پاورپوینت 14مرداد؛ سالروز صدور فرمان مشروطیت

بخشی از پاورپوینت

اسلاید 1 :

بسم الله الرّحمن الرّحیم

اسلاید 2 :

14مرداد؛ سالروز صدور فرمان مشروطیت

اسلاید 3 :

مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت را در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ امضا کرد
14مرداد مصادف با سالروز صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین  شاه قاجار است. در واقع فرمان مشروطه دستور تشکیل مجلس شورا در ایران و ثمره تلاش های آزادیخواهان وطن برای رهایی از استبداد مطلق شاهنشاهی است.

اسلاید 4 :

جنبش مشروطه
جُنبِشِ مَشروطه، جنبش مشروطهخواهی، جنبش مشروطیت، انقلاب مشروطه مجموعه کوششها و رویدادهائی است که در دوره مظفرالدین شاه قاجار و سپس در دوره محمدعلی شاه قاجار برای تبدیل حکومت استبدادی به حکومت مشروطه رخ داد و به تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب نخستین قانون اساسی ایران انجامید.

اسلاید 5 :

پیشینه انقلاب مشروطه
از اوائل پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار ناخشنودی مردم از ستم وابستگان حکومت رو به افزایش بود. تأسیس دارالفنون و آشنایی تدریجی ایرانیان با تغییرات و تحولات جهانی، اندیشه تغییر و لزوم حکومت قانون و پایان حکومت استبدادی را نیرو بخشید.
نوشتههای روشنفکرانی مثل حاج زینالعابدین مراغهای و عبدالرحیم طالبوف و میرزا فتحعلی آخوندزاده ومیرزا ملکم خان و میرزا آقاخان کرمانی و سید جمال الدین اسدآبادی و دیگران زمینههای مشروطهخواهی را فراهم آورد. سخنرانیهای سیدجمال واعظ و ملک المتکلمین توده مردم مذهبی را با اندیشه آزادی و مشروطه آشنا میکرد. نشریاتی مانند حبل المتین و چهرهنما و حکمت و کمی بعد ملانصرالدین که همه در خارج از ایران منتشر میشدند نیز در گسترش آزادی خواهی و مخالفت با استبداد نقش مهمی داشتند.
کشته شدن ناصرالدین شاه به دست میرزا رضای کرمانی که آشکارا انگیزه خود را قطع ریشه ظلم و نتیجه تعلیمات سیدجمال الدین دانسته بود، کوشش بیشتر در روند مشروطهخواهی را سبب شد.

اسلاید 6 :

مظفرالدين شاه قاجار

اسلاید 7 :

چگونگی آغاز انقلاب مشروطه
اگرچه از مدتی قبل شورشها و اعتراضاتی در شهرهای ایران علیه مظالم حکومت رخ داده بود اما شروع جنبش را معمولاً از ماجرای گران شدن قند در تهران ذکر میکنند. علاءالدوله حاکم تهران هفده نفر از بازرگانان و دو تن سید را به جرم گران کردن قند به چوب بست. این کار که با تأئید عین الدوله صدراعظم مستبد انجام شد اعتراض بازاریان و روحانیان و روشنفکران را برانگیخت. اینان در مجالس و در مسجدها به سخنرانی ضد استبداد و تأسیس عدالتخانه یا دیوان مظالم پرداختند.
خواست برکناری عینالدوله و عزل مسیو نوز بلژیکی و حاکم تهران و حتی عسگر گاریچی به میان آمد و اعتصاب در تهران فراگیر شد. عدهای از مردم و روحانیان به صورت اعتراض به مسجد حضرت عبدالعظیم رفتند و در آن جا تحصّن کردند. مظفرالدین شاه وعده برکناری صدراعظم و تشکیل عدالتخانه را داد و علما با احترام به تهران بازگشتند. هنگامی که مظفرالدین شاه به وعده خود عمل نکرد علما از جمله سیدین سندین، آقا سید محمد طباطبائی و آقا سیدعبدالله بهبهانی، به قم رفتند و تهدید کردند که کشور را ترک خواهند کرد و به عتبات عالیات خواهند رفت.
بازاریان و عده زیادی از مردم به تحصن در سفارت انگلیس اقدام نموده و خواهان آزادی علما و تشکیل عدالتخانه شدند. عین الدوله با گسترش ناآرامیها در شهرهای دیگر استعفا کرد و میرزا نصرالله خان مشیرالدوله صدراعظم شد. در ابتدای حرکت، مسٔلهٔ اصلی، عدالتخانه و عدالتخواهی بود و به همین دلیل نهضت مشروطه را در ابتدا نهضت عدالتخانه میگفتند. با اوجگیری نهضت، به تدریج مسأله پارلمان و محدود کردن قدرت شاه مطرح شد.

اسلاید 8 :

نحوه پیروزی اولیه و شکست نهایی انقلاب مشروطه
با ادامه اعتراضات مردم با دو مهاجرت و نیز خواسته مردم مبنی بر عزل عینالدوله و همچنین اندیشه تأسیس مجلس شورای ملی در افکار مردم شاه مجبور به برکناری عینالدوله شد و با تأسیس مجلس موافقت کرد. بالاخره مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت را در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ امضا کرد. علما و دیگرانی که به حضرت عبدالعظیم و قم رفته بودند بازگشتند و تحصن در سفارت انگلیس پایان یافت. مردم صدور فرمان مشروطیت را جشن گرفتند.
پس از تهیه نظامنامه انتخابات و امضای آن بوسیلة شاه انتخابات مجلس در شهریور 1285 هـ .ش برگزار شد و نخستین مجلس مشروطه در مهر ماه همان سال گشایش یافت این مجلس نوشتن قانون اساسی رابه کمیتهای منتخب واگذار کرد.

اسلاید 9 :

تجمع تعدادی از مردم در مقابل سفارت انگلستان

اسلاید 10 :

این کمیته به سرعت با بهرهگیری از قوانین اساسی بلژیک و فرانسه قانون فراهم آورد و به امضای شاه رساند. شاه بیمار اندکی بعد از امضای قانون اساسی درگذشت ومحمد علی شاه به سلطنت رسید. در این زمان، اهداف و ماهیت جناحهای مختلف آشکار میشد. بعضی از روزنامههای نوظهور مقدسات مذهبی مردم را مورد حمله قرار میدادند گروهی از روحانیون تهران به رهبری شیخفضلا… نوری به منظور رویارویی با این تحرکات، مشروطه خواهان را به باد انتقاد گرفتند و با تجمع در حرم حضرت عبدالعظیم خواستار مشروطة مشروعه شدند.
در زمان محمد علی شاه متمم قانون اساسی تدوین شد و به امضای شاه رسید. این متمم که در آن حق نظارت پنج مجتهد بر قوانین در نظر گرفته شده بود. به اصرار روحانیانی مانند شیخ فضلا… شکل گرفت.
محمد علی شاه برای رویارویی با مشروطه خواهان در پی بهانه بود و دولت روسیه نیز به عنوان حامی در کنار او قرارداشت. حمله به کالسکة شاه که برخی از مورخان آن را نقشه دربار شمردهاند بهانهای مناسب در اختیار شاه نهاد. او در دوم تیر ماه 1287 هـ .ش به پیشنهاد لیاخوف فرمانده روسی قزاقها فرمان حمله به مجلس را صادر کرد. هر چند در ظاهر همه چیز به سود شاه تمام شد ولی سرانجام مقاومت علمای نجف که در فتوای خود به دفاع از نهضت و سرزنش محمد علی شاه پرداختند تلاش ستارخان و باقرخان به فتح تهران و برکناری محمد علی شاه و به قدرت رسیدن فرزند دوازده سالهاش انجامید.
پس از آن، افول مشروطه آغاز شد حضور روسها در شمال و انگلیسیها در جنوب کشور و مداخلات بیاندازة آنها که موجب ضعف قدرت مرکزی میشد. اعتماد به مخالفان مشروطه مانند عینالدوله، قدرت یافتن مجدد فرصتطلبان، خانها و اشراف قدیمی، آغاز جنگ جهانی اول، قحطیهای وسیع، عدم موفقیت دولت در تأمین امنیت و معیشت مردم و ناخشنودی فراگیر ملت، زمینه را برای ظهور دوبارة استبداد فراهم ساخت.

اسلاید 11 :

فرمان مشروطه صادر شد
فرمان مشروطیت در اصل فرمان تشکیل مجلس شورای ملی ست که مظفرالدین شاه قاجار در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ خورشیدی امضا کرد. مظفرالدین شاه با امضای این فرمان، درخواست متحصنین در جنبش مشروطه ایران را پذیرفت و با مشارکت مردم در امر حکومت موافقت کرد.
با به سلطنت رسیدن مظفرالدین شاه، فساد در دربار و فقر و بیعدالتی در جامعه بیداد میکرد. در ابتدا کلید حرکت انقلاب مشروطه از اهانت به روحانیان شروع شد. از آن طرف، به دلیل اهانت کارگران بانک روس به قبرستان مسلمانان و اجساد مردگان، مردم به ساختمان در حال احداث بانک روس حمله کردند و آن را ویران ساختند. از سویی جنگ روس و ژاپن باعث شد قیمت قند بالا رود و به این بهانه دولت، دو تن از تجار و از مهمترین بازاریان تهران را به چوب بست. بازار تعطیل شد و مردم و روحانیون جمع شدند و به مسجد آمدند و مساجد به عنوان مهمترین پایگاههای انقلابی وارد عمل شدند.
در نهایت و پس از طی حوادث فراوان، حرکت مردم با ارشادات و رهبری روحانیت آغاز شد و برای رسیدن به خواستههای خویش که یکی از آنها تأسیس عدالتخانه بود، ادامه مسیر دادند و در این راه، تحصن علما و مردم در صحن حرم حضرت عبدالعظیم در ری و سپس مهاجرت به قم باعث عقب نشینی دستگاه استبداد شد.
نهضت به شیراز و تبریز و اصفهان نیز بسط یافت و مظفرالدین شاه که از هیجان مردم به وحشت افتاده و احساس خطر کرده بود، خواهی نخواهی در ۱۴ جمادی الاخر سال ۱۳۲۴ ه.ق. به صدور فرمان مشروطیت و تأسیس مجلس شورای ملی مرکب از برگزیدگان ملت تن داد.
با اعطای مشروطیت تحصن روحانیونی که خاک ایران را ترک کرده بودند با استقبال باشکوهی به پایان رسید. هر چند در این میان، عدهای آگاهانه و ناآگاهانه با پناه گرفتن در سفارت انگلیس، برای استمرار سلطه غرب در ایران، شرط تحقق نظام مشروطه را به کارگیری قوانین و ارزشهای غربی و آموزهها و دستاوردهای رنسانس اعلام کردند و بر آن پای فشردند.
به طوری که حاضر نشدند احکام حیات بخش اسلام و آموزههای پیامبر اسلام (ص) و ارزشهای حکومت علوی، معیار و شرط مشروطه باشد. این مبارزه در مرحله بعد منجر به ایجاد نظام مشروطه و تأسیس مجلس شورای ملی شد و به حکومت استبداد پایان داد. مجلس یکم در ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ ه.ق. با حضور شاه در کاخ گلستان گشایش یافت و در آخرین روزهای زندگی مظفر الدین شاه (۱۴ ذیقعده ۱۳۲۴ ه.ق.) پنجاه و یک اصل قانون اساسی به امضای شاه رسید.

اسلاید 12 :

چهاردهم مرداد ۱۲۸۵ مظفرالدین شاه قاجار ۷ ماه پس از دستور تاسیس «عدالتخانه»،

اسلاید 13 :

چهاردهم مرداد ۱۲۸۵ مظفرالدین شاه قاجار ۷ ماه پس از دستور تاسیس «عدالتخانه»، فرمان مشروطیت را صادر کرد. جنبش مشروطیت بدون شک از رویدادهای مهم و تاثیرگذار در تاریخ تحولات سیاسی ایران محسوب میشود. اثرات این رویداد در زندگی فرهنگی و سیاسی مردم، از سایر حوادثی که تا آن تاریخ در کشورمان پدید آمده بود، عمیقتر بوده است.  مرحله جدی و تعیینکننده نارضایتیهای مردمی در ایران در دوران صدارت شاهزاده عبدالمجید میرزا عینالدوله و در ماههای میانی سال ۱۲۸۴ آغاز شد. تشدید بحران اقتصادی کشور همراه با بیحرمتی عینالدوله به بازاریان، بازرگانان و علمای روحانی سبب تشکیل اجتماعات مردم در مساجد و حرم حضرت عبدالعظیم و درخواست آنان مبنی بر کنارهگیری عینالدوله شد. مظفرالدین شاه بیآنکه عینالدوله را عزل کند، تأسیس «عدالتخانه» را به مردم وعده داد. بیماری شاه و بداندیشی اطرافیان وی، اجرای وعده شاه را نه تنها متوقف کرد بلکه خشونت و تعدی عینالدوله را نسبت به مردم بیش از پیش نمایانکرد. اعتراض مردم افزایش یافت و موجب شد عده زیادی از علما و روحانیون از جمله آیتالله سیدعبدالله بهبهانی و آیتالله سیدمحمد طباطبایی به قم مهاجرت کنند. گروه زیادی از کسبه و بازرگانان تهران نیز در تیر ۱۲۸۵ در سفارت انگلیس متحصن شده، عزل عینالدوله و بازگشت علما به تهران و بالاخره تأسیس عدالتخانه و قصاص قاتلان مردم و رفع موانع بازگشت تبعیدشدگان را خواستار شدند. شاه عینالدوله را برکنار کرد و فرمان تأسیس عدالتخانه و چندی بعد دستور شکلگیری مجلس شورای ملی را امضا نمود. آنچه که در تاریخ، مبنای شکلگیری مشروطه شناخته شده، صدور فرمان تأسیس مجلس در مرداد ۱۲۸۵ هجری شمسی است. تحصن مشروطهخواهان در تیرماه این سال ابعاد گستردهای یافت. آنچنان که مظفرالدین شاه قاجار در ۱۴ مرداد، فرمان برقراری حکومت مشروطه را صادر کرد.

اسلاید 14 :

در این فرمان که خطاب به مشیرالدوله صدراعظم صادر شد، آمده است: «. در این موقع که رأی همایون ملوکانه ما بدان تعلق گرفت که برای رفاهیت و آسودگی قاطبه اهالی ایران و تشیید و تأیید مبانی دولت، اصلاحات مقتضیه به مرور در دوایر دولتی و مملکتی به موقع اجرا گذارده شود، چنان مصمم شدیم که مجلسی از منتخبین شاهزادگان و علما و اعیان و اشراف و ملاکین و تجار و اصناف به انتخاب طبقات مرقومه در دارالخلافه تهران تشکیل و تنظیم شود. و در کمال امنیت و اطمینان عقاید خودشان را در خیر دولت و ملت و مصالح عامه و احتیاجات مهمه قاطبه اهالی مملکت توسط شخص اول دولت به عرض برسانند که به صحه مبارکه موشح و به موقع اجرا گذارده شود.» دو روز پس از این فرمان، مظفرالدین شاه دستور تشکیل اولین مجلس شورای ملی را صادر کرد. در این دستور که مکمل فرمان مشروطیت بود آمده است: «جناب اشرف صدر اعظم، در تکمیل دستخط سابق خودمان مورخه
۱۴ جمادیالثانی ۱۳۲۴ که صریحا امر در تأسیس مجلس منتخبین ملت نموده بودیم، مجددا برای آنکه عموم مردم از توجهات ما واقف باشند مقرر میداریم که مجلس مزبور را صریحا دایر نموده و بعد از انتخاب اجزای مجلس، فصول و شرایط نظام مجلس شورای ملی را براساس امضای منتخبین بطوری که شایسته مملکت باشد مرتب نمایند که به شرف عرض و با امضای همایون این مقصود مقدس صورت پذیرد.» کار تدوین نظامنامه انتخابات نیز توسط مجلسی مرکب از نمایندگان شاهزادگان، علمای قاجاریه، اعیان و اشراف، مالکین، تجار و اصناف آغاز شد. این مجلس هفتهای دو بار در دارالخلافه ـ میدان ۱۵ خرداد فعلی ـ تشکیل جلسه میداد و پس از ۳۳ روز موفق شد نظامنامه انتخابات را آماده کند و آن را به امضای شاه برساند. به موجب این نظامنامه که با ۵۱ اصل در ۱۷ شهریور ۱۲۸۵ تدوین و به تایید شاه رسید، تعداد ۱۵۶ نماینده انتخاب شدند که ۶۰ نفر از آنان نمایندگان تهران بودند. اولین جلسه مجلس شورای ملی بدینترتیب در ۱۷ مهر این سال تشکیل شد.

اسلاید 15 :

فرمان مشروطه را شاه پدر داد یا پسر؟│چیزهایی که از مشروطیت نمیدانیم یا اشتباه میدانیم
جناب اشرف صدراعظم، سابق دستخط فرموده بودیم که نیات مقدسه ما در توجه به اجرا و اصل قوانین سیاسی که امضا آن را خودمان از شاهنشاه مرحوم انارالله برهانه گرفتیم، بیش از آن است که ملت بتواند تصور کنند و این بدیهی است. از همان روز که فرمان شاهنشاه مرحوم انارالله برهانه شرف صدور یافت و امر به تاسیس مجلس و شورای ملی شد دولت ایران در عداد دول مشروطه صاحب کنستیتوسیون به شمار میآید. امضا محمدعلیشاه قاجار.»
فرزانه ابراهیمزاده تاریخ پژوه و روزنامه نگار در تاریخ ایرانی نوشت:برخلاف تصور اشتباهی که در ۱۱۲ سال گذشته تا امروز رخ داده است، این فرمان واقعی مشروطیت ایران است نه آنکه مظفرالدینشاه قاجار در پای درختی در کاخ صاحبقرانیه امضا کرد و سالگردش را هر سال جشن میگیرم. درست خواندید این یک اشتباه تاریخی است که حتی بسیاری از مورخان و پژوهشگران دچار آن شدند و گمان میکنند فرمانی که مظفرالدینشاه قاجار در نیمه مرداد ۱۲۸۵ امضا کرد، ایران را به عنوان کشور صاحب مشروطه معرفی کرد. درحالی که فرمان ورود ایران به کشورهای مشروطه زمانی امضا شد که او چند ماهی بود که درگذشته بود و پیکرش هم در کربلا در جوار حرم امامحسین(ع) به خاک سپرده شده بود. اما این یکی از چند موضوع اشتباهی است که در مورد مشروطه مرتکب میشویم.
۱۴ مرداد ۱۳۹۷ دقیقا ۱۱۲ سال از به ثمر نشستن جنبش مردم تهران و شهرهای دیگر برای داشتن قوه مقننه و مجلس شورا میگذرد؛ ۱۱۲ سالی که تاریخ آن ماجرای سیاسی بارها تکرار شده و داستانهایش از میان کتابهای تاریخی به سینما، تئاتر و تلویزیون هم آمده و دهها کتاب داستانی، رمان و اثر پژوهشی بر اساسش نوشته شده. اما در همین ۱۱۲ سال روایتهای زیادی هم هست که به هزار و یک دلیل یا کمتر گفته شده یا از نگاه بسیاری دور ماندهاند و به باورهای نادرست یا روایتهای نیمهتمامی تبدیل شدهاند که به جای روایت واقعی قرار گرفتند. در گزارشی که پیشروی ماست، به برخی از این روایتهای نیمهکاره یا چیزهایی که کمتر درباره مشروطه میدانیم خواهیم پرداخت.

اسلاید 16 :

۱۳ یا ۱۴، مسئله این است
هر کتاب تاریخی را که باز کنید نوشته فرمان مشروطه - که این هم خودش از غلطهای تاریخی است - ظهر ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ شمسی در کاخ صاحبقرانیه امضا شده است. اما در پای فرمان به خط احمد قوام به نقل از مظفرالدینشاه قاجار تاریخ چهاردهم جمادیالثانی ۱۳۲۴ هجری در سال یازدهم سلطنت ما نوشته شده است. بر اساس هر نوع روشی که این تاریخ ۱۴ جمادیالثانی ۱۳۲۴ را به تاریخهای شمسی و میلادی تبدیل کنیم، به روز ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ خورشیدی و ۵ آگوست ۱۹۰۶ دقیقا یک روز قبل از ۱۴ مرداد میرسیم.
اما چرا ما روز ۱۴ مرداد را به عنوان روز صدور فرمان مشروطه میدانیم؟
برای رسیدن به این پاسخ باید به عقب برگردیم و سری به منابع تاریخی بزنیم.
ناظمالاسلام کرمانی مینویسد که مظفرالدینشاه بعد از آنکه نخستین درخواست متحصنین باغ سفارت انگلیس که عزل عینالدوله بود را اجابت کرد، مشیرالدوله صدراعظم جدید را به همراه امیربهادر فرستاد تا تجار را راضی کند که از سفارت بیرون بیایند. او به مشیرالدوله تضمین داد که از قولش بگوید در صورت پایان تحصن، علما را با سلام و صلوات به تهران برگرداند. مشیرالدوله با نمایندگان تجار و سید محمدصادق طباطبایی که از طرف پدرش سید محمد و سید عبدالله بهبهانی نماینده مهاجران بود در جلسهای شرکت کردند. البته در این جلسه امیربهادر که با تشکیل عدالتخانه هم مخالف بود تشکیل مجلس را به خاطر آنکه در شرع اسلام نامی از آن برده نشده به رسمیت نمیشناسد. سید محمدصادق طباطبایی اما با خواندن آیه وامرهم شوری بینهم و با رد کردن حرفهای امیربهادر گفت: «اتفاقا این نص صریح قرآن است که میگوید بنا را در هر کاری باید بر مشورت گذاشت. اداره کردن کشور که حتما نیاز به شورا دارد. مگر نه خداوند میفرماید و شاورهم فیالامر؟»

اسلاید 17 :

ادامه بحث میان طباطبایی و امیربهادر، نمایندگان متحصنین را به این فکر میاندازد که افرادی مانند امیربهادر اجازه نخواهند داد تا شاه قولی که برای تشکیل مجلس داده را عملی کند و ادامه بحث را ضروری نمیدانند. اما مشیرالدوله ضمانت میدهد با شاه در این مورد صحبت کند و تضمین لازم را بگیرد. نمایندگان اعلام میکنند که این تضمین حتما باید به امضای شاه باشد. مشیرالدوله شخصا به دیدار شاه در کاخ صاحبقرانیه میرود و بعد از بحثی مفصل، شاه با امضای متنی موافقت میکند. قرار میشود متن را مشیرالدوله به همراه وزرا آماده کرده و به حضور شاه بیاورند تا امضا کند. اینجا یک روایت وجود دارد که متن شب پیش از امضای فرمان، آماده و تاریخش زده میشود و فردا احمد قوام به عنوان منشی شاه در مقابل او مینشیند و با قلم مخصوص شاه متن را پاکنویسشده میدهد تا امضا کند. به نظر میرسد که قوام همان تاریخ قبلی را نوشته و شاه نیز فرمان را با همان تاریخ ۱۴ جمادیالثانی امضا میکند.
البته روایت دیگری هم وجود دارد که به نظر روایت دقیقتری از این گمانه تاریخی است. اعلمالدوله ثقفی که در تصویر امضای فرمان مشروطه آن را در مقابل شاه گرفته است، مینویسد ورقه که به امضای شاه رسید بلافاصله آن را به طرف سفارت و از آنجا به خانه امینالضرب میبرند و با آن عکس میگیرند. اما در همین انتقال است که تجار متوجه نکته مهمی در متن دستور مظفرالدینشاه میشوند. آن نکته این است که شاه در متن دستور تشکیل مجلس، نامی از ملت و مردم نبرده است. این باعث اعتراض تجار میشود و آنها ورقه را برای مشیرالدوله پس میفرستند. مشیرالدوله فردای آن روز باز با شاه دیدار میکند و شاه یادداشت کوچکی به این مضمون به آن پیوست میکند: «جناب اشرف صدراعظم- در تکمیل دستخط سابق خودمان مورخه چهاردهم جمادیالثانیه ۱۳۲۴ که امر و فرمان صریحا در تاسیس مجلس منتخبین ملت فرموده بودیم، مجددا برای آنکه عموم اهالی و افراد ملت از توجهات کامله ما واقف باشند امر و مقرر میداریم که مجلس مزبور را به شرح دستخط سابق سریعا دایر نموده بعد از انتخابات اجزا مجلس فصول و شرایط نظام مجلس شورای ملی را مطابق تصویب و امضای منتخبین به طوری که شایسته مملکت و ملت و قوانین شرع مقدس باشد مرتب بنمایید که به شرف عرض و امضای همایونی ما موشح و مطابق نظامنامه مزبور این مقصود مقدس صورت و انجام پذیرد.»
در این فرمان تازه ترکیب «منتخبین ملت» برای نخستین بار استفاده میشود و عبارت «مجلس شورای ملی» به «مجلس شورای اسلامی» تبدیل شد. این دستور جدید یک روز بعد از امضای فرمان اول منتشر شد و بسیاری معتقدند که این روز یعنی ۱۵ جمادی الثانی ۱۳۲۴ برابر با ۱۴ مرداد را تجار به عنوان روز پایان تحصن و به ثمر رسیدن اعتراضات خود به عنوان روز مشروطه ثبت کردند.

اسلاید 18 :

محمد علی شاه قاجار

اسلاید 19 :

دارالشورا نه مشروطه
احمد کسروی مینویسد در آن روزهایی که هنوز امضای قانون اساسی خشک نشده بود و مراسم ترحیم شاه در جریان بود، نمایندگان تبریز در حال حرکت به سمت تهران تلگرافی به دربار زدند که در آن هفت درخواست را از شاه تازه به تخت نشسته داشتند. هفت درخواستی که در همان لحظهای که وارد تهران شدند نیز به آن اشاره کردند. این درخواستها که از سوی انجمن ایالتی آذربایجان مطرح شده بود عبارت بود از:
۱- شخص همایونی باید دستخطی برای اسکات عامه صادر نمایند که دولت ایران مشروطه تامه است.
۲- عدد وزرای مسئول فعلا از هشت عدد متجاوز نیست و هرگاه بعدها تشکیل یک وزارتخانه لازم شود، با امضای مجلس تشکیل داده خواهد شد.
۳- از این به بعد از خارجه وزیر نباید معین و مقرر شود.
۴- در هر ولایت و ایالات با اطلاع مجلس شورای ملی انجمن محلی برقرار باشد.
۵- وزرای افتخاری ابدا نباید باشند. یعنی اسم وزارت به جز بر هشت وزیر مسئول در دایره دولت نباید برده شود.
۶- عزل مسیو نوز و پریم و توقیف لاروس رئیس گمرکخانه تبریز فوری لازم است.
۷- عزل ساعدالملک.

اسلاید 20 :

نکته مهم در این درخواستها این بود که هر چند همه آنها خطاب به شاه بود اما دو درخواست اول در حوزه اختیارات شاه بود و پنج درخواست بعدی را باید دولت انجام میداد. اتفاقاتی که بعد از آمدن نمایندگان به مجلس رخ داد و نطقهایشان نشان میدهد که پنج درخواستی که در حد اختیارات دولت بود بیشتر جنبه تشریفاتی داشت و در حقیقت آنها دنبال تحقق درخواست اول یعنی دریافت دستخطی از شاه برای تائید این موضوع بودند که حکومت ایران مشروطه است. شاید این سؤال پیش بیاید که این تائید زمانی که ما ۱۴ مرداد را به عنوان روز امضای فرمان مشروطه توسط مظفرالدینشاه قاجار میدانیم چه اهمیتی داشت؟ اساسا تشکیل مجلس با رای مردم و نوشتن نظامنامه قانون اساسی مگر ایران را در میان کشورهای صاحب مشروطه وارد نمیکرد؟ پاسخ این سوالها در متنی که مظفرالدین شاه قاجار به روایتی در روز ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ امضا کرد، قرار دارد. در بخشی از این نامه که خطاب به صدراعظم است آمده: «در این موقع که اراده همایون ما بر این تعلق گرفت که برای رفاهیت و امنیت قاطبه اهالی ایران و تشیید مبانی دولت، اصلاحات مقننه به مرور در دوائر دولتی و مملکتی به‎ موقع اجرا گذارده شود چنان مصمم شدیم که مجلس شورای ملی از منتخبین شاهزادگان قاجاریه، علماء، اعیان، اشراف، ملاکین، تجار و اصناف به انتخاب طبقات مرقومه در دارالخلافه تهران تشکیل و تنظیم شود که در مهام امور دولتی و مملکتی و مصالح عامه مشاوره و مداقه لازمه را به عمل آورده…»
مظفرالدینشاه در این متن دستور تشکیل مجلس شورای ملی را از منتخبین شاهزادگان، علما، اعیان، اشراف، تجار و اصناف میدهد و در هیچ جای آن نامی از حاکمیت مشروطه به کار نمیبرد. درحقیقت نه در اینجا که در سراسر زمانی که اعتراضات مردمی منجر به امضای دستور تشکیل مجلس میشود و بعد از آن تا زمانی که تلگراف نمایندگان آذربایجان به تهران ارسال میشود ما نامی از مشروطه نمیبینیم. در مهاجرت اول علما به عبدالعظیم خواست مردم تشکیل عدالتخانه است و در مهاجرت دوم در تابستان ۱۲۸۵ به قم نیز درخواست متحصنین تشکیل دارالشورا یا همان مجلس است. مظفرالدینشاه هم در پاسخ به این درخواست اجازه تشکیل دارالشورا را میدهد.