بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
به نام خالق
اسلاید 2 :
انسان
طبیعت
معماری
موضوع : سیرتحول نقوش چلیپایی در تزیینات معماری دوره
اسلامی ایران و زیبایی شناسی و نمادشناسی آن
اسلاید 3 :
نقوش چلیپایی در ادوار پیش از اسلام برای تزیین هنرهای مختلف بکار رفته است و این نقوش در تزیینات معماری دوره اسلامی نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
هنرمندان متفکر دوران اسلامی از همان ابتدا به اهمیت نمادگرایی و زیبایی شناسی این نقوش پی بردند و بر همین اساس با کاربرد آنها، این نقوش را به یکی از عناصر اصلی تزیینی دوره ی اسلامی تبدیل کردند.
اسلاید 4 :
این نقش یکی از نقوش زیبای مورد استفاده در پیش از اسلام و دوره اسلامی میباشد
این نقش زیبا در اوایل دوره اسلامی ------ جنبه های نمادگرایی
کم کم در سیر تحول و تکامل خود در طول دوره اسلامی------ به عنوان یک نماد تزیینی دست مییابد
در طول زمان از جنبه های مفهومی و نمادین آن کاسته شده و بیشتر بر ارزش زیبایی آن افزوده شده و از این جهت اهمیت پیدا میکند.
اسلاید 5 :
صلیب یا چلیپا، واژه ای است آرامی که به شکل دوخط متقاطع و عمود برهم میباشد
معانی و مفاهیم چلیپا درمیان اقوام مختلف، متفاوت بوده است. ولی گفته شده این نقش در تمامی شرایط سمبل خوش شانسی و اتفاق خوب، آرزوهای خوب و طول عمر دانسته شده است
اسلاید 6 :
تفسیرهای چلیپا در میان مذاهب مختلف:
1- دین بودا-------- نشانه حقایق چهارگانه بودا
2- یاکوب عارف قرن شانزدهم آلمانی -------این نوع نقش ها که شبیه نقوش ماندلایی است را «چشم فلسفی»یا «آئینه ی فرزانگی» می داند
3- ریگ ودا------------ گردونه ی مهر
4- سرخ پوستان ---------- چهار جهت مقدس دنیا
5- زبان سانسکریت ---------به آن سواستیکا به معنای هستی نیک گفته می شود
برای چلیپا مفاهیم مختلفی بیان شده است که بسیاری از این مفاهیم در هنر اسلام واژه هایی بی اهتبار و بی مفهوم می باشند.
درروایتی از پیامبر اسلام آورده اند که درآن ایشان ایجاد نقش چلیپا به صورت صلیب بر روی لباس و پرده منع کرده اند
اسلاید 7 :
در هنر معماری پیش از اسلام تا دوره ساسانی، از نقش چلیپا و چلیپای شکسته بسیاراستفاده شده است. در مناطقی چون شوش، تل باکون، تپه حصار و شهر سوخته نمونه هایی از آن دیده می شود
با اینکه گفته شده چلیپا به صورت کامل و شکسته در دوره اسلامی نشانه و مقام وحدت و مظهر چهار جهت اصلی، فرشتگان ناظر بر چهار فصل به شمار می آید در ادبیات و عرفان هم جلو های از طبیعت و صفات جلال است ولی تمامی این نظرات براساس حدس و گمان و تفاسیری تغییر یافته از همان نگرش هایی که به مفاهیم نمادین این نقش در پیش از اسلام به آن اشاره شده است.
اسلاید 8 :
دوره ی اسلامی:
از کاربرد این نقش در معماری اوایل دوره اسلامی ایران اطلاعات چندانی در دست نیست.
از این دوره نمون های از نقش چلیپا از گچبری دیوار یک کلیسای اوایل دوره اسلامی ازجزیره خارک بدست آمده است که وجود این نقش در یک کلیسا نباید هم زیاد دور از انتظار باشد.
وجود دایره ها در این شکل برای تاکید بر چهار جهت اصلی است
گچبری دیوار کلیسا
اوایل دوره اسلامی تا دوره سلجوقی
اسلاید 9 :
نمونه دیگر از این دوره، یک کاشی است که مربوط به دوره سامانیان است و از نیشابور بدست آمده است و هم اکنون در موزه متروپولیتن نگهداری می شود.
نقوش روی این کاشی بسیار نمادین به نظر میرسد. دوچلیپا با بازوهای برابر بر روی هم قرار گرفته اند. آنچه بر نمادین بودن این نقش دلالت دارد، وجود یک ستاره هشت پر در مرکز و وجود یک هشت ضلعی در فضای بیرونی چلیپا است ستاره هشت پر را نمادی از گردونه خورشید میدانند. چون عدد هشت از دیر باز عدد رمزی خورشید در سراسر اروپا، آسیا و آفریقاست
همچنان که وجود خورشید در مرکز، این نقش را بیش از پیش با موضوعات و مفاهیم مربوط به چرخش زمین، جهات جغرافیایی و نمادهای کیهانی مرتبط می سازد
کاشی دوره سامانی، موزه متروپولیتن.
دوره اسلامی
اسلاید 10 :
از مهمترین تحولات نقش چلیپا در این دوره، ظهور آن در
معماری آرامگاهی است.
درضلع هفتم و هشتم برج دوم خرقان نمونه اولیه از نقش چلیپا در معماری اسلامی ایران به طور بارز خود را نشان میدهد
در برخی منابع ذکر گردیده که مردمان باستان از آنجایی که بعد از مرگ یک شخص، روحش را به صورت پرنده ای تجسم می کردند که به آسمان پرواز میکند، پرنده را به شکل یک چلیپا تجسم کرده و به همین دلیل از آن زمان، چلیپا نماد روح گردیده است
برج خرقان
اسلاید 11 :
برروی یک مناره آرامگاهی دیگر در خرقان، پنج چلیپای شکسته برگرد یک دایره که یک گل پنج پر در وسط دارد، به صورتی زیبا و نمادین کار شده است
شاید بتوانیم وجود پنج تایی این نقش را به تفکرات اسلامی چون پنج ستون دین، پنج دسته احکام اسلام، پنج تن آل عبا و پنج پیامبر اولوالعزم مربوط دانست و یا از آنجا که " عدد پنج را معمولا به زندگی انسان مربوط می دانند بتوان آن را با این هدف که دوباره به فرد متوفی حیات دوباره بدهند، بر روی مناره این آرامگاه و بدین گونه و با این ترکیب، نقش کرده اند
تزئینات مناره ارامگاهی در خرقان
اسلاید 12 :
از دیگر آثاری که این نقش بر روی آنها آمده است می توان به منار ه ها اشاره نمود. از جمله منار ه هایی که این نقش در حجم وسیعی کار شده است، میتوان به مناره مسجد تاریخانه دامغان اشاره نمود.
در قسمت پایین مناره از ابعاد کوچکتر این نقش استفاده شده که با صعود به قسمت های بالاتر، حجم و ابعاد نقش ها افزایش یافته است.
مناره مسجد علی اصفهان، مناره مسجد جامع نائین و منار ههای مدرسه ای در طبس از جمله مناره های دیگر این دوره اند، که کاربرد نقش چلیپا را هرچند به صورت ساده و در برخی پیچیده میتوان مشاهده کرد
اسلاید 13 :
یکی ازبهترین جلوه های این نقش در مسجد جامع مرند و مسجد جامع قروه دیده می شود.
در مسجد قروه و به صورتی بسیار زیبا با تلفیق آجر و گچ و شیوه توپی های گچی ته آجری، نقش چلیپا به اجرا درآمده است.این نوع روش ایجاد نقوش چلیپایی و به تعداد زیاد را می توان برای اولین بار در این مسجد مشاهده نمود.
مسجد جامع قروه
اسلاید 14 :
در مسجد جامع مرند، با استفاده از فضای مثبت و منفی که توسط فضای سیاه آجر و خطوط سفید گچ بوجود آمده است، در یک فضا چهار نقش چلیپای شکسته به اجرا درآمده است. نکته جالب اینکه تعداد فضاهایی که با این نقش در طول یک دیوار تزیین یافته، چهار عدد می باشد. در اینجا نیز ارتباط این نقش را با تکرار نمادین عدد چهار می توانیم مشاهده کنیم
مسجد جامع مرند
اسلاید 15 :
سردر ورودی مجموعه بسطام
تزیینات مسجد مشهد مصریان
نقوش آجری گنبد سرخ مراغه
از دیگر بناهای این دوره:
تزیینات حاشیه گچبری شده مسجد جامع اصفهان
اسلاید 16 :
چگونگی اجرا و تزیین نقش چلیپای شکسته مسجد مشهد مصریان و نمونه ای دیگر در مسجد حیدریه قزوین از تمام جهات کاملاً براساس یک تفکر و مفهوم ایجاد شده اند. در هر دو مسجد در میان نقوش، از یک گل چهار پر استفاده شده است
مسجد حیدریه قزوین
مسجد مشهد مصریان
اسلاید 17 :
از جمله تحولات دیگر در این دوره استفاده از این نقش در یک مکان غیرمذهبی،یعنی رباط ملک و رباط شرف می باشد که شاید از این حیث از اولین و آخرین بناهایی در طول دوره اسلامی باشند که این نقوش در آنها بکار گرفته شده است
رباط ملک
تزیینات سردر ورودیرباط شرف
تزیینات سردر ایوان انتهاییرباط شرف
اسلاید 18 :
از بناهای اواخر دور هی سلجوقی که نقوش چلیپایی در آن بکار رفته می توان به بنای گنبد علویان همدان اشاره کرد. در این بنا در دو طرف ورودی و همچنین بر روی جرزهای اطراف طاق ورودی به صورت سرتاسری از نقش چلیپا استفاده شده است
گنبد علویان
اسلاید 19 :
تحول دیگری که در نقش چلیپای شکسته در این دوره بوجود آمده است، بکار گرفتن این نقش در تزیین مهم ترین مکان مسجد، یعنی محراب بوده است.
در محراب مسجد ملک زوزن خواف، در فضای بین نقوش اصلی و کتیبه های کوفی حاشیه محراب، در یک فضای باریک، نقش چلیپای شکسته در ترکیب با نقوش گیاهی و هندسی به صورت زنجیر های دیده می شود
درفضای داخلی محراب زوزن نقش چهار دایره تزیین شده با نقوش گیاهی و هندسی دیده میشود که توسط چلیپاهای شکسته محصور شده اند. به نظر می رسد که ارتباط خاصی بین این چهار دایره با این نقوش وجود دارد. در زیر کتیبه تاریخی مسجد زوزن نیز در یک حاشیه طولانی، نقش چلیپای شکسته دوایر بزرگی را در بر گرفته اند. در جای دیگری نیز در زیر کتیبه های ته ایوان، نقوش ساده چلیپای خطی دیده می شود
محراب مسجد زوزن خواف
دوره خوارزمشاهی
اسلاید 20 :
در این دوره استفاده از نقوش چلیپا و چلیپای شکسته بر دیواره مناره ها همانند دوره سلجوقی ادامه یافت. با این تفاوت که علاوه بر چلیپای خطی، چلیپای شکسته نیز در مناره ها دیده میشود.
اما تحول عمده این نقش در این دوره به صورت دیگر نمایان شده است و آن استفاده از کاشی های بزرگی به شکل چلیپا بوده که دیوار بناهای این دوره را تزیین نموده است. با شروع و اوج استفاده از کاشی، به نظر میرسد دیگر این نقش شکل نمادین و مفهومی خود را از دست داد و به یک نقش و شکل صرفا تزیینی درآمده است.
تزیینات مناره قوشخانه یکی از ارزشمندترین آثار این نقوش در دوره ایلخانی است که سراسر بدنه را پوشش داده است
دوره ایلخانی
