند.

شركت سهامي خاص معادن سنگ آهن مركزي ايران در ‪ ۱۰‬كيلومتري شمال شرقي شهر بافق و در حاشيه مركزي ايران قرار دارد.
اين شركت در سال ‪ ۱۳۵۰‬براي اكتشاف و بهره‌برداري از كانسارهاي آهن منطقه بافق توسط سازمان ذوب آهن ايران سابق تاسيس شد و هم اكنون يكي از واحدهاي مهم زير مجموعه شركت تهيه و توليد مواد معدني ايران و بزرگترين‌شركت توليد كننده سنگ آهن دانه‌بندي و كنستانتره كشور است.
بلوك معدني بافق با ذخيره بيش از يك سوم سنگ آهن كشور بعنوان مهمترين زون آهن دار ايران شناخته شده‌است.
به دنبال عمليات اكتشافي انجام شده ، از سال ‪ ۱۳۴۰‬تاكنون در اين منطقه بيش از ‪ ۳۸‬آنومالي آهن دار با ذخيره نزديك به ‪ ۱/۷‬ميليارد تن شناسايي شده كه مهمترين آنها معادن چغارت ، سه چاهون، آنومالي شمالي، ميشدوان و چاه‌گز هستند.

شركت سنگ آهن مركزي ايران ، بزرگترين توليدكننده سنگ آهن دانه بندي كشور طي ‪ ۳۰‬سال گذشته است كه از سال ‪ ۱۳۵۰‬عمليات استخراج سنگ آهن در معدن چغارت را آغاز كرد.
اين معدن طي اين مدت، سنگ آهن مورد نياز كارخانه ذوب آهن اصفهان و برخي صنايع فولادسازي كشور را تامين كرده و از سال ‪ ۸۰‬تاكنون به جمع صادر كنندگان سنگ آهن پيوسته است.
هم‌اكنون از دو معدن "چغارت" و "سه چاهون" سالانه هشت ميليون تن سنگ آهن استخراج مي‌شود كه نيمي از آن سنگ آهن دانه‌بندي شده‌است و بطور مستقيم براي مصرف در كارخانه ذوب آهن اصفهان و صادرات استفاده مي‌شود و مابقي نيز در كارخانه فرآوري چغارت به كنسانتره سنگ آهن تبديل مي‌شود.

معدن چغارت
با ذخيره زمين شناسي ‪ ۲۰۷‬ميليون تن در ‪ ۱۰‬كيلومتري شمال شرقي شهر بافق واقع شده و ارتفاع اوليه آن از سطح دريا ‪ ۱۲۸۶‬متر بوده است.
ذخيره قابل استخراج اين معدن ‪ ۱۷۷/۲‬ميليون تن برآورد شده كه ‪۹۵/۶‬ ميليون تن آن به دليل عيار بالا و فسفر پايين، پس از خردايش بصورت مستقيم قابل مصرف در كارخانجات فولاد است و مابقي آن براي پر عيارسازي به كارخانه فرآوري ارسال مي‌شود.
عمليات بهره‌برداري از اين معدن از شهريور سال ‪ ۵۰‬آغاز شد و تا پايان سال ‪ ۸۵‬بالغ بر ‪ ۹۷‬ميليون تن سنگ آهن از آن استخراج شده است.
عمليات استخراج در اين معدن به صورت روباز و با استفاده از شاول‌هاي الكتريكي با حجم بيل هفت متر مكعب و كاميون‌هاي ‪ ۳۲‬و ‪ ۶۵‬تني صورت مي‌گيرد.

* معدن سه چاهون
اين معدن كه در ‪ ۴۷‬كيلومتري شمال شرقي شهر بافق واقع شده از نظر زمين شناسي در سازندهاي پركامبرين پسين ايران مركزي قرار داشته و منشاء آن آتشفشاني رسوبي است.
اين معدن مشتمل بر دو آنومالي است كه در فاصله سه كيلومتري يكديگر قرار دارد و مجموع آنها داراي ‪ ۱۴۴/۵‬ميليون تن ذخيره معدني است كه ‪ ۹۵‬ميليون تن آن با متوسط عيار آهن ‪ ۳۷/۲‬درصد و فسفر هشت درصد، قابل استخراج است.

بهره‌برداري از اين معدن در سال ‪ ۱۳۸۴‬آغاز شد و طي برنامه‌ريزي انجام شده سالانه ‪ ۳/۴‬ميليون تن سنگ آهن از آن استخراج و پس از خردايش در كارخانه سنگ شكن با ابعاد كوچكتر از ‪ ۳۰۰‬ميليمتر، توسط راه‌آهن به كارخانه فرآوري چغارت منتقل مي‌شود.
عمليات اوليه طراحي معدن در سال ‪ ۱۹۷۰‬ميلادي توسط مهندسين مشاور شوروي سابق انجام شد و بر اساس طراحي‌هاي انجام شده ‪ ۱۷۷‬ميليون تن سنگ آهن از اين معدن قابل برداشت خواهد بود.

* كارخانه فرآوري
به منظور پر عيارسازي كانسنگ‌هاي پر فسفر چغارت و كم عيار سه چاهون ، كارخانه فرآوري با ظرفيت توليد سالانه ‪ ۳/۲‬ميليون تن كنسانتره سنگ آهن احداث شده و توليد سنگ آهن دانه‌بندي شده هم چهار ميليون تن است.
اين كارخانه كه در سال ‪ ۸۴‬به بهره‌برداري رسيد شامل دو خط توليد مستقل براي سنگ آهن كم عيار و پر فسفر چغارت و سنگ آهن كم عيار سه‌چاهون مي‌باشد.
مقدار خوراك ورودي كارخانه براي هر دو خط توليد جمعا ‪ ۵/۷‬ميليون تن در سال بوده و ظرفيت توليد هريك از خطوط توليد سالانه ‪ ۱/۶‬ميليون تن كنسانتره است.
در اين واحد ، سنگ آهن پرفسفر و كم عيار پس از خردايش در آسيابهاي خود شكن و گلوله‌اي ، توسط دستگاههاي جدايش مغناطيسي شدت پايين و بالا، پر عيار و آماده ارسال به واحدهاي فولادسازي مي‌شود.

طرح احداث كارخانه آگلومراسيون به ظرفيت ‪ ۸۰۰‬هزار تن و طرح آماده‌سازي و بهره برداري از آنومالي سه چاهون از جمله طرح‌هاي در دست اقدام در شركت سنگ آهن مركزي ايران - بافق است.
واحد نمونه كشوري در سال‌هاي ‪ ۸۲ ، ۸۰‬و ‪ ۸۳‬صنعت برگزيده سبز در سال‌هاي ‪ ۸۱‬و ‪ ۸۳‬و صادركننده نمونه سال ‪ ۸۵‬از جمله افتخارات معادن سنگ آهن مركزي ايران- بافق است.
معدن سنگ آهن چغارت در فاصله 133 کیلومتری جنوب شرقی یزد و 13 کیلومتری شمال شرقی شهرستان بافق واقع شده است. راه ارتباطی معدن به شهرستان بافق و یزد، جاده آسفالته و راه آهن است. این منطقه دارای آب و هوای خشک بوده و حرارت و گرمای تابستان حداکثر به 48 درحه سانتی گراد می رسد. به دلیل پتانسیل معدنی عظیم منطقه در تیرماه 1340 به دنبال بررسی

های مقدماتی توسط مهندسین ایرانی و خارجی عملیات اکتشافی به صورت سیستماتیک شامل حفر چاه، تونل، ترانشه و مطالعات زمین شناسی و ژئوفیزیک بر روی کانسار انجام گرفت. عملیات اکتشافی تکمیلی در سال 1354 با ذخیره معادل 216 میلیون تن به پایان رسیده و گواهینامه کشف آن صادر شده است. بهره برداری از معدن فوق که نخستین معدن سنگ آهن ایران است، از سال 1350 توسط شرکت سنگ آهن مرکزی ایران آغاز گردیده است. این معدن از تاریخ شروع بهره برداری تا کنون، همه ساله سنگ آهن مورد نیاز کارخانه ذوب آهن اصفهان را در حد استانداردهای مورد قبول به شرح زیر تأمین نموده است:

نوع
ابعاد
شیمیایی نسبت وزنی

فسفر
آهن
آگلومراسیون 0 – 10 mm
۰/۱۸۵ ۶۱±۱/۵
70%

کوره بلند
10 – 25 mm
۰/۱۵
۶۳±۱/۵
30%

نحوه بهره برداری از معدن به روش روباز و پلکانی انجام می گیرد و مراحل خط تولید معدن به شرح زیر است:
1. حفاری و انفجار در سنگ آهن
2. بارگیری و حمل از معدن به سنگ شکن
3. خرد کردن و طبقه بندی سنگ آهن به اندازه ای که قابل مصرف در کوره بلند باشد.
4. بارگیری سنگ آهن و ارسال به محل مصرف
این معدن با ذخیره زمین شناسی 207 میلیون تن در 12 کیلومتری شمال شرقی شهر بافق واقع شد و ارتفاع اولیه آن از سطح دریا 1286 متر می باشد.

ذخیره قابل استخراج این معدن 2/177 میلیون تن برآورد شده که از این میزان 6/95 میلیون تن آن به دلیل عیار بالای آهن و فسفر پایین، پس از خردایش به صورت مستقیم قابل مصرف در کارخانجات فولاد می باشد و مابقی باید جهت پرعیارسازی به کارخانه فرآوری ارسال گردد.
عملیات بهره برداری از این معدن از شهریور 1350 آغاز شده و تا پایان سال 1384 حدود 97 میلیون تن سنگ آهن از این معدن استخراج شده است.
عملیات استخراج در این معدن به روش روباز و با استفاده از شاول های الکتریکی با حجم جام 7 متر مکعب و کامیون هایی با ظرفیت 32 و 65 تنی صورت می گیرد.

کارخانه خردایش و دانه بندی
نظر به اینکه 6/95 میلیون تن از ذخیره سنگ آهن قابل استخراج معدن چغارت به دلیل عیار بالای آهن و پایین بودن میزان فسفر به صورت مستقیم، قابلیت استفاده در کارخانجات فولادسازی را دارد، بدین منظور این تیپ سنگ آهن طی سه مرحله توسط سنگ شکن های فکی و مخروطی با ابعاد کوچکتر از 25 میلیمتر خردایش و سپس به دو بخش دانه ریز (صفر تا 10 میلیمتر) و دانه درشت (10 تا 25 میلیمتر) تبدیل و در انبارهایی با ظرفیت 35 هزار تن انباشت و در نهایت توسط راه آهن به کارخانجات ذوب آهن اصفهان یا بنادر کشور جهت صادرات ارسال می گردد.

کارخانه تولید کنسانتره
به منظور پرعیارسازی کانسنگ های کم عیار چغارت و سه چاهون، کارخانه ای با ظرفیت تولید سالیانه 2/3 میلیون تن کنسانتره احداث شده که در سال 1384 به بهره برداری رسید.
این کارخانه شامل دو خط تولید مستقل برای سنگ آهن کم عیار و پرفسفر چغارت و سنگ آهن کم عیار سه چاهون می باشد.
مقدار خوراک ورودی کارخانه برای هر دو خط تولید جمعا7/5 میلیون تن در سال بوده و ظرفیت تولید هر یک از خطوط، 6/1 میلیون تن کنسانتره در سال می باشد.

در این کارخانه، سنگ آهن پر فسفر و کم عیار پس از خردایش در آسیاهای خودشکن و گلوله ای، توسط دستگاه های جدایش مغناطیسی شدت پایین و بالا، پرعیار و آماده ارسال به واحدهای فولادسازی می گردد.

سیستم تولید در این کارخانه مکانیزه بوده و کلیه مراحل تولید توسط واحدهای اتوماسیون، کیفیت و آزمایشگاه، کنترل و نظارت می گردد.

Concentrate
Feed Production Line

P%
Fe%
Mt/a
P% Fe%
Mt/a
<0.12
>66
1.60
1.00
52
2.3
Choghart

<0.05
>66
1.60
0.05
37
3.4
Se - chahun

معدن سنگ آهن چغارت از سال ۱۳۵۰ تامين کننده خوراک کارخانه ذوب آهن اصفهان بوده است نوع سنگ آهن مصرفی عبارت است از سنگ آهن پر عيار و کم فسفر و دانه بندی شده درکارخانه موجود می باشد.
از معدن سنگ آهن چغارت علاوه بر سنگ آهن پر عيار و کم فسفر يک نوع سنگ آهن کم عيار و پر فسفرنيز استخراج می شئد که قابل استفاده برای کوره بلند و صنايع فولاد سازی کشور نمی باشد ميزان استخراج اين نوع سنگ آهن که در محوته سنگ آهن چغارت ذخيره شده است حدود ۵/۱۹ ميليون تن می باشد که می بايستی آن را به طريقی قابل استفاده در صنايع فولاد سازی

نمود. از طرفی ذخيره قابل استفاده سنگ آهن کم عيار سه چاهون در دو توده شمالی و جنوبی به ترتيب برابر ۴۵ و.۴/۴۹ ميليون تن بر آورد شده است لذا با توجه به ذخاير سنگ آهن کم عيار پر فسفر چغارت و کم عيار سه چاهون برای استفاده بهينه از ذخاير مورد بحث طرح توسعه مجتمع معدنی سنگ آهن چغارت با اهداف زير از سال ۱۳۷۰ به مئرد اجرا گذاشته شد و تاريخ خاتمه طرح در سال ۱۳۸۳ طبق آخرين تجديد نظر برنامه زمانی خواهد بود.

۱-ادامه تامين ۳ ميليو تن سنگ آهن پر عيار دانه بندی شده برای خوراک کوره بلند اصفهان.
۲-توليد۲/۳ميليو تن کنسانتره آهن به منظور توليدسينتر و پلت جهت تامين مواد اوليه مورد نياز طرح های توسعه کوره بلند اصفهان و ساير صنايع فولاد کشور.
کارخانه کنستانتره سنگ آهن چغارت و سه چاهون دارای ۲ خط توليد مستقل برای سنگ آهن پر فسفر کم عيار چغارت و سنگ آهن کم عيار سه چاهون می باشد.مقدار خوراک ورودی کارخانه فرآوری برای ۲ خط توليد مورد بحث جمعا ۷/۵ ميليون تن در سال بوده و هر يک از خطوط توليد کنسانتره به ظرفيت ۶/۱ ميليون تن در سال وجمعا ۲/۳ ميليون تن کنستانتره در سال خواهد بود.
وزن کل تجهيزات و ماشين آلات جمعا حدود ۶۷۷/۱۱ تن بر آورد گرديد گه شامل ۲۹۰ تن وزن دو دسگاه سنگ شکن های چغارت و سه چاهو و ۸۵۳۷ تن وزن ماشين آلات و تجهيزات قرارداد اصلی و ۲۸۵۰ تن مربوط به الحاقيه قرارداد مي باشد.

پروسس خط توليدسنگ آهن چغارت:
سنگ آهن کم عيار پر فسفر از ذخاير موجود توسط يک دستگاه سنگ شکن که در سايت چغارت نصب شده است خرد شده و توسط نوار نقاله به بستر همگن ساز چغارت انتقال می يابد حداکثر ابعاد سنگهای خرد شده حدود ۳۰ سانتی متر می باشد و عمل ذخيره نمودن توسط يک دستگاه استاکر انجام می شود .
سنگهای ذخيره شده در بستر همگن ساز توسط يک دستگاه ريکلايمر و نوار نقاله به سيلوی ذخيره خط توليد چغارت با ظرفيت ۲۰۰۰ تن انتقال خواهد يافت.
سنگ آهن ذخيره شده در سيلوی ۲۰۰۰ تنی از قسمت زير توسط يک دستگاه نوار نقاله به يک دستگاه آسياب خود شکن انتقال می يابد و عمل خردايش با اضافه نمودن آب انجام می گيرد . ظرفيت آسياب شامل ۳۶۶ تن سنگ آهن از سيلوی مربوطه در ساعت و ۱۱۰ تن در ساعت سنگ های دانه درشت برگشتی از سرند لرزان که جمعا برابر ۴۷۶ تن در ساعت می باشد.

دوغاب حاصل از عمل خردايش پس از خارج شدن از آسياب و عبور از يک دستگاه سرند لرزان توسط پمپهای دوغاب به جداکنندگان مغناطيسی مرحله اول جهت جداسازی انتقال يافته و سنگهای دانه درشت روی سرند لرزان جهت خردايش به وسيله نوار نقاله به آسياب بر می گردد.
در مرحله اول جداسازی ذرات سنگ آهن از ساير مواد توسط جداکنندگان مغناطيسی انجام گرفته و باطله مربوط برای جداسازی مرحله دوم توسط پمپ به هيدرو سيکلون ها منتقل می شود.
در مرحله دوم بازيافت باقيمانده ذرات سنگ آهن توسط ج

داکنندگان مغناطيسی اين مرحله جدا شده و باطله مربوط به تيکنر باطله منتقل می گردد.
دوغاب شامل کنسانتره آهن در دو مرحله جداسازی به قسمت فيلتراسيون منتقل شده و توسط فيلتر های نواری با استفاده از پمپ های خلا آبگيری می شود و سپس اين کنسانتره با ۶۶٪ آهن و ۹٪آب توسط نوار نقاله به استوک يارد مربوط منتقل و ذخيره می شود.
چون نوع پروسس سيستم تر است لذا برای بازار يابی آب مصرف شده کليه باطله ها و آب زير فيلتر های نواری به دستگاه تيکنر باطله منتقل می شود و با استفاده از محلول شيميايی فلوکولانت که باعث سرعت در عمل ته نشينی می شود جداسازی آب از باطله انجام گرفته و آب بازیافتی به مخزن آب پروسس منتقل وتوسط پمپهای مربوطه به محل های مصرف در خط تولید انتقال می یابد.
باطله خط تولید چغارت از محل زیر تیکنر باطله توسط پمپهای دوغاب به محل ا

باشت که دورتر از محل کارخانه است پمپاژ می شود .
میزان تولید کنسانتره خط تولید چغارت برابر ۲۳۸ تن در ساعت می باشد که توسط یک دستگاه استاکر نصب شده در استوک یارد مربوط انباشت می شود و برای برداشت آن از یک دستگاه ریکلایمر و نوار نقاله مربوطه و انتقال آن به ایستگاه بارگیری راه آهن استفاده می شود.
پروسس خط توليد سنگ آهن سه چاهون :
سنگ آهن کم عيار سه چاهون پس از استخراج از معدن توسط يک دستکاه سنگ شکن که در سايت سه چاهون نصب شده است عمل خردايش اوليه انجام گرفته و به وسيله نوار نقاله به قسمت استوک پايل منتقل می گردد.
سنگ آهن انباشته شده در استوک پايل توسطنوار نقاله و تجهيزات بارگيری در ايستگاه بارگيری سنگ آهن سه چاهون با واگن هايی با ظرفيت ۴۵ تا ۵۰ تن منتقل وبه محل ايستگاه تخليه سنگ آهن سه چاهون در سايت چغارت حمل می شود.

سنگ آهن تخليه شده در ايستگاه تخليه سنگ آهن سه چاهون به وسيله نوار نقاله مربوطه به محل بستر همگن ساز منتقل و توسط استاکر خط سه چاهون عمل انباشت انجام می گردد.
از محل بستر همگن ساز خط تولید سه چاهون توسط یک دستگاه ریکلایمر و نوار نقاله سنگ آهن سه چاهون به سیلوی ذخیره ۲۰۰۰ تنی مربوطه منتقل و از زیر سیلوی مورد نظر به وسیله نوار نقاله به مقدار ۶۲۸ تن در ساعت خوراک آسیاب خود شکن خط تولید سه چاهون تامین می گردد

.
عمل خردایش در آسیاب خود شکن در سه چاهون همانند خط تولید چغارت بوده و دوغاب زیر سرند لرزان جهت عمل جداسازی به وسیله پمپ های دوغاب به جداکنندگان مغناطیسی مرحله اول منتقل و سنگ های دانه درشت روی سرند لرزان مجددا به آسیاب بر می گردد.
به علت تفاوتی که بین مشخصات سنگ آهن سه چاهون و چغارت وجود دارد پروسس خط تولید چغارت از نظر به کارگیری ماشین آلات فرق دارد و برای این خط تولید یک دستگاه آسیاب گلوله ای نیز دز نظر گرفته شده است.
در خط تولید کنسانتره سه چاهون همانند خط تولید چغارت مراحل جداسازی سنگ آهن ب

ه وسیله جدا کنندگان مغناطیسی در دو مرحله انجام می گیرد و کنسانتره مربوط به قسمت فیلتراسیون منتقل می شود.
ظرفیت تولید کنسانتره خط سه چاهون برابر ۲۴۵ تن کنیتانتره در ساعت با ۶۶٪ آهن ۹٪رطوبت می باشد.
بقیه عملیات انتقال کنسانتره برای انباشت و برداشت از استوک یارد مربوطه مشابه خط تولید چغارت می باشد.
كاني سازي آهن به صورت يك استوك آهني در دگرگونه پركامبرين تزريق شده است كه دايك ها و پيكره هاي ديابازي فراواني توده آهني را همراهي مي كند.معدن چغارت هم اكنون در حال بهره برداري است و سنگ آهن آن به كارخانه ذوب آهن اصفهان ارسال مي گردد.ميزان ذخيره قطعي اين كانسار 216 ميليون تن گزارش شده است .عيار متوسط آهن 41/57 درصد ،فسفر4/0 درصد و گوگرد 08/0 درصد است.كانسار آهن چغارت از نوع فسفردار است.بر پايه تركيب كاني شناسي تيپ كانسنگهاي زير در اين كانسار مشخص مي شوند:
1- كانسنگهاي منيتيتي كه از نظر كميت فراوانترين كانسنگ چغارت است.
2- كانسنگ منيتيتي –مارتيتي بافتي همسان با كانسنگ منيتيتي دارد.ولي بافت آن دانه ريز است كه از مارتيتي شدن منيتيت ناشي شده است.
3- كانسنگهاي منيتيت آپاتيت دار و آپاتيتي –منيتيتي كه بيشتر در بخش كناره كانسار پديد آمده كه بافتي با بلورهاي نيمه شكل دارند.

4- كانسنگ منيتيتي –پيريت دار كه در افقهاي ژرف كانسار نزديك شكستگيها يافت مي شوند كه اغلب با ساخت نواري ميان لايه هايي را در زونهاي پرمايه پديد مي آورند.
5- كانسنگ منيتيتي –سيليس دار با ساخت تزريقي و خالدار.
منيتيت ،كاني اصلي ذخيره را تشكيل مي دهد .آپاتيت به صورت بلورهاي پراكنده در توده آهني و به حالت رگه هاي نازك و ضخيم گزارش شده است .كانسار چغارت منشا ماگمايي داشته و به احتمال زياد ،در ارتباط با فعاليت ماگمايي بازيك آلكالن در زمان پركامبرين-كامبرين زيرين مي باشد.

ميزان توليد فسفات و روند آن در ايران
ميانگين توليد فسفات در ايران در اين دوره ( 1376-1380)با متوسط نرخ رشد 2/107%، 8/22917 تن بوده که از 14000 تن در سال 1376 به 8500 تن در سال 1378 و 22517 تن در سال 1380 افزايش يافته است (جدول39 (
جدول 39 ـ ميزان توليد فسفات در ايران طي سال‌هاي 1380 ـ 1376 (تن)

شکل35 ـ ميزان توليد فسفات در ايران طي سال‌هاي 1380 ـ 1376

توليد فسفات در ايران در اين دوره ( 1997-2003) از 0 تن در سال 1997 به 303000 تن در سال 2002 و 194000 تن در سال 2003 افزايش يافته است (جدول40)
ايران در سال 2000 از نظر ميزان توليد فسفات مقام24 جهان، در سال 2001 مقام 22 ، در سال 2002 مقام 19 و در سال 2003 مقام 21 (24/0% توليد جهان) را به خود اختصاص داده است.(World Mining Data / Vienna 2003, 2005 )

جدول 40- ميزان فسفات توليد شده درايران در سالهاي 1997-2003 ( تن)

شکل 36- ميزان فسفات توليد شده درايران در سالهاي 1997-2001.

تا سال 1374 سنگ فسفات دركشور استخراج و توليد نشده است و از سال 1374 به بعد با توجه به بهره برداري از ذخاير معدن فسفات اسفوردي توليد فسفات در كشور آغاز گرديد. جدول شماره 36 ميزان توليد سنگ فسفات در كشور را نشان مي‌دهد. طي چند سال گذشته مقدار استخراج سنگ فسفات از تنها معدن فعال كشور بطور متوسط 13 هزار تن در سال بوده است. همانطور كه مشاهده مي‌شود بجز در سال 1377 در بقيه سال ها مقدار استخراج بيش از ميزان حداقل استخراج بوده است.

جدول 41: ميزان توليد استخراج سنگ فسفات

معادن عمده فسفات
در حال حاضر تنها معدن فعال كه رسماً اطلاعات آن در آمار و گزارشات موجود است، معدن فسفات اسفوردي است ولي مي‌توان معدن فسفات شمشك جيرود را نيز جزء معادن فعال بشمار برد كه توسط صنايع دفاع اداره مي‌شود. در ضمن معدن سنگ آهن چادرملو نيز سالانه مي‌تواند در حدود 140 هزار تن كنسانتره آپاتيت توليد نمايد.
كانسارهاي آذرين فسفات

•معدن فسفات اسفوردي
موقعيت جغرافيايي
كانساراسفوردي در 35 كيلومتري شمال شرق شهرستان بافق در استان يزد قرار دارد. ناحيه معدني توسط يك راه 5/2 كيلومتري به جاده بافق كوهبنان وصل ميگردد. خط آهني كه معدن چغارت را به اصفهان وصل مي‌كند در كيلومتر 14 جاده بافق اسفوردي را قطع مي نمايد.
ناحيه اسفوردي براي نخستين بار توسط كارشناسان سازمان زمين شناسي كشور در سال 1360 به طور دقيق و به عنوان يك كانسار قطعات مورد مطالعه قرار گرفت. در اين بررسي نقشه زمين شناسي به مقياس 1000: 1 از ناحيه تهيه شده و تعداد 50 ترانشه و 12 حلقه گمانه در بخشهاي مختلف آن حفر گرديد.
متعاقب اين مطالعات در سال 1365 توسط طرح اكتشاف فسفات 8 حلقه گمانه اكتشافي ديگر نيز در ناحيه اسفوردي حفر گرديد. در سالهاي اخير تعداد 63 حلقه گمانه ديگر در يك شبكه 50 متري توسط شركت سهامي كل معادن حفر شده و مجدداً نقشه توپوگرافي 1000 :1 منطقه تهيه

گرديده است. بدين ترتيب تا كنون تعداد 72 حلقه گمانه قابل استفاده (مجموعاً 5500 متر) و 50 ترانشه ( به طور تقريبي 2200 متر) در ناحيه كانسار اسفوردي حفر گرديده، كه از نظر سنگ شناسي، كاني شناسي، ژئوشيمي و مكانيك سنگ به دقت مطالعه شده اند. از طريق مطالعات صحرائي و با استفاده از اطلاعات گمانه ها، نقشه زمين شناسي 1000 : 1 منطقه و نيز پروفيل هاي آن بدقت ترسيم شده است.
زمين شناسي محدوده كانسار
كانسار اسفوردي در بقاياي هوا زده سنگهاي پركامبرين، كامبرين و مزوزوئيك واقع شده است. اين سنگها در بعضي نقاط توسط ماسه هاي صحرائي كواترنري پوشيده شده اند. لايه هاي پركامبرين و كامبرين شامل سكانس هاي ولكانوسديمنتري بشدت چين خورده و گسله مي‌باشند كه به اسم سري ريزو و دزو ناميد مي شوند. طبقات مزوزوئيك را عمدتاً دولوميت هاي ترياس تشكيل مي‌دهند. نقشه تكتونيك اين ناحيه كه توسط سازمان زمين شناسي كشور تهيه شده است وجود گسلهاي زياد با روند NNE-NNW-SSE-SSW را نشان مي‌دهد. اين شكستگي ها را تا كنون با گسلهاي

اصلي ناي بند، كوهبنان و زاگرس در فاصله 50 تا 250 كيلومتري ارتباط داده اند. يك خطواره مهم و آشكار با امتداد ENE – WSW بطول چندين كيلومتر، كانسار اسفوردي را قطع كرده و احتمالاً تا معدن چغارت در سمت جنوب غربي امتداد پيدا مي‌كند.
در روي عكسهاي هوايي تعداد زيادي ساخت هاي دايره اي در اين ناحيه ديده مي‌شود كه يكي از آنها مربوط به نحوه گسترش سطي كانسار اسفوردي مي‌باشد. قطر قاعده دايره اي اين كانسار حدود 500 متر است. در زير توده معدني سكانسي از سنگهاي ولكانوسديمنتري توف، آگلومرا و در بعضي نقاط دولوميت وجود دارد. اين مجموعه در سمت شمال غرب و به وسيله تپه هاي ريوليتي و دولوميت هايي كه كوه اسفوردي را مي سازند، احاطه شده است. توف ها و آگلومراها به سبب شباهتهايي كه با سنگهاي سري هاي ريزو و دزو دارند به پركامبرين تا كامبرين نسبت داده شده اند اما تا كنون هيچ تعيين سن راديومتريك در اين ناحيه انجام نگرديده است.
ژنز كانسار
در مورد منشاء كانسار اسفوردي نظريات و تئوري هاي زيادي ارائه شده است. تنوع فازهاي ماگمايي، پيچيده بودن روندها، مورفولوژي هاي گوناگون كانسارهاي منطقه، از دلايل آذرين بودن منشاء اين كانسار است. در محدوده اسفوردي و اطراف آن سنگهاي آذرين عمدتاً از نوع ريوليت هاي تا حدي دگرسان شده وجود دارد. اين ريوليت ها قبل از دولوميت انتهايي در گمانه ها ديده مي‌شود. ارتباط آنها با سنگهاي سري ريز و دقيقاً مشخص نبوده ولي احتمالاً آنها را قطع كرده اند و مربوط به فاز جوانتري هستند. براساس مطالعات سنگ شناسي انجام شده توسط ع–درويش زاده و ع–بابا خاني تمامي سنگهاي آذرين منطقه كانسار از نوع الكالن مي‌باشند. با توجه به نمونه هاي مشابه كانسار و در ديگر مناطق دنيا (از جمله كانسار آذرين فسفات دار در سوئد) و انتساب اكثر آنها به ماگماتيسم كربناتيتي، شايد بتوان چنين خاستگاهي را براي كانسار اسفوردي نيز مطرح نمود. وجود كربنات فراوان بصورت كلسيت و سيدريت مؤيد اين نظريه مي‌باشد.

مورفولوژي كانسار
برونزد افق هاي معدني در سطح زمين در اطراف توده آهن مي‌توان مشاهد كرد. البته در بعضي قسمتها عملكرد پديده هاي زمين ساختي باعث محو شدن افقهاي معدني گرديده است.
توده آهن اسفوردي به شكل گوه مانند با شيب نسبتاً ملايمي به سمت شمال كشيده شده است. در اين توده آپاتيت به شكلهاي شبكه اي، عدسي، رگه اي و حتي بلورهاي نسبتا بزرگ يافت مي‌شود. طبق جديدترين مطالعات، مادة معدني را در كانسار اسفوردي مي‌توان از لحاظ گسترش، سنگ شناسي و عيار به پنج افق تقسيم نمود. اين پنج افق عبارتند از:
-افق اصلي (يا افق آپاتيت) با عيار متوسط 43/17 درصد P2O5
-افق آهني با عيار متوسط 84/16 درصد P2O5
-افق سنگهاي سبز با عيار متوسط 98/6 درصد P2O5
-افق دايكهاي آپاتيتي با عيار متوسط 11/21 درصد P2O5
-افق سنگهاي آتشفشاني با عيار متوسط 0 1 درصد P2O5

افق اصلي عمدتاً از كانيهاي آپاتيت، مگنتيت، هماتيت، ترموليت و كلسيت تشكيل شده است و ضخامت آن از سمت شمال غرب به طرف جنوب افزوده مي گردد. اين افق در مجاورت بلافصل تودة آهني (افق آهني)، شيب نسبتاً زيادي داشته (حدود 55 درجه) ولي با دور شدن از تودة آهني شيب كاهش مي يابد. دو گسل بزرگ در غرب معدن با امتداد شمال– جنوبي، افق اصلي را در ميانة محدود قطع كرده و مانع گسترش آن شده اند. در سمت شرق نيز دنبالة اين افق به زونهاي گسله محدود مي گردد. ذخيرة اين افق حدود 5/4 ميليون تن سنگ فسفات با عيار 5/17 درصد تعيين شد است.

ذخيرة كانسار
ميزان ذخيرة كانسار اسفوردي بيش از 5/16 ميليون تن با عيار متوسط 9/13 درصد تعيين شده است. در جدول شماره 42 مقدار ذخيره و عيار مربوط به هر كدام از افق هاي كانسار اسفوردي به تفكيك داده شده است.

جدول 42: مقدار ذخيره و عيار در افق هاي مختلف كانسار اسفوردي