بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
بسم الله الرحمن الرحیم
اللهم صل علی محمد و آله محمد و عجل فرجهم
اسلاید 2 :
فرایندشناسی ایمان
اسلاید 3 :
مقدمه
ایمان حقیقتی است که در قرآن و روایات بسیار بر آن تأکید شده است و از موضوعاتی است که بودن یا نبودن آن زندگی فرد را دگرگون میکند.
ایمان به خدا بزرگترین سرمایهای است که فرد میتواند در زندگی داشته باشد و بدون آن هیچ امنیتی قابل تصور هم نیست.
اعمالی که به صورت اختیاری از جانب انسان صادر میشود به ایمانی درست یا اشتباه وابسته است. فرد در این اعمال گریزی به جز ایمان ندارد.
در قرآن از ایمان مثبت که همان ایمان به خدا و رسول سخن گفته است و ایمان منفی را در اثر پذیرفتن ولایت طاغوت معرفی کرده است. در این صورت معلوم میشود ایمان فرایندی است که میتواند انسان را در مسیر عبودیت قرار دهد، اگر ایمان مثبت باشد عبودیت ربّ را سبب میشود و گرنه فرد را به عبودیت شیطان میکشاند.
اسلاید 4 :
با توجه به آیات و روایات هر آنچه زندگی انسان را در جهت صعود یا نزول قرار دهد به طور مستقیم با ایمان مرتبط است.
نقش ایمان در زندگی انسان نقش امنیت داشتن یا نداشتن است و همین امر جایگاه آن را در زندگی انسان مشخص میکند.
فردی که ایمان به خدا ندارد نمیتواند امنیت آفرین باشد و نمیتوان از او در امن بود و این سرّ همه آسیبهایی است که به انسان وارد میشود. بنابراین در بررسی ایمان موضوع مصونیت از آسیبها یکی از محور اصلی مباحث است.
با وجود ایمان انسان از آسیبپذیری خارج میشود و به مقام سلام و قدم صدق نائل میشود و بدون آن محلی برای همه آسیبهاست.
تقویت ایمان به معنای تقویت ایمنی انسان است در این صورت هیچ طاغوتی قدرت نخواهد داشت که در دل فرد مؤمن نفوذ یابد. بنابراین صبر و استقامت و قدرت یافتن در برابر دشمنان خدا تنها با ایمان به او میسر میشود. لذا صبر برای ایمان به منزله سر میماند که اگر تنی سر نداشته باشد بیهویت خواهد بود.
اسلاید 5 :
انسان با داشتن گوهر ایمان توان بهرهبرداری از نعمتهای الهی را مییابد زیرا توان درونی او مدیریت میشود و بر طبق رضایت الهی به کار میافتد در این صورت هر نعمتی که برای او وجود دارد یا به وجود آید او را در مدیریتش بهرهمندتر میسازد. به همین دلیل ایمان در معنای دیگرش به توانبخش کردن قوای درونی انسان مرتبط میشود و در جایگاه شکر ایفای نقش میکند.
به طور طبیعی گرایشات انسان جهتدهی اعمال انسان را به عهده دارد و گرایش به امنیت از بالاترین گرایشات انسان است که به وسیله ایمان تأمین میشود و به همین دلیل بر سایر گرایشات او سایه افکنده و همه گرایشهای دیگر را تحت تأثیر قرار میدهد.
ممکن است انسان در در دوران اول زندگی خود نقش ایمان یا حتی معنا و مفهوم آن را درک نکند ولی با فعال شدن رشد فکری و عقلی از اولین موضوعاتی است که آن را فهمیده و در جهت تقویت و یا تضعیف برمیآید. طبیعی است از ابتدا انسان خود قصد تضعیف ایمان خود را ندارد ولی به تدریج به چنین ورطهای گرفتار میشود.
اسلاید 6 :
در این صورت تضعیف ایمان به خدا تقویت ایمان به غیرخدا را در فرد موجب میشود و این دو کفه به عنوان مهمترین عوامل هدایت و ضلالت فرد و جامعه محسوب میشود.
بنابراین با توجه به آیات و روایات نورانی بحث از ایمان، بحث از تمامی ساختار وجودی انسان و جامعه است.
اسلاید 7 :
فاتحه، فرایند ایمان در ساختار انسان
ایمان در ساختار انسان در دو بعد فرد و جامعه به دو شکل متفاوت بروز مییابد و در یکی به امنیت در فرد و در دیگری به امنیت در اجتماعی منجر میشود.
ابعاد این امنیت میتواند بسیار گستردهتر از توان فکری و درک او باشد زیرا عطایی الهی است که قابل احصا و محاسبه نیست.
ایمان که از کلمه امن گرفته شده و کلماتی مانند امانت و امان در مشتقات آن آمده، بیانگر فضای امن و اعتمادی است که بر فرد چیره شده و در او احساس اطمینان به چیزی یا کسی و یا ساختاری را ایجاد میکند. فرد در پناه این اطمینان امکان مییابد تا سایر فعالیتهایش را نیز انجام دهد. لذا انجام درست هر وظیفه و کاری منوط به داشتن نوعی اطمینان است.
حقیقت ایمان
اسلاید 8 :
هر اطمینانی را نمیتوان مثبت دانست بلکه جهت اطمینان و شخص و ساختاری که به آن اطمینان میشود بسیار مهم و تعیین کننده است.
به همین دلیل اگر متعلَّق ایمان قدرت و علم بینهایت باشد میتواند اعتماد حقیقی و امنیت واقعی را جلب کند وگرنه ایمان به افرادی که نمیتوانند از عهده کارهای خود نیز برآیند نمیتواند امنیتبخش باشد و اگر صورت گیرد قطعاً دیر یا زود فرد متوجه آن میشود. اگر چه ممکن است این اتفاق دیر بیفتد و آسیبها کار فرد را تمام کرده باشند.
فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ كَفَرْنا بِما كُنَّا بِهِ مُشْرِكينَ * فَلَمْ يَكُ يَنْفَعُهُمْ إيمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا سُنَّتَ اللَّهِ الَّتي قَدْ خَلَتْ في عِبادِهِ وَ خَسِرَ هُنالِكَ الْكافِرُونَ
سوره مبارکه غافر، آیات 84-85
اسلاید 9 :
حقیقت ایمان که خداوند به بندگانش در اثر مجاهدتهای فراوان اعطا میکند عبارتست از:
اسلاید 10 :
ایمان فطری
ایمان در ابتدای زندگی به صورت ایمان فطری آشکار میشود و به واسطه آن طفل زندگی خود را میتواند استمرار بخشد. ایمان فطری در طفل باعث اعتماد او به مادر و پدر میشود و به طور غریزی ایشان را به عنوان تنها تکیهگاه انتخاب میکند.
در این ایمان مؤلفههای زیر مهم میباشد:
شناخت نیاز
تصدیق ضرورت تکیه به مادر و پدر در رفع حوائج
اعتماد به پدر و مادر
اطمینان و آرامش در کنار مادر و پدر
رضایت و خرسندی در هنگام درک حضور والدین و ناخرسندی در هنگام ترک و فقدان ایشان
اسلاید 11 :
نمودار يك مؤلفههای ایمان فطری
اسلاید 12 :
مؤلفههای ایمان حقیقی
اگر ایمان فطری که با تولد فرد به او اعطا شده به تدریج به ایمانی حقیقی تبدیل نشود، با اشتباه گرفتن در مصادیق به انحراف گراییده میشود در این صورت فرد در امور زندگیاش به کسانی اعتماد و تکیه میکند که به هیچوجه لایق اتکا و اعتماد نیستند.
بنابراین فرد با ایمان فطریاش در طی مقاطع مختلف زندگی، لازم است مصادیق حقیقی تکیه کردن را شناخته و از هر گونه تکیه به مصادیق غیرحقیقی احتراز کند.
لذا در این مسیر با حاصل شدن بلوغ عقلی به جای تکیه بر والدین جسمانی لازم است به پدری معنوی و رسولی الهی تکیه کند و زندگی خود را رنگ و بویی شرعی دهد. این ایمان، ایمانی است که صرفاً با پذیرش ولایت ولیّ الهی بر قلب فرد نازل میشود و فضای درونی فرد را از عطر اطمینان و اعتماد و توکل به خدا پر میسازد. در این صورت خداوند به افرادی که به چنین ایمانی دست یافتهاند لقب «مؤمنین» میدهد.
اسلاید 13 :
ایمان حقیقی که بر مبنای پذیرش ولایت الهی شکل میگیرد دارای مؤلفههای زیر است:
معرفت به نیازهای حقیقی
معرفت به پروردگار به عنوان غنی مطلق و نیز معرفت نسبت به رسول الهی به عنوان واسطه خداوند و سایر افراد
تکیه کردن در امور به پروردگار و قبول و پذیرش حکم خداوند که از ناحیه رسولان الهی انتقال مییابد.
اعتماد به خدا و رسول او و تبعیت از حکم الهی و تسلیم در برابر دین الهی
اطمینان و تفویض نسبت به تقدیرات الهی
آرامش و رضایت پس از تبعیت از دستورات رسول
اسلاید 14 :
روایت زیر به بروز ایمان اشاره کرده است:
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ص الْإِيمَانُ أَرْبَعَةُ أَرْكَانٍ الرِّضَا بِقَضَاءِ اللَّهِ وَ التَّوَكُّلُ عَلَى اللَّهِ وَ تَفْوِيضُ الْأَمْرِ إِلَى اللَّهِ وَ التَّسْلِيمُ لِأَمْرِ اللَّهِ.
ثمره عملی چنین بروزی را میتوان در دعای زیر مشاهده کرد:
عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع قَالَ: كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ص يَقُولُ اللَّهُمَّ مُنَّ عَلَيَّ بِالتَّوَكُّلِ عَلَيْكَ وَ التَّفْوِيضِ إِلَيْكَ وَ الرِّضَا بِقَدَرِكَ وَ التَّسْلِيمِ لِأَمْرِكَ حَتَّى لَا أُحِبَّ تَعْجِيلَ مَا أَخَّرْتَ وَ لَا تَأْخِيرَ مَا عَجَّلْتَ يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ.
اسلاید 15 :
نمودار دو مؤلفههای ایمان حقیقی
اسلاید 16 :
در قرآن کریم و نیز روایات در توصیف مؤمنین حقیقی صفات متعددی ذكر شده که هر یک نیز به جنبهای از زندگی ایشان دلالت دارد. به عنوان مثال در سوره مبارکه مؤمنون وصف این افراد به صورت زیر بیان شده است:
اسلاید 17 :
نمودار سه اوصاف مؤمنین حقیقی
اسلاید 18 :
کسانی که به هر دلیلی در تبدیل ایمان فطری به ایمان حقیقی بیتوفیق میمانند به تدریج ایمان فطری خود را نیز از دست داده و به «لایکونوا مؤمنین» توصیف میشوند.
خداوند در کتاب خود اعلام میدارد که ایمان حقیقی به اکراه به کسی داده نمیشود. لذا در شکلگیری و یا شکوفایی آن مؤلفه اختیار که با تفکر و تعقل همراه است دخیل خواهد بود. به قطع بدون تفکر و تعقل ایمان حقیقی در کسی شکل نمیگیرد.
لَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ أَلاَّ يَكُونُوا مُؤْمِنينَ * إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِمْ مِنَ السَّماءِ آيَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعينَ
سوره مبارکه شعراء، آیات 3-4
اسلاید 19 :
دوری از تفکر و تعقل باعث میشود تا انسان نتواند نیازهای حقیقی و رافع نیاز حقیقی و گزارههای حقیقی را تصدیق کند و به همین دلیل توان تدارک کردن ایمان را از دست خواهد داد.
بَلِ ادَّارَكَ عِلْمُهُمْ فِي الْآخِرَةِ بَلْ هُمْ في شَكٍّ مِنْها بَلْ هُمْ مِنْها عَمُونَ
كلمه ادّارك در اصل تدارك بوده، و تدارك به معناى اين است كه اجزاى چيزى يكى پس از ديگرى (مانند حلقه زنجير) بيايد تا تمام شود و چيزى از آن باقى نماند و در اينجا معناى تدارك علمشان در آخرت است.
فعال شدن تفکر موجب میشود تا علم در درون فرد جریان یابد، به ویژه تفکری که بتواند تصدیق را در درون او فعال سازد.
به عنوان نمونه میتوان به آیات زیر اشاره کرد:
أَ وَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الْأَرْضِ كَمْ أَنْبَتْنا فيها مِنْ كُلِّ زَوْجٍ كَريمٍ * إِنَّ في ذلِكَ لَآيَةً وَ ما كانَ أَكْثَرُهُمْ مُؤْمِنينَ * وَ إِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزيزُ الرَّحيمُ
سوره مبارکه نمل، آیه 66
سوره مبارکه شعراء، آیات 7-9
اسلاید 20 :
در آیات فوق لازم است فرد با مشاهده رویش زمین و زوج کریم، رافع نیاز حقیقی که همه مقدرات هستی به دست اوست و عزیز رحیم است را در دورن وجدان کند و او را یافته و وجود او را تصدیق کند تا بتواند در برابر او خاضع شود و تسلیم اوامر او گردد.
در آیه زیر نشان میدهد مجرم از تصدیق آیات نورانی قرآن بیبهره است. در واقع به دلیل جرمهایی که مرتکب شده و آنها را استمرار بخشیده است، با اینکه آیات در درون او رسوخ پیدا میکند ولی از تصدیق آن عاجز است و جز نفكَذلِكَ سَلَكْناهُ في قُلُوبِ الْمُجْرِمينَ * لا يُؤْمِنُونَ بِهِ حَتَّى يَرَوُا الْعَذابَ الْأَليمَ
«معناى آيه اين است كه ما قرآن را با اين حال، يعنى با اين وضع كه مورد نفرت و اعراض مشركين باشد و به او ايمان نياورند، داخل در قلوب اين مشركين نموده، از آن عبورش مىدهيم، تا كيفر جرم آنان باشد و با هر مجرم ديگرى اين معامله را مىكنيم.»
در آیات دیگری از این سوره اینگونه آمده است:
هَلْ أُنَبِّئُكُمْ عَلى مَنْ تَنَزَّلُ الشَّياطينُ * تَنَزَّلُ عَلى كُلِّ أَفَّاكٍ أَثيمٍ * يُلْقُونَ السَّمْعَ وَ أَكْثَرُهُمْ كاذِبُونَ
سوره مبارکه شعراء، آیات 200-201
سوره مبارکه شعراء، آیا 221-223
