بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
بررسی چاپ های فرهنگ رشیدی
اسلاید 2 :
فرهنگ نویسی در شبه قاره
با روی کار آمدن سلاطین مسلمان در شبه قاره، زبان فارسی تا هفت قرن زبان رسمی آن دیار گردید. هیچ کدام از کشورهای فارسی زبان به اندازۀ هند و پاکستان به فرهنگ نویسی فارسی خدمت نکرده است. ادبا و فضلای هند بنا بر مقتضیات زمان و مکان، به منظور جلوگیری از اختلاط زبان شیرین فارسی با لهجه های مختلف محلی، به کار فرهنگ نویسی پرداختند.
فرهنگ نویسی در شبه قاره از سدۀ هفتم آغاز شد. اما حرکت عمده و تکامل آن در سدۀ یازدهم صورت گرفت.
فرهنگ های فارسی در آغاز فقط مجموعه ای از لغات و ترکیبات را جمع آوری کرده بودند، اما بعدها به تحقیق و پژوهش درباره لغات پرداختند. « فرهنگ رشیدی» یکی از همان فرهنگ های ارزشمند انتقادی آن دوران است.
اسلاید 4 :
فرهنگ رشیدی
فرهنگ رشیدی نوشتۀ عبدالرشید بن الغفور حسینی مدنی از سادات شهر مدینه است، که در ایالت سند (پاکستان کنونی) به دنیا آمده است. این فرهنگ فارسی به فارسی در لغات و ترکیبات و مفردات همراه با شواهد شعری در سال 1064 ه.ق. در هند تألیف شد و شامل یک مقدمه و لغات و استعارات در هر باب است. ترتیب لغات در فرهنگ رشیدی براساس حروف تهجی اول و دوم و ظاهراً نخستین فرهنگ انتقادی فارسی است. این فرهنگ ارزشمند سه بار در ایران و هند به چاپ رسیده است. این مقاله به بررسی چاپ های متعدد فرهنگ رشیدی و نقاط ضعف و قوت آن می پردازد.
اسلاید 5 :
اهمیت فرهنگ رشیدی :
نویسندۀ بسیاری از فرهنگ های لغت پس از رشیدی نظیر رضا قلی خان هدایت مولف «انجمن آرای ناصری» ، داعی الاسلام نویسندۀ «فرهنگ نظام» به ارزش این کتاب اشاره کرده اند.
آثار خاورشناسان نیز بازگو کنندۀ اهمیت فرهنگ رشیدی است: بلاخمان، ریپکا و اشتنگاس در تالیفات خود از این کتاب تمجید فراوانی به عمل آورده اند.
پژوهش های متاخرین دربارۀ فرهنگ نویسی نیز وابسته به فرهنگ رشیدی است. تالیف آثار گرانقدری چون لغت نامه ، فرهنگ فارسی، فرهنگ سخن تصحیح و حواشی بر نسخه های نظیر برهان قاطع، غیاث اللغات و .. بدون فرهنگ رشیدی ناقص است.
اسلاید 6 :
چاپ نخست: کلکته1292 ه.ق
نخستین چاپ فرهنگ رشیدی بیش از صد و پنجاه سال پیش در شهر کلکتۀ هندوستان انجام شده است. مصححان کتاب مولوی ابوطاهر ذوالفقار علی مرشد آبادی و مولوی عزیزالرحمن این اثر را در قطع رحلی در فاصلۀ سالهای 1289 تا 1292 هجری قمری به چاپ رسانده اند. تصحیح یاد شده بدان سبب که اولین چاپ کتاب است، در جای خود ارزشمند است. این تصحیح بر پایۀ هشت نسخه خطی هند انجام شده است. اما مصصحان کتاب دربارۀ ویژگی های نسخ و اختلافات آنها اطلاعاتی در اختیار خواننده قرار نداده اند. چاپ کلکته با همه ارزش و اعتبار خود از تحریفات و غلط های آشکار به دور نیست.
اسلاید 7 :
چاپ دوم: تهران 1337ه.ش
دومین چاپ فرهنگ رشیدی در سال 1337 در تهران به تصحیح محمد عباسی به همراه معرباتش در دو جلد چاپ شده است. این چاپ نسبت به چاپ کلکته علمی تر و دقیق تر است، اما فاقد اختلافات نسخ، حواشی، مطابقت ابیات شاهد با دیوان ها، فهرست ها و املای امروزی است. افزون برآن شماری «اغلاط جزئی مطبعی در آن راه یافته» که مصحح از آن ناآگاه نیست. ظاهراً ایشان قصد داشته اند، در چاپ های بعدی این نواقص را اصلاح نمایند که انجام نپذیرفته است.
اسلاید 8 :
چاپ سوم: تهران1386ه.ش
انتشارات سیمای دانش در سال 1386 فرهنگ رشیدی را به تصحیح اکبر بهداروند چاپ کرده است. مصحح به یک مقدمۀ سه صفحه ای غیر مرتبط بر این کتاب ارجمند بسنده کرده است.
مقایسۀ صفحه به صفحۀ چاپ دو مصحح، یعنی بهداروند و عباسی نشان می دهد که بهداروند فرهنگ رشیدی را با بی دقتی فراوان از روی تصحیح عباسی رونویسی کرده است! از این رو اغلاط کتاب چند برابر شده است.
اسلاید 9 :
نواقص چاپ های متعدد فرهنگ رشیدی
111- ضبط نادرست: «پاستار: لگد بود. یکی از قدما گوید:
چون شدندی چو بیشهان در خواب پاستاری به پاسبانش زد»(1337)، (1386)
معمولاً مثل بی هوشان به خواب می روند، پس صحیح بیهشان است.
2- افتادگی مدخل: تصحیح بر مبنای نسخه خطی ای که سه سال پس از تألیف فرهنگ رشیدی کتابت شده ، گویای آن است که شماری از مدخل ها یا به طور کامل یا بخشی از آنها در هر سه چاپ فرهنگ رشیدی افتاده است.
- «خندستان و خندستای : جای تمسخر و هزل، کنایه از آب و دهان معشوق»
- « دست بر سینه زدن و دست بر دل نهادن : ترک دادن چیزی و رضا دادن » و.
اسلاید 10 :
3 - افتادگی از میان متن
شامل یک کلمه، یک عبارت، یک مصرع یا بیت شاهد یا حتی نیمی از یک مدخل است.مثلاً: « ژکور : بالفتح و کاف مضموم، بخیل. »(1337)
4-غلط های تایپی فاحش
« ریبا: به فتح را و بای موحده، نام صحرایی که جنگ یازده رخ میان ایرانیان و تورانیان واقع شده بود» (1337)،(1386) ریبد نام صحیح آن صحراست.
5-انتساب غلط شاهدی به شاعر دیگر
« پاغنده: به ضم غین، گلوله پشم حلاجی کرده . بدر جاجرمی گوید، بیت:
تا وقت شام بیوه زن پنج شویه را پاغنده بر کنار نهد چرخ اخضرش»(1337)
بیت یاد شده در دیوان بدرچاچی دیده شد.
اسلاید 11 :
نتیجه گیری
از آنجا که فرهنگ رشیدی یکی از آثار ارزشمند تاریخ فرهنگ نویسی فارسی است و چنان که دیدیم چاپ های پیشین آن دارای نواقصی است. تصحیح مجدد آن ضروری به نظر رسید.
این اثر در قالب پایان نامه دکتری در سال 1395 بر اساس شش نسخۀ معتبر تصحیح شده است.
حفظ ضوابط نگارشی و قواعد املایی، آمدن نسخه بدل ها در پاورقی، مقدمه ای کامل دربارۀ معرفی نویسنده و ویژگی های کتاب، ذکر منابع اصلی نویسنده در تالیف کتاب، فهرست های کامل لغات، اعلام، کتاب ها و. از مزایای تصحیح و پژوهش جدید است که به زودی توسط انتشارات میراث مکتوب چاپ خواهد شد.
