بخشی از پاورپوینت
اسلاید 2 :
قال ابوجعفر مُحَمَّدٌ الباقِر عَلیه السلام:
«عالِمٌ یُنتَفَعُ بِعِلمِهِ اَفضَلُ مِن سَبعینَ اَلفٍ عابِدٍ»؛
دانشمندی که از علمش سود برند،
از هفتاد هزار عابد بهتر است.
(كافي، ج 1، ص 33)
اسلاید 3 :
رويکرد توحيدي در علم دينی
از منظر استاد مطهری
اسلاید 4 :
در قرآن کریم کلمه و شعار توحید، «لا إِلهَ إِلا الله» در مجموع 37 بار با عبارات مشابه تکرار، و تصریح شده است که این حقیقت به تمام پیامبران وحی شده است
وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ إِلَّا نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لَا إِلَـهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُونِ (الانبياء: 25)
نقطهی مقابل توحید، شرک است. شرک، اولين و برترين حرام الهي است:
تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا (انعام: 151)؛
و تنها گناهي است که آمرزيده نميشود:
إِنَّ اللَّـهَ لَا يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ (النساء: 48 و 116)؛
رسول خدا ص: اي مردم! کلمهی توحید را بگویید تا رستگار شوید
يا قَومي قُولُوا لا إلهَ إلا اللهُ تُفلِحُوا (ابن شهرآشوب، 1379: ج1، ص 55).
اهميت توحيد در قرآن نه بهعنوان يکي از تعاليم مهم، بلکه بهعنوان خلاصهي تمام تعاليم ديني بايد فهميده شود. (طباطبايي، 1417: 131)
اهميت توحيد و شرک در آيات و روايات
اسلاید 5 :
3-1. توحيد نظری
خدا را به يگانگی شناختن، با سه بخش: توحيد ذاتی؛ توحيد صفاتی؛ و توحيد افعالی،
3-2. توحيد عملی
خود را در عمل، يگانه و يكجهت و در جهت ذاتِ يگانه ساختن. = «توحيد در عبادت»
3-3. شرک نظری
برای خداوند شریک قائل شدن، با مصادیق: شرک؛ شرک افعالی یا شرک در خالقیت؛ و شرک صفاتی
3-4. شرک عملی
پرستش غیرخدا: شرک جلی و آشکار (بتپرستی)؛ شرک خفی و پنهان (پرستش پول، مقام و .)
3-5. تكوين
تکوین يعنی خلقت و آفرينش / جعل، عليّت و ايجاد
3-6. تشريع
قانون و قانونگذاری
سازه های مفهومی نظريه
اسلاید 6 :
معيارهای توحید و شرک
از اویی تکوینی
جهان ماهيت «از اويی» دارد؛ يعنی واقعيت جهان واقعيت «از اويی» است. يعنی به تمام واقعيتش انتساب به حق است.
مرز توحيد و شرك در توحيد نظری «از اويی» است: إِنَّا لِلَّهِ.
هر حقيقتی و هر موجودی مادام كه او را در ذات و صفات و افعال با خصلت و هويت «از اويی» بشناسيم، او را درست و مطابق با واقع و با ديد توحيدی شناختهايم (مطهري، بيتا: ج2، ص 131).
مصادیقی از توکل، تسلیم انبیاء و اولیا
شرك، پنهانتر از حركت مورچه
اسلاید 7 :
معيارهای توحید و شرک
بهسوي اویی تکوینی
اين جهان ماهيت «به سوی اويی» دارد؛ يعنی همانطور كه از اوست، به سوی او هم هست. پس جهان در كلّ خود يك سير نزولی طی كرده و در حال طی كردن يك سير صعودی به سوی اوست.
تقسيم هستی از نظر رحمت اين است كه جهان «آمدن» دارد و «بازگشتن»، جهان «از اويی» دارد و «به سوی اويی». خداوند رحمن است يعنی آمدن و «از اويی» جهان مظهر رحمت است؛ و خداوند رحيم است يعنی بازگشتن و «به سوی اويی» جهان نيز مظهر رحمت است.
عالم دو وجهه و دو چهره دارد: چهره از اويی و چهره به سوی اويی.
چهره از اويی رحمانيتش است و چهره به سوی اويی رحيميتش
«غايت انسان و کمال انسان، بلکه غايت و کمال واقعي هر موجودي، در حرکت به سوي خدا خلاصه ميشود و بس»
تفکر مشرکانه: انکار روح و ابعاد غيرمادي و انکار جاوادنگي انسان در قيامت
اسلاید 8 :
معيارهای توحید و شرک
از اویی تشريعی
حاكميت قانون و تشريع از ناحيه خداست.
قانون جز از ناحيه خدا نمیتواند باشد
«انِ الْحُكْمُ الّا لِلَّهِ» (الانعام: 57)
رویکرد مشرکانه
شرک جلي و آشکار: بتپرستي
شرك خفى:
الشِّرْكُ اخْفى مِنْ دَبيبِ الذَّرِّ عَلَى الصَّفا فِى اللَّيْلَةِ الظَّلْماءِ، وَ ادْناهُ يُحِبُّ عَلى شَىْءٍ مِنَ الْجَوْرِ وَ يُبْغِضُ عَلى شَىْءٍ مِنَ الْعَدْلِ، وَ هَلِ الدّينُ الَّا الْحُبُّ وَ الْبُغْضُ فِى اللَّهِ؟ (سیوطی، 1421: ج 2، ص 179)
اسلاید 9 :
معيارهای توحید و شرک
بهسوی اویی تشریعی
اَلا للهِ الدينُ الخالِص (الزمر: 3)
دينداري و انجام آن دستورات دين بايد خالصانه و با نيت الهي باشد.
در جهانبينی توحيدی، جهان ماهيت «از اويی» و «به سوی اويی» دارد، از اين رو كمال انسان در رفتن به سوی او و نزديك شدن به اوست (مطهري، بيتا: ج2، ص 175).
اعمال انسان يك نظام واقعی دارد. برای اين كه عمل انسان بالا رود بايد قصد انسان بالا رفتن باشد. اين همان است كه به آن «قصد قربت» میگوييم. برای اين كه عمل انسان بالا برود بايد نيّت انسان خالص باشد و قصد بالا رفتن داشته باشد، و الّا محال است انسان قصد بالا رفتن نداشته باشد و عمل او بالا برود.
واقعيت تکاملي جهان، «به سوي اويي» است. (لذا) هر چه رو به آن سو ندارد، باطل و برضد تکامل خلقت است.»
از اینرو فقه اسلامی ريا را محكوم میكند و آن را نوعی شرك میداند.
اسلاید 10 :
جمعبندي معيارهای توحید و شرک
الامامُ الباقرُ عليه السلام لَمّا سُئلَ عن أدنَى الشِّركِ: مَن قالَ لِلنَّواةِ إنَّها حَصاةٌ و لِلحَصاةِ إنّها نَواةٌ ثُمّ دانَ به (کلینی، 1365: ج 2، ص 397).
امام باقر عليه السلام در پاسخ به پرسش از كمترين میزان شرك فرمود :كمترين شرك اين است كه كسی به هستهی ميوه بگويد: اين يك ريگ است، و به ريگ بگويد: اين يك هسته است، و به اين حرف خود هم ملتزم و پايبند باشد.
معيار شرک:
اولاً امر باطلی حق نشان داده شود (و هیچ امر باطلی از جانب خداوند نیست.)
ثانیاً به امر باطلی ملتزم باشند (و امر باطل نمیتواند موجب تقرب و تعالي باشد.)
اسلاید 11 :
رویکرد مشرکانه به علم
مصاديقي از تفکر مشرکانه در ارتباط با از اویی تکوينی
ماديگرايي و قول به اصالت و استقلال عالم مادي
ثنويت و قول به مبدأ ديگري غير از خدا براي برخي از موجودات (شرور)
تفويض و قول به واگذاري وجود و فاعليت موجودات به خودشان
ماديگرايي = اعتقاد به بينيازي موجودات در حدوث= شرک
تفويض = اعتقاد به بينيازي موجودات در بقا = شرک
اندیشه ساعت ساز لاهوتی یا خدای ساعت ساز
نظريهي تفويض، نزديکترين نظريهها به فلسفهي مادي
آنچه اگزيستانسياليستها «وانهادگي» مينامند، همان نظريهي تفويض معتزله است
کفر بودن تفويض از کفر بودن جبر هم بالاتر است.
قُلْ أَرَأَيْتُمْ شُرَكَاءَكُمُ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ أَرُونِي مَاذَا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّمَاوَاتِ (فاطر: ٤0)
اسلاید 12 :
رویکرد مشرکانه به علم
مصاديقي از تفکر مشرکانه در ارتباط با به سوی اویی تکوينی
سؤال مهم در این عرصه: نهايت امر در خلقت، و پایان هستی چيست؟
آيا خدا اين عالم را خلق كرده، بعد هم معدوم میكند، مانند درست و خراب کردن خانه توسط بچه در بازي؟
آيا پايان هستی نيستی است و خلقت عبث است؟
ماترياليسم در نهايت امر به بيهوده گرايى و پوچى گرايى منتهى مىشود، نيهيليسم.
اسلاید 13 :
رویکرد مشرکانه به علم
مصاديقي از تفکر مشرکانه در ارتباط با از اویی تشريعی
خودپرستي و اومانيسم
أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَـهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلًا (فرقان: 43)
اومانيسم يعني اصالت دادن به حيوانيت و نفي اصالت انسانيت انسان.
اومانيسم يعني نفي خدا و نفي دين، براي اثبات انسان
اومانيسم يعني جايگزيني انسان بجاي خدا (و نه جانشيني او نسبت به خدا)
طاغوت و استبداد
وَقَالُوا رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَكُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا (احزاب: 67)
جعل قوانين و ارزشهاي اجتماعي (دموکراسي و رأي اکثريت)
اسلاید 14 :
رویکرد مشرکانه به علم
مصاديقي از تفکر مشرکانه در ارتباط با بهسوي اویی تشريعی
لذتگرايي (هدف قراردادن ثروت، شهرت، مقام و .)
تکنولوژی
ارزشهاي يکبعدي
اخلاق / عقل و اراده / زيبايي / قدرت / محبت / تکامل اجتماعي / وجدان / آزادي وجودي / .
نه خدا، بلکه آرمانهاي اخلاقي يا يکي از اين ارزشها ميشود بت
هر يک از ارزشها اگر اصالت و محوريت بيابند، انسان را از ارزشهاي ديگر باز ميدارند.
غالباً در طول تاريخ افراد و جوامع و مکاتب، از راه گرايش صد در صد به باطل به گمراهي کشيده نميشوند، بلکه از افراط در يک حق يا افراط در يک ارزش به فساد کشيده ميشوند.
اسلاید 15 :
رویکرد توحیدی به علم
آثار معيار «از اویی تکوینی» در رویکرد توحیدی به علم
شناخت قرآن کریم به عنوان قول خداوند
شناخت طبيعت بهعنوان فعل خداوند
تمام علوم مطابق با واقع، باتوجه به انتساب آنها به خداوند، و بهشرط استفادهي درست، علوم دینی هستند.
سلسله اطلاعات غيرمطابق با واقع = جهل مرکب
التزام به جهل مرکب = شرک
رویکرد توحیدی: تأکيد بر واقعنمایی علم و نه بر قدرتافزایی آن.
تأکيد بر از اويي حيات، هم در ادامهي خلقت و هم در تکتک جانداران
اسلاید 16 :
رویکرد توحیدی به علم
آثار معيار «به سوی اویی تکوینی» در رویکرد توحیدی به علم
جهانبينی توحيدی تنها جهانبينی نجاتدهنده از سقوط در درّه هولناك پوچگرايی
تکيه بر هدفداری خاصی در آفرینش
تأکيد بر اینکه آنچه در زمین هست برای انسان خلق شده و هر چه در آسمانها و زمين هست مسخر انسان است.
برگزيدگي انسان با تدبير و حکمت الهي و بهعلت شايستگي، نه از سر تصادف، و يا بهحکم زور
اسلاید 17 :
رویکرد توحیدی به علم
آثار معيار «از اویی تشریعی» در رویکرد توحیدی به علم
ضرورت توجه به هویت ابزاری علم
اهميت در اختيار گرفتن ابزار علم از سوي ارادهي برخاسته از ايمان
رشتههاي مختلف علوم انساني از سنخ ايدئولوژي
توجه به جهتگيري عملي و نظام ارزشگذاري در علوم انساني
اهميت توجه به معيار «از اويي تشریعی» در ارزشگذاري و بيان بايد و نبايدها در علوم انساني
يَا هِشَامُ إِنَّ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حُجَّتَيْنِ حُجَّةً ظَاهِرَةً وَ حُجَّةً بَاطِنَةً فَأَمَّا الظَّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَ الْأَنْبِيَاءُ وَ الْأَئِمَّةُ ع وَ أَمَّا الْبَاطِنَةُ فَالْعُقُول» (کليني، ج 1، ص 16)
اسلاید 18 :
رویکرد توحیدی به علم
آثار معيار «به سوی اویی تشریعی» در رویکرد توحیدی به علم
نقش تحولآفرين معيار «به سوی اویی» در جهتگیری و نظام ارزشی و اولویتهای علم دینی
ضرورت تأکيد بر علم نافع بهعنوان تنها علم باارزش در جامعهي اسلامي
وجوب تهيوئي علم: وجوب علوم مختلف از جهت آمادگي براي تحقق اهداف اسلام
علم ديني = علم نافع
علم غيرديني = علم غيرنافع
اسلاید 19 :
جمعبندي و نتيجهگيري
تلاش اين نظريه در بازخواني چالشها و لغزشهاي مهم فرد، جامعه و تمدن اسلامي براي اجتناب از تفکر مشرکانه و تقويت تفکر موحدانه بويژه در عرصهي علم
الامام الصادق علیه السلام: مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُخْلِصاً دَخَلَ الْجَنَّةَ. وَ إِخْلَاصُهُ أَنْ يَحْجُزَهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ (صدوق، 1361: 370)
عدم کفايت فهم ناقص و محدود از تأثير توحيد در حد حلال و حرامهای فردی و اخلاقی
الامام الصادق علیه السلام: «إنَّ بَني اُمَيَّةَ أطلَقُوا لِلنّاسِ تَعليمَ الإيمانِ ولَم يُطلِقُوا تَعليمَ الشِّركِ؛ لِكَي إذا حَمَلُوهُم علَيهِ لَم يَعرِفُوهُ» (كلینی، 1365: ج ۲، 415).
