بخشی از مقاله
ارتقاي اثر بخشي مطالعات مهندسي ارزش با استفاده از مديريت ريسك
چكيده
مهندسي ارزش ابزار موثر تصميم سازي براي مديران مي‌باشد. مطالعات ارزش فرصت‌هاي مناسبي براي كاهش هزينه طول عمر، بهبود كيفيت، بهبود ساخت‌پذيري، كاهش زمان ساخت، افزايش طول عمر و گاه تركيب موارد بالا در اختيار قرارمي‌دهد. تحت فشار قرارگرفتن مديران در پذيرش و اعمال تغييرات پيشنهادي از يك سو و مسووليت ايشان در قبال حوزه تحت اختيار به همراه ريسك و ابهام ذاتي گزينه‌هاي پيشنهادي از سوي ديگر اغلب اين افراد را در وضعيت دشوار قرار مي دهد. از اينرو مديران زيادي بدليل ابهام در مورد مقدار ريسك گزينه‌هاي ارائه شده در مطالعات ارزش از قبول انجام اين مطالعات سرباز زده يا در طول مطالعات مقاومت مي‌نمايند. از اثرات اين تصورات مي‌توان به انتخاب گزينه‌هاي كم‌خطرتر و اغلب كم ارزش‌تر، رد گزينه‌هاي خلاقانه، عدم تناسب ريسك در
تصميم‌ها و پروژه‌ها و در نهايت تاخير در تصميم‌گيري اشاره كرد. در اين مقاله به اثر بكارگيري مديريت ريسك در مطالعات ارزش و شفاف‌سازي ذهن مديران نسبت به اثرات طرح مبنا و گزينه‌هاي پيشنهادي و اقدامات چهارگانه حذف، تسكين، انتقال و پذيرش ريسك يا تركيبي از اقدامات با اشاره به چند مطالعه موردي بررسي ميشود و در نهايت روش پيشنهادي تلفيقي و تحليل کيفي ريسک به کمک AHP را تلفيق مهندسي ارزش با مديريت ريسك بعنوان نتيجه اين نوشتار، ارائه مي‌گردد.
كلمات كليدي: مهندسي ارزش، مديريت ريسك، تحليل ريسك،AHP،
1- مقدمه
مديريت ريسك و مهندسي ارزش هر دو پديده‌هاي نوظهور و جديدي در ايران هستند. در ايران از طرفي با توجه به بحران‌هاي مكرر و كمبود روزافزون منابع، مديريت نوين ناگزير از استفاده از تمامي ابزارها و توانايي‌هاي خويش در جهت دستيابي به اهداف مي‌باشد. تقريباً تمام مديران به‌دنبال ابزاري هستند تا خطرات و پيامدهاي ناشي از تصميمات را تا حداقل ممكن كاهش دهد. مديريت ريسك ابزار جديدي است كه در زمان كوتاه توانسته است جايگاه مناسبي براي خود پيدا كند. غير از ابزارهاي كمي‌سازي ريسك كه به‌دليل محاسبات پيچيده مانع فراگيري همگاني آن مي‌شوند، ابزارهاي ساده و بررسي كيفي ريسك، ساده و برآمده از تفكر منطقي مي‌باشد.
تركيب عوامل مختلف طرح در پروژه‌هاي عمراني به صورتي پيش‌بيني شده است كه اغلب ريسك‌ها به عوامل غير‌تصميم‌گير منتقل ميشود. با تركيب سه عاملي (كارفرما، مشاور و پيمانكار) كه تركيبي معمول و جا افتاده مي‌باشد، ريسك‌هاي طراحي به مشاور طرح و ريسك‌هاي اجرا به پيمانكار انتقال مي‌يابد. در تركيب‌هاي چهارعاملي ريسك‌هاي مديريتي به مديريت طرح و ريسك‌هاي باقيمانده مديريت به اين دو عامل نيز انتقال مي‌يابد. ظهور مهندسي ارزش و اجباري‌شدن آن در طرح‌هاي پرهزينه و پيچيده، به‌دليل ماهيت دگرانديش آن و تفكر خارج از چهارچوب عادات و
روشهاي معمول و پذيرفته شده، موقعيت دشواري براي كارفرما ايجاد مي‌كند.
توجه به اين نكته ضروري است كه در فرآيند تصميم‌گيري براي اجراي پروژه‌ها باتوجه به اينكه در كشور ما دولت، كارفرما و تصميم‌گير اجراي بسياري از پروژه‌هاي عظيم مي‌باشد، در بسياري از مواقع محافظه‌كاري و ريسك‌گريزي غيرمنطقي مديران دولتي سبب انتخاب گزينه‌هاي پرهزينه و كم ارزش گرديده است. دليل اين محافظه‌كاري و ريسك‌گريزي معقول ريشه در ريسكي كه مديران
از گزينه‌هاي مختلف متصورند، بايد جستجو نمود. اين ريسك‌هاي تصوري به‌همراه عدم آگاهي و دانش نسبت به طرح‌هاي پيشنهادي و ريسك‌هاي عناصر مختلف اين طرح‌ها سبب انتخاب گزينه‌هاي نابهينه و از بين رفتن فرصت‌ها مي‌گردد.
2-تحليل و مديريت ريسك
تعاريف مختلفي از ريسك ارائه شده است كه مي‌توان از مهمترين آن به موارد ذيل اشاره نمود]1[:
1. اتفاق افتادن احتمالات واقعه‌اي نامطلوب
2. رويدادي كه با احتمال شناخته شده‌اي روي مي‌دهد.
3. امكان حادث‌شدن واقعه‌اي نامعين از پيش برنامه‌ريزي نشده كه ماهيتي منفي در آن نهفته (صدمه‌زا و مخرب) بر حسب احتمال وقوع آن واقعه و شدت عوارض و پيامدهاي آن
واقعه
4. معياري براي تعيين احتمال و شدت وقوع يك پديده مخرب كه بصورت كمي توسط رابطه ذيل بيان مي‌گردد:
احتمال وقوع* عواقب وقوع = ريسك
مديريت ريسک يكي از بخش‌هاي اصلي و جدانشدني حرفه مهندسي مي‌باشد. اين مديريت، فرآيندي سيستماتيك جهت تعريف، تحليل و پاسخگويي ريسك سيستم‌ها مي‌باشد]2[. وظيفه مديريت ريسك افزايش احتمالات و دوره تكرار رخدادهاي مطلوب و كاهش احتمال وقوع رخدادهاي نامطلوب و يا كاهش شدت اثرات منفي وقايع نامطلوب را دارا مي‌باشد]1[. اين فرآيند را مي‌توان يك فرآيند تصميم‌گيري، جهت انتخاب و اجراي با صرفه‌ترين تكنيك‌ها و اقدامات در رويارويي با ريسك‌هاي مختلف سيستم جهت به حداقل رساندن آن ريسك در سيستم دانست. مديريت ريسك درباره حذف، كاهش، انتقال عواقب منفي حوادث و بهره‌جستن از فرصت‌هاي احتمالي سخن مي‌گويد.
دلايلي را كه معمولاً براي بكارگيري مديريت ريسك برمي‌شمارند عبارتند از:
• حداقل‌رساندن بحران‌ها
• حداقل رساندن مسايل غير منتظره و مشكلات
• افزايش ميزان موفقيت و يا كاهش شكست‌ها
• انجام هزينه‌ها و برنامه زماني كار مطابق برآوردها و پيش‌بيني‌هاي صورت‌گرفته.
مي‌توان فرايند مديريت ريسك را به مراحل زير طبقه بندي نمود]3[:
o برنامه‌ريزي مديريت ريسك
o تعريف ريسك
o تحليل كمّي و يا كيفي ريسك و رتبه‌بندي ريسك‌ها
o ارزيابي ريسك و مقايسه با ريسك‌هاي قابل قبول جامعه
o برنامه‌ريزي پاسخ و مقابله با ريسك
o كنترل و نظارت ريسك
مديريت ريسك دربرگيرنده ارزيابي ريسك‌هاي سيستم و قياس با ريسك‌هاي ديگر سيستم و با ريسك‌هاي قابل قبول اجتماعي است كه از اين ارزيابي جهت تعيين مكانيزم‌هاي كاهش شدت ريسك و يا مهار ريسك سيستم با در نظر گرفتن مسايل اقتصادي و فني استفاده مي گردد. ريسك قابل‌قبول اجتماعي پاسخي به نياز جامعه براي برآورد كمّي ريسك تحميلي و ابزاري براي برآورد ارزش جاني بدون استفاده از ارزش مادي مي‌باشد]4[.
انتخاب بهترين تكنيك‌ها براي مديريت ريسك يكي از مراحل پر اهميت فرآيند تصميم‌گيري مي‌باشد. در مرحله نظارت بر بهبود برنامه مديريت ريسك، مديريت توانايي بررسي روش بكارگيري و اجراي تكنيك‌هاي انتخاب شده را بدست مي‌دهد(شکل1).
شكل1- نمونه‌اي از ساختار مديريت ريسك سدها]1[
منشا ريسك‌ها را مي‌توان در وجود محدوديت و نقص در آگاهي، دانش، تجربه، اطلاعات و وجود عدم قطعيت در آينده ديد. عدم قطعيت در هر سيستمي به عنوان يك واقعيت شناخته شده است
محدوديت جدي براي اعمال مناسب عدم قطعيت‌ها در تحليل ريسك وجود دارد. اين محدوديت‌ها تحليل ريسك را ميان روشهاي قطعي (عدم قطعيت ناچيز) و روشهاي فازي (بدون كنترل برعدم قطعيت) قرار مي‌دهد. در حقيقت تحليل ريسك به‌عنوان تلفيقي از قضاوت مهندسي و علم، امكان ارزيابي همسنگ شرايط نامطلوب را فراهم مي‌سازد و امكان بررسي عميق‌تر و همه جانبه‌تر ايمني سيستم‌ها را ممكن مي‌سازد و در گستره وسيعي تمامي عواملي كه ايمني سيستم را تهديد نموده و يا آنرا بهبود مي‌بخشد، شامل مي‌گردد. گام‌هاي مختلف تحليل و بررسي ريسك يك پديده شامل موارد ذيل مي‌باشد:
1. شناسايي تمام ريسك‌هاي وقايع نامطلوب اثرگذار در يك سيستم( استفاده از چك‌ليست، مشابهت با سيستم‌هاي مشابه، طوفان ذهني و ...)
2. برآورد احتمال رخداد واقعه‌هاي نامطلوب
3. برآورد عواقب شكست و يا خسارات ناشي از واقعه نامطلوب.
4. محاسبه ريسك
5. اولويت بندي ريسك‌هاي مؤثر بر سيستم
براي مقايسه و رتبه بندي ريسك‌ها مي‌توان از مكانيسم ماتريس رتبه بندي ريسک و يا درخت حوادث بهره جست(شکل2و3)]5[.
شكل2- ماتريس رتبه بندي ريسك
شكل3- درخت حوادث براي زلزله (عامل تخريب سد)
3-مهندسي ارزش
مهندسي ارزش شيوه‌اي نظام‌يافته است كه در آن با سازمان‌دهي گروه‌هاي ميان رشته‌اي، جوانب مختلف كاركردها و هزينه‌ها در تمام طول عمر طرح مورد بررسي قرار مي‌گيرد و تلاش ميشود تا با شناسايي و حذف هزينه‌هاي غيرضروري، كوتاه‌كردن زمان اجرا و يا بهبود كاركردهاي قابل
دستيابي از اجراي طرح، در نهايت مجموعة دستاوردهاي حاصله نسبت به هزينة صرف شده افزايش يابد. اين توضيح لازم است كه بررسي‌هاي مهندسي ارزش تنها به مرحلة طراحي و ساخت طرح‌ها محدود نمي‌شود، بلكه مي‌تواند در مراحل بهره‌برداري و نگهداري نيز مورد استفاده قرار گيرد و يا در مراحل ابتدايي طرح، حتي اهداف راهبردي طرح را نيز بازنگري و يا تكميل كند.
طرحكاري متدولوژي ارزش ارائه شده توسط انجمن بين‌المللي مهندسي ارزش آمريكا (SAVE) شامل سه دوره مهم از فعاليتها است:
1. پيش‌مطالعه
2. مطالعه ارزش
الف. فاز اطلاعات
ب. فاز تحليل كاركرد
پ. فاز خلاقيت
ت. فاز ارزيابي
ث. فاز توسعه
ج- فاز ارائه
3. پس‌مطالعه
3- نمونه مطالعات
در مطالعه سد ونيار كه در بالادست شهر تبريز قرار داشت، گزينه برتر مطالعات كه از طريق كاهش تمهيدات و ميزان سيلاب طراحي حاصل گرديده بود، از طريق اقدامات حفاظتي چند‌لايه همچون خاكريزهاي شسته‌شونده و استفاده از تخليه‌كننده تحتاني در مواقع سيلابي و نيز توجيه اقتصادي ريسك سيلاب هزار ساله به جاي حداكثر سيلاب محتمل حاصل گرديد (نمونه تلفيق).
در عوض در مطالعه ارزش يك پست برق، به دليل وجود ريسك‌هاي تصوري و غيرواقعي ناشي از عدم حضور متخصص سازه در مطالعه، كليه گزينه‌هاي طبقاتي و امكان كاهش هزينه‌هاي ناشي از آن حذف گرديد (نمونه‌اي از عدم تلفيق).
4- اثرگذاري مهندسي ارزش بر ريسك پروژه‌ها
بكارگيري مهندسي ارزش با روش معمول به دلايل زير خود موجب افزايش يا كاهش ريسك مي‌گردد(جدول1):
جدول3- اثرات مهندسي ارزش بر روي ريسک
افزايش ريسك كاهش ريسك
• ايجاد وقفه احتمالي در روند توسعه پروژه
• كوتاه‌مدت بودن مطالعات و اتكاپذيري كم نتايج
• محدود بودن دامنه اطلاعات تيم
• ارائه گزينه‌هاي نهايي در حد طراحي شماتيك
• ايجاد اختلاف احتمالي بين عوامل طرح
• مطرح كردن ايده‌هاي نو و گزينه‌هاي متفاوت از معمول
• اشتباهات احتمالي در فرآيند مهندسي ارزش
• مطرح‌كردن ايده‌هاي نو • توان انتخاب پروژه‌هاي پرخطر و تمركز جهت برطرف سازي آن
• توان تمركز بر ارتقاء ايمني به‌عنوان يكي از اهداف
• استفاده از تيم چند تخصصي
• تجميع و نزديك‌سازي عوامل طرح
• اضافه‌كردن آراي متخصصان خبره به طرح
• ايجاد همدلي بين عوامل طرح
• شفاف‌سازي اهداف
• تحليل تطبيقي طرح و اهداف
5- مزايا، معايب و محدوديت‌هاي استفاده از مديريت ريسك در مهندسي ارزش
مزايا و محدوديت استفاده از ابزارهاي مديريت ريسك در فرآيند مهندسي ارزش به صورت زير مي‌باشد(جدول2):
جدول 2- مزايا و معايب كاربرد مديريت ريسك در مطالعات ارزش
مزايا معايب
• افزايش جامع‌نگري در مطالعات
• جلوگيري از تصميمات غيرمنطقي
• شفاف‌سازي مطالعه
• افزايش اتكاپذيري نتايج
• قابل دفاع بودن گزينه‌ها
• كمك به فرآيند مديريت ريسك در پروژه
• مشخص‌شدن ميزان ريسك گزينه‌هاي پيشنهادي براي تسهيل در تصميم‌گيري مديران
• تسهيل تصميم‌گيري
• در نظرگرفتن عدم قطعيت‌ها • كندكردن روند مطالعات در اثر محاسبه ريسك
• نياز به متخصصان يا پشتيباني بخش‌هاي تخصصي ويژه
• هزينه‌هاي بالاي مدل‌سازي‌هاي ريسك
اين درحالي‌ست كه تنها محدوديت تلفيق دو روش، عدم امك
ان كمي و دقيق‌نمودن ريسك در زمان كوتاه مطالعات ارزش مي‌باشد. كمبود اطلاعات و داده‌هاي پيش‌نياز تحليل ريسك نيز ابزارهاي تحليل ريسك را محدود و نادقيق مي‌نمايد. در صورت جمع‌آوري و تحليل آنها قبل از شروع مطالعات ارزش و در يك برنامه از پيش تعيين‌شده مي‌توان اين نقيصه را تا حد زيادي جبران نمود.
6- نقش ابزارهاي ريسك در فرآيند مهندسي ارزش
نقش ريسك در فرآيند مهندسي ارزش را مي‌توان بصورت زير خلاصه نمود: (شكل 4)
شكل 4- فرآيند تلفيقي مهندسي ارزش و مديريت ريسك
اكنون به تفصيل امكان و روش تلفيق اين دو روش بيان مي‌گردد:
6-1- پيش‌كارگاه
6-1-1- انتخاب تيم
مطالعه مهندسي ارزش از ديدگاه احاطه بر موضوع مورد مطالعه با دعوت از عوامل طرح و متخصصان تكميلي كه در عوامل موجود نمي‌باشند سعي مي‌نمايد دامنه مطالعات خود را آنقدر وسيع نمايد كه پيشنهادات مطالعه عملي و نتيجه بخش باشد. مشابه اين جلسات در مديريت ريسك پيش‌بيني گرديده است. در اين جلسات از تمام گروه‌هاي تاثيرپذير در پروژه، نماينده يا نمايندگاني شركت مي‌نمايد و ريسك‌هاي پيش‌رو را بيان مي‌نمايند. مجموع دانسته‌هاي افراد به تيم كمك مي‌كند سرفصل ريسك‌هاي پروژه را شناسايي كنند. اين عناوين با استفاده از روشهاي كمي كردن ريسك نيز قابل دستيابي با دقت بالا هستند. يكي از اين ابزارها درخت حوادث مي‌باشد.
تيم مديريت ريسک معمولاً استراتژي‌هاي ذيل را دنبال مي‌كند]6[:
• شناسايي ريسك‌ها و بحران‌هاي بالقوه
• تحليل اثر و وسعت ريسك‌ها به سيستم
• انتخاب بهترين تكنيك مديريت ريسك
شناسايي ريسک‌ها به کمک تحليل ريسک ميسر مي باشد؛ ازاينرو تحليل ريسك هر سيستم را از اركان اصلي مديريت ريسك شمار مي‌آيد. پس ضروريست ريسك و تحليل ريسك به گون
هاي دقيق تبيين گردد]7[.
باشناسايي گروه‌هاي ذي‌نفع از ديدگاه ريسك پروژه مي‌توان نمايندگان گروه‌هايي كه با ريسك زيادي مواجه هستند را به صورت پاره‌وقت (به‌خصوص در سمينار پيش مطالعه و فاز اطلاعات و ارزيابي) با تمام وقت به عضويت تيم درآورد.
6-1-2- تعيين مباني مطالعه
چهارچوب مطالعات كه با توافق اعضاي تيم تعيين مي‌گردند را مباني مطالعه مي‌نامند.
• الف- اهداف مطالعه
اصولاً هدف از مطالعات ارزش بهبود يكي از پارامترهاي هزينه، زمان، كيفيت و ريسك مي‌باشد. در عين حال يكي از دغدغه‌هاي مديران و كارفرمايان امكان افزايش مخاطرات درصورت بهبود سه عامل اول مي‌باشد. بنابراين با شناسايي مسايل و فرصت‌ها باتوجه به نوع پروژه و نيازهاي آن مي‌توان اقدامات چهارگانه مديريت ريسك را در قالب بهبود ايمني جزء اهداف مطالعه ارزش گنجاند.
• ب- تعيين محدوده مطالعه و ذي‌نفعان
مي‌توان همانطور كه در بخش انتخاب تيم بيان گرديد ذي‌نفعان و گروه‌هاي تاثيرپذير را به خوبي شناسايي و از اطلاعات آنها استفاده نمود.
• ج- تعيين معيارهاي ارزيابي
ريسك به‌عنوان يكي از معيارهاي ارزيابي مي‌تواند امتياز و وزن زيادي را به خود اختصاص دهد. اصولاً يكي از پايه‌اي‌ترين اهداف در پروژه‌ها به‌دست‌آوردن يك فرصت يا رفع يك تهديد است كه هر دو جنبه‌هاي مثبت و منفي يك عامل هستند.
• د- تعيين محدوديت (محدوديت‌هاي) مطالعات
در اين مرحله عامل محوري در قبول ريسك قابل قبول اجتماعي (SAR) است كه مي‌تواند در تعيين محدوديت‌هاي مطالعات نقش داشته باشد.
6-2- كارگاه
6-2-1- فاز اطلاعات
در صورت محاسبه تلفات و احتمال وقوع حوادث در مطالعات پيش كارگاه، مي‌توان نمودار پارتو ريسك را رسم نمود. بارسم نمودار پارتويي ريسك نقاط تمركز تيم را علاوه بر نقاط پرهزينه، برنقاط پرريسك نيز تمركز داد. بنابراين در كنار مدل هزينه مي‌توان مدل ريسك را تعيين نمود كه مدل ريسك در تعيين كاركردهاي با ريسك بالا (فاز تحليل كاركرد) بسيار موثر است.
6-2-2- فاز تحليل كاركرد و خلاقيت
بعد از ترسيم نمودار تحليل كاركرد سيستمي، كاركردهاي پرهزينه، پرريسك و پرفرصت مي‌توانند جهت ايده‌پردازي انتخاب گردند. تحليل ريسك و نيز كمي كردن تخميني آن مي‌تواند ديد مناسب‌تري به تيم در انتخاب كاركردهاي بهبودپذير ايجاد نمايد. پيشنهاد مي‌گردد در پروژه‌هاي زيربنايي (مرتبط با عموم مردم، كاركرد «حفظ (يا ارتقاء) ايمني» به‌عنوان يك كاركرد ثانويه ذكر گردد.
6-2-3- فاز ارزيابي
در فاز ارزيابي، ايده‌هايي كه امكان‌پذيري آنها تاييد شده است مورد بررسي و انتخاب قرار مي‌گيرند. ايده‌هاي پرمخاطره به شدت در معرض حذف شدن قرار مي‌گيرند. مناسب است اين كاركردها پس از شناسايي از ديدگاه‌هاي چهارگانه مديريت ريسك مورد بررسي قرار گرفته با برگزاري يك نشست ايده‌پردازي تكميلي ترميم قرار گيرند.
6-2-4- فاز توسعه
فاز توسعه كه محل تركيب ايده‌ها، توسعه و مقايسه گزينه‌ها مي‌باشد زمان مناسب براي تحليل ريسك گزينه‌ها نيز مي‌باشد. همچنين در مقايسه گزينه‌ها مي‌توان از ماتريس مقايسه دو دويي ريسك‌ها و گزينه هاي منتج از آن به جاي استناد به ريسك تصوري استفاده نمود.
ريسك تصوري بسته به نوع تفكر و ديدگاه هر شخص نسبت به ريسك، سطح مشخصي از ريسك را پذيرا مي‌باشد. بطور مثال در استفاده از هواپيما جامعه ريسك آن را قبول كرده است و از اين وسيله با وجود خطرات معلوم مورد استفاده اکثر مردم واقع مي گردد (ريسك قابل قبول اجتماعي) ، اما در مورد همين وسيله افرادي در جامعه هستند كه حتي با علم بر اين كه جامعه اين ريسك را قبول كرده است، حاضر به پذيرفتن آن نيستند و يا احساس خطر بسيار بيشتري نسبت به سايرين مي‌كنند. ]1[
6-2-5- فاز ارائه
در مهندسي ارزش در فاز ارائه معمولاً 2 تا 3 گزينه جهت تصميم‌گيري به كارفرما ارائه ميشود. مسأله مهم براي تصميم‌گيري كارفرما ميزان ريسك هركدام از گزينه‌ها مي‌باشد با تلفيق مديريت ريسك در اين بخش مي‌توان گزينه‌ها را با ريسك‌هاي مربوط (مثلاً ريسك بالا، متوسط و پايين) ارائه كرد در اينصورت با دو گزينه با سه سطح ريسك 6 گزينه به كارفرما ارائه ميشود.
6-3- پس از كارگاه
در گام پس‌كارگاه ضمن تكميل گزينه‌ها، نتايج مطالعه به مديريت ارائه مي‌گردد. با تحليل و كمي‌كردن ريسك يكي از پيشنهادات تيم به مديريت مي‌تواند تدوين برنامه عمل مديريت ريسك باشد. همزماني اين دو فرآيند مي‌تواند زمان توسعه پروژه را كاهش دهد.
6-3-1- برنامه‌ريزي جهت پاسخ به ريسك‌هاي سيستم
براي پاسخگوئي به ريسك‌هاي مؤثر بر سيستم مي‌بايستي پاسخهاي مناسب و ممكن تهيه و مورد بررسي قرار گيرند. اين پاسخها مي‌تواند در سطوح و قالب‌هاي مختلف ارائه گردند.
1- ممانعت از وقوع ريسک : با حذف منبع ريسك زا و يا حذف خسارات ناشي از وقوع
2- تسكين اثرات ريسک : اتخاذ روشهاي جهت كاهش عواقب منفي ريسك و يا افزايش وقوع حوادث مثبت
3- انتقال ريسک : تحميل عواقب ريسك از يك زير سيستم به يك زير سيستم ديگر(بيمه)
4- پذيرش ريسك
در نهايت با بررسي گزينه‌ها بهترين قالب پاسخ به ريسك انتخاب مي‌گردد و اين بستري براي تدوين طرح عمل ريسك ميشود.
6-3-2- اجراي طرح عمل ريسك جهت پاسخ به ريسك‌هاي سيستم
مهمترين بخش يك فرآيند مديريت ريسك، فاز اجراي طرح مي‌باشد. در اين فاز اثرگذاري برنامه‌ها و اقدامات مديريتي همراه با اقداماتي جهت ارزيابي و پايش ريسك و كارايي مديريت ريسك مي‌باشد. اين اقدامات مي‌بايستي در اين فاز بصورت مستمر در دوره‌هاي از پيش تعيين شده صورت پذيرد.
7- نحوه محاسبه ريسك در كارگاه‌هاي مهندسي ارزش
از نقاط ضعف استفاده از تحليل و مديريت ريسك در كارگاه‌هاي مهندسي ارزش زمان‌بر بودن محاسبه ريسك است. باتوجه به اينكه در كمّي‌سازي ريسك‌ها، وجود عدم قطعيت‌هاي مختلف و عدم احاطه كامل به نقاط شكست طرح‌ها از يك طرف و از طرفي ديگر پيچيده‌بودن برآورد احتمال علل مختلف شكست سبب گريز تصميم‌سازان و عدم تمايل تصميم‌گيران گرديده است؛ از اينرو، تحليل كيفي ريسك فارغ از مشكلات مذكور مي‌تواند ابزاري مناسب و كارآ جهت تحليل ريسك بكارگرفته شود. بكارگيري A.H.P در تحليل كيفي ريسك، سرعت بالايي را مي‌تواند به تحليل‌ها ببخشد.
در اين روش پيشنهادي جهت كاهش اثرات ريسك تصوري تصميم‌سازان و تصميم‌گيران در فرآيند تصميم‌سازي در فاز توسعه مهندسي ارزش، به‌جاي استفاده از معيار ريسك، از دو معيار احتمال وقوع شكست و عواقب ناشي از شكست طرح استفاده شده است. روش كار بدين شكل است كه پس از اينكه انواع ريسك‌هاي شكست طرح از نظر هر كدام از معيارهاي فوق جداگانه مقايسه گرديدند، در نهايت عناصر نظير به نظير هر دو ماتريس مقايسه در يكديگر ضرب گرديده و ماتريس مقايسه ريسك را تشكيل مي‌دهد و ادامه ارزيابي‌ها به كمك ماتريس مقايسه ريسك صورت مي‌گيرد. جهت مقايسه دو به دو مخاطرات از جدول (3) استفاده مي‌گردد.
جدول 3- مقياس امتيازدهي در مقايسه دو به دو مخاطرات
امتياز ميزان اهميت
1 مساوي
2 مساوي تاكمي بيشتر
3 كمي بيشتر
4 كمي تا خيلي بيشتر
5 خيلي بيشتر
6 خيلي تا خيلي خيلي بيشتر
7 خيلي خيلي بيشتر
8 خيلي خيلي بيشتر تا بي‌نهايت بيشتر
9 بي‌نهايت بيشتر
7-1- مطالعه موردي استفاده از مدل ريسك در مهندسي ارزش
در يك مطالعه فرضي سد، توسط تيم مخاطرات ذيل، مهمترين علل شكست سد شناسايي شده‌اند:
1- هيدرولوژيكي
2- فرسايش داخلي
3- شكست سازه‌اي
4- زلزله
5- اقدامات خرابكارانه
ماتريس مقايسه مخاطرات با معيار احتمال در جدول (4) بيان شده است.
جدول4- ماتريس مقايسه مخاطرات از نظر احتمال وقوع
مخاطره 1 2 3 4 5
1 1
2 5 1 4
3 2
1
4 7 5 8 1 2
5 9 2 8
1
جمع 24 45/8 5/21 97/1 74/3
با توجه به عواقب هر کدام از مخاطرات مذکور شکست سد مي باشد, خسارات يکساني را تحميل مي نمايد؛ از اينرو درايه هاي ماتريس مقايسه مخاطرات يک مي باشد؛ پس ماتريس معيار ريسک مشابه جدول(4) خواهد بود.
8- تحليل و نتيجه‌گيري
به‌كارگيري ابزاري مانند مديريت ريسك مي‌تواند علاوه بر شفاف‌سازي تلاش در جهت راهكار براي كاهش اثرات ناخواسته اطمينان كارفرما و عوامل پروژه را تاحدي جلب نموده هر چه سريع‌تر و سرعت پذيرش نتايج را افزايش دهد.
در حقيقت كاربرد ابزارهاي رايج و سريع تحليل و مديريت ريسك درفرآيند مهندسي ارزش مي‌توان با انجام كار سيستماتيك و مبتني بر كارگروهي، گزينه‌هاي خلاقانه‌اي ارائه داد كه با حفظ يا ارتقاء كيفيت و حفظ همسنگ‌سازي و كاهش ريسك، هزينه طول عمر كمتري را صرف نمايد.
در اين مطالعه در جهت كاراتركردن مهندسي ارزش از طريق تحليل و مديريت ريسك استفاده از ريسك در مراحل و فازهاي مختلف مهندسي ارزش آورده شده است. (شكل 4) همچنين با استفاده از مقايسه دودويي مدل ريسك در كنار مدل هزينه جهت استفاده در تعيين كاركردهاي منتخب در مدت زمان كم تعيين مي‌گردد.
مراجع
]1[کريت کارا, بولتن مطالعه مبانی تحليل ريسک سدها, پروژه ضوابط سيلاب طراحی سدهای بزرگ ايران- طرح علاج بخشی سد دز تابستان 1382.
]2[خسروي الحسيني، م. اخوان خرازي، م." مديريت ريسك در پروژه هاي خطوط لوله".
[3] Davison M, Vantine WL. ,Understanding Risk Management: A Review of the Literature and Industry Practice.
[4] Lind, Niels, Time effects in criteria for acceptable risk, Reliability Engineering and System Safety 78(2002) 27-31.
[5] Bier,V.M., On the state of the art: risk communication to the public, Reliability Engineering and System Safety 71(2001) 139-150.
]5[ حسين مهديخانی, مديريت ريسك و اهميت آن در مديريت بلاياي طبيعي, نشريه عمران دانشکده عمران دانشگاه صنعتی شريف, در دست چاپ.
]6[ کريت کارا, بولتن مطالعات مبنايی پيرامون ريسک, بحران, مديريت ريسک و بحرا
ن, پروژه مديريت خشکسالی مبتنی بر مديريت ريسک, پاييز 1384.
]7[ کريت کارا, بولتن کاربرد تحليل ريسک در ايمنی سدها, پروژه ضوابط سيلاب طراحی سدهای بزرگ ايران- طرح علاج بخشی سد دز, تابستان1382.
