بخشی از مقاله
شناسایی پارامترهای موثر بر مطالعات مهندسی ارزش و ارائه راهکارهای اجرایی در پروژههای ساختمانی (مطالعه موردی پروژه آبیک قزوین)
چکیده
تحقیق حاضر به بررسی راهکارهای اجرایی مهندسی ارزش در پروژههای ساختمانی پرداخته، که از نظر هدف کاربردی و روش آن توصیفی–پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش را مهندسین عمران در زمینه نظارت، طراحی و اجرا و مهندسین تاسیساتی(مکانیک و برق) به تعداد 44 نفر تشکیل میدادند. ابزار جمع آوری اطلاعات شامل پرسشنامه محقق ساخته بوده که روایی محتوای آن از نظر اساتید و کارشناسان مورد ارزیابی قرار گرفت. پایایی پرسشنامه نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به میزان 0/82 محاسبه شد. با استفاده از آمار توصیفی و آزمون رتبه بندی فریدمن، به کمک نرم افزار آماری SPSS ، اطلاعات تجزیه و تحلیل شدند. نتایج آزمون فریدمن نشان داد که فاکتور مربوط به دورهی عمر پروژه ( اجرا) با مقدار 4/40 به نسبت سایر فاکتورها در مهندسی ارزش از اولویت بالاتری برخوردار است. از سوی دیگر نتایج آمار توصیفی دادهها نشان داد، بالا بودن توان فنی پیمانکار و دانش اجرایی مشاور با میانگین 4/26 بالاترین مقدار را در بین تمامی فاکتورهای مهندسی ارزش در پروژه ساختمانی به خود اختصاص داده است. از اینرو محقق با انتخاب پیمانکاری با دانش و تجربه بالا موجب تغییر دراجزاء سازهای پروژه مورد مطالعه خود گردید.
کلمات کلیدی: مهندسی ارزش، صرفهجویی، پروژههای عمرانی، پیمانکار، آبیک، قزوین
مقدمه:
پروژههای عمرانی و صنعتی هر ساله بخش بزرگی از اعتبارات و منابع مالی کشور را جهت سرمایهگذاری به خود اختصاص میدهند. به طور متوسط این پروژهها چه در بخش ملی و چه در بخشهای استانی و منطقهای، با بیش از %50 تاخیر در پیشرفت کار مواجه هستند، تاخیر در پیشرفت کار موجب طولانی شدن زمان اجرا و صرف هزینههای قابل ملاحظه برای راهاندازی مجدد یا تکمیل آنها میشود. به عبارت دیگر، گذشت زمان و تحولات فن آوری و تغییر شرایط محیطی و اجتماعی، ممکن است طرحهایی را که در یک مقطع زمانی دارای توجیه فنی و اقتصادی بودهاند در شرایط جدید توجیهناپذیر سازد. از سوی دیگر عدم بکارگیری توان علمی و تجربی کافی در مراحل اولیه بررسی طراحی نیز موجب تحمیل هزینههای سنگین بر پروژهها میشود و در نتیجه تکمیل پروژهها را با مشکلات جدی مواجه سازد .(1) مهندسی ارزش به عنوان چهارچوبی مطمئن برای تصمیمگیری که براساس توسعه فرهنگ کار تیمی استوار است
یکی از روشهای کارآمد برای بهبود فرآیند، توسعه محصول، رقابت در عرصه جهانی و ایجاد تعهد برای خلق ارزش و بغضاً ایجاد انگیزه و اعتماد متقابل نقش عمدهای در تعالی سازمانها به عهده دارد. از سوی دیگر مهندسی ارزش به عنوان یکی از راهکارهای مناسب به منظور شناسایی فرصتهای بهبود در طراحی و اجرای پروژهها است. با به کارگیری تکنیک مهندسی ارزش این امکان فراهم میشود تا در قالبی نظاممند، متخصصان باتجربه در کنار یکدیگر جمع شوند و بصورت تیمی با یک دید خلاق و در محدوده زمانی کوتاه ابعاد مختلف پروژه را بررسی کنند که در نهایت ظرفیتهای بهبود کیفیت، کاهش هزینه و کاهش زمان اجرا شناسایی شوند. عرصه ساخت و ساز پروژه های ساختمانی در حیطه-های مسکونی، اداری، تجاری اعم از نوع دولتی، تعاونی و یا خصوصی آن، حجم قابل توجهی از اقتصاد ملی را شامل میگردد و با توجه به برنامه توسعه سوم و چهارم کشور که در آن به موضوع مهندسی ارزش پرداخته شده است و با اعمال مدیریت ارزش بر پروژه های عمرانی ساختوساز و یا خصوصی ساخت مسکن، صرفه جویی عمدهای حاصل شده و در جهت ارتقاء و کیفیت پروژه ها، حرکت منطقی حاصل میگردد. مهندسی ارزش راهکاری مدیریتی و دیدگاهی خلاق است که با استفاده از رویکردی سیستمی بدنبال یافتن بهترین موازنه کارکردی بین هزینه، اعتبار و قابلیت اطمینان در محصولات یا پروژه ها میباشد .(11) هدف مهندسی ارزش را میتوان حصول به هزینه های کمینه بدون کمترین میزان کاهش در کیفیت، رضایتمندی، اعتبار و بهبود کیفی دانست .(3) موندن هسته مرکزی »هزینه یابی هدفمند« در جهت »کاهش هزینه در مرحله طراحی« وبرنامه ریزی بلند مدت سود را هدف مهندسی ارزش تلقی می کند(.(12
گسترش کاربرد مهندسی ارزش در طراحی و اجرای پروژه های معماری خاصه مسکن نشان از توانمندی این رویکرد در کاهش هزینه افزایش و بهبود کیفی مسکن و ایجاد ارزشهای افزوده دارد که می تواند در رویه طراحی و بعد از طراحی مورد استفاده قرار گیرد. بر این اساس می توان از این روش در طراحی و ساخت پروژه های مسکن استفاده کرد که ارتقا موثر کیفیت و کاهش هزینه را در پی دارد(.(5
معرفی مهندسی ارزش:
واژه مهندسی ارزش را نخستین بار در سال 1947 لاورنس دی مایلز برای تشریح تکنیکی به کار برد که در شرکت جنرال الکتریک، طی جنگ جهانی دوم استفاده کرده بود. در تعریف انجمن مهندسی ارزش آمریکا آمده است مهندسی ارزش مجموعه تکنیک های نظاممند و کاربردی است که برای تشخیص کارکرد یک محصول یا خدمت و تولید ایجاد آن کارکرد با حداقل هزینه به کار می رود(.(6 به عبارت دیگر مهندسی ارزش عبارت است از به کارگیری سیستماتیک روشهای خلاقانه مبتنی بر کارگروهی که هدف از آن شناسایی و حذف هزینههای غیرضروری و افزایش کیفیت و کارایی محصول یا خدمت در طول عمر آن است. تفاوت مهندسی ارزش با سایر روشهای بهینهسازی در نگرش ثانویه و خلاقانه به مسئله حل شده مبتنی بر کارگروهی و همراه با تحلیل هزینه فایده راحلهای ممکن است(.(1
برنامه کاری مهندسی ارزش:
مهندسی ارزش دارای مراحل مشخص و انتظام یافتهای میباشد. امروز گروههای مهندسی ارزش پنج مرحله اصلی زیر را در فرآیند مهندسی ارزش دنبال میکنند که شامل (1 مرحله اطلاعات (2 مرحله نوآوری (3 مرحله تجزیه و تحلیل و ارزیابی (4 مرحله توسعه (برنامه ریزی برای اجرا) و (5 مرحله ارائه گزارش و اجرا الف: مرحله مطالعات مقدماتی:
هدف اصلی این بخش آشنایی و انتقال اطلاعات پروژه به گروه ارزش است تا با پروژه و اهداف آن بیشتر آشنا شوند. در این بخش اعضای گروه ارزش با روش کاری مهندسی ارزش بیشتر آشنا می شوند و اهداف و محدوده مطاعات مهندسی ارزش را مشخص میکنند.
ب: مرحله مطالعات ارزش مرحله مطالعات ارزش طی شش مرحله به طور پیوسته به انجام میرسد. ابتدا اطلاعات و دادههای مورد نیاز را برای
بررسی عمیق پروژه مطالعه و اجزای آن را گردآوری میکنند. سپس بر مبنای اطلاعات کسب شده و از طریق تحلیل کارکرد، ضمن تحلیل اجزای پروژه و نقش آنها در مجموعه پروژه، اقلام و محدودههایی با ظرفیت بالا را برای صرفه-جویی و بهبود مشخص میکنند. در مرحله سوم یا خلاقیت، شمار زیادی از گزینهها برای محقق کردن کارکردها را تولید و عرضه میکنند. در ادامه مرحله چهارم که مرحله ارزیابی پیشنهادها نام دارد، آغاز می شود. هدف از این مرحله ارزیابی ایدهها و مفاهیم ارائه شده در مرحله خلاقیت و انتخاب کارکردهای امکانپذیر، برای توسعه است. مرحله پنجم، مرحله توسعه پیشنهادهاست. طی این مرحله ، بهترین گزینهها برای بهبود ارزش، انتخاب و به تفضیل بررسی میشود. نهایتاً در آخرین مرحله، یعنی مرحله گزارش، نتایج مطالعات گروه مهندسی ارزش عرضه میشود، تا موافقت کارفرما و طراح و سایر عوامل موثر در پروژه را نسبت به گزینه پیشنهادی کسب کند(.(6
ج: مرحله مطالعات تکمیلی هدف از این مرحله پیگیری و دریافت بازخورد از روند اجرایی نتایج کارگاه مهندسی ارزش است. در مرحله مطالعات
تکمیلی، پیشنهادها را تایید می کنند و طراحیهای صورت گرفته را پیگری و پشتیبانی میکنند تا نتیجه و خروجی فرآیند مهندسی ارزش به صورت صحیح و درست محقق شود(.(2
مهندسی ارزش طرح و اجرا
گسترش کاربرد مهندسی ارزش در طراحی و اجرای پروژه های معماری خاصه مسکن نشان از توانمندی این رویکرد در کاهش هزینه افزایش و بهبود کیفی مسکن و ایجاد ارزشهای افزوده دارد که می تواند در رویه طراحی و بعد از طراحی مورد استفاده قرار گیرد. بر این اساس می توان از این روش در طراحی و ساخت پروژه های مسکن استفاده کرد که ارتقا موثر کیفیت و کاهش هزینه را در پی دارد. مرحله طراحی، توانمندی بالایی را در مطالعات ارزش بهخود معطوف میدارد زیرا در حالیکه این مرحله در حدود 1% از کل هزینههای دوره عمر یک پروژه ساختمانی را در بر میگیرد ولی بر روی % 70 از هزینههای دوره عمر ساختمان تأثیر میگذارد.شناخت این مرحله از آن جهت مهم مینماید که با شناخت فرآیند طراحی و بررسی دقیقتر روشی که معماران هنگام طراحی ساختمان ها بکار میگیرند کاستیهای ارزشی این مرحله و نیز نقاط عطفی که این امکان را دارند تا با تدقیق آنها امکان ارزش افزوده را حاصل کرد، هویدا
میگردد. شناخت اجزاء مرحله طراحی در رویکردی سیستمی یعنی طراحی شماتیک، توسعه طراحی، اسناد ساخت و جزئیات فعالیتهایی که در هر یک انجام می پذیرد، ادراک و تفاهمی از حوزه کار مهندسی ارزش در پایان هر یک از این زیرمراحل از نظر شکل گیری مرحله به مرحله و تدریجی تسهیلات مورد نظر و ثابت شدن پارهای از ویژگیهای طرح در هر زیرمرحله شکل میگیرد. اهمیت مرحله طراحی در رویکرد مهندسی ارزش از آن رو احساس میشود که از میان چهار مرحله: امکان سنجی، طراحی، ساخت و بهره برداری، مهمترین مرحله یک پروژه ساختمانی در مقیاس ارزش مرحله طراحی می باشد که تنها با وجود مصرف یک درصد از هزینههای یک پروژه ساختمانی به میزان هفتاد درصد بر هزینه های کل دوره عمر پروژه تأثیر میگذارد.در رویکردی سیستمی مرحله طراحی به مثابه سیستمی انگاشت می شود که ورودی های مرحله طراحی را سفارش طراحی، مطالعات امکان سنجی و برداشت های معمار در بر میگیرد و خروجی های آن مشتمل بر نقشه ها و اسناد ساخت مربوط به پروژه می گردد.
برای اجرای پروژ هها بصورت قراردادهای دوعاملی مثل طرح و ساخت و یا طراحی، تأمین و اجرا ، شرایطی نیاز است که درصورت برقراری این شرایط میتوان قرارداد اجرای آن پروژه را به صورت دوعاملی تنظیم نمود . برای پرهیز از مشکلات ضمن کار، بهتر است کارفرما و حتی پیمانکاران به این مبانی آشنایی داشته باشند و توجه لازم را به این موارد مبذول نمایند و درصورت عدم برقراری بعضی از این موارد بهتر است ابتدا در جهت رفع مشکل موجود و برقراری شرایط لازم اقدام کنند و درصورت برقراری آن به پیمان دوعاملی مبادرت ورزند (5) از ویژگیهای اصلی که برای روش طراحی و ساخت توأم ذکر نمودهاند، همکاری، هماهنگی و تلفیق بهینه سهفعّالیتطراحی، تدارکات و اجرا می باشد که این سه عامل بصورت بهم پیوسته در ارتباط با یکدیگر عمل میکنند. در این مجموعه بخش طراحی نقش عامل واسطه بین دو عامل دیگر و درعین حال عاملمتفکّرو خطدهنده را ایفا میکند. تدارکات رابط میان بخش طراحی و صنعت، عامل اجرا نقش رابط بین طراحی و تجربه، فن آوری و تواناییهای ساخت می باشد. فرایندهای طراحی،
تدارکات و اجرا به همراه هم حرکت میکنند، لذا پروژه دارای قابلیت اجرایی بیشتر و انطباق بیشتر با زمانبندی و
کیفیت بالاتر بوده و در نهایت به طور نسبی، با هزینه کمتر انجام میشود(.(7
در پروژههای طرح و اجرا، در مرحله طراحی پایه، باید وقت کافی صرف شود و مشخصات فنی کامل و روشنی بر اساس الزامات قراردادی و نیازهای واقعی پروژه تعیین گردد. در صورت ناقص بودن مطالعات فاز اول طراحی، توصیه میگردد قرارداد طرح و ساخت با پیمانکاران بسیار مجرب و براساس روش مبتنی بر ارزشیابی تنظیم شود . زیرا تغییر مبلغ قرارداد در مراحل بعدی به دلیل مشکلات مالی پیمانکار، ماهیت حسن قراردادهای طرح و ساخت را زیر سئوال خواهد برد(.(8 در این راستا برگزاری کارگاههای مهندسی ارزش با حضور کارفرما و عوامل پیمانکار میتواند تا حدود زیادی نواقص مطالعات را در قالب الزامات کارفرمایی بر طرف نماید. پس از انتخاب پیمانکار، در چارچوب قرارداد، پیمانکار مجاز به انجام تغییراتی برای کاهش هزینهها و زمان اجرا است و » طرح و اجرا« میتوان چند مطالعه از این تیپ را در طو ل اجرا در موارد مختلف انجام داد. توصیه میشود اولین مطالعه ارزش از این نوع در زمان تجهیز کارگاه صورت گیرد. به علاوه از این نوع مطالعه میتوان برای ایجاد هم افزایی و هماهنگی بیشتر بخش های طراحی، تامین و اجرا استفاده نمود. برای بهرهبردن بیشتر از ابتکارات پیمانکار در اجرای موضوع طرح بایستی در چارچوب قرارداد با تلفیق الزامات طراحی، تدارکات و اجرا، طرح را به صورت بهینه از نظر سه موضوع ذکر شده طراحی نماید. البته از طرف دیگر بایدتسلّطاحتمالی خواستههای شخصی یا گروهی را به الزامات اصلی موضوع طرح حذف نماید(.(9
هماهنگی بین بخش طراحی و اجرا بسیار مهم میباشد. لازم است که دفتر فنی قوی و با تجربه در محل پروژه قبل از شروع کارهای اجرایی، نقشهها و مدارک رادقیقاًمطالعه و بررسی نمایند و اشکالات و تناقضات را استخراج نمایند. لازم است که پیمانکاران دانش مهندسی خود را با جذب افراد شایسته و استفاده از تجارب پروژههای مشابه، جهت بهبود عملکرد خویش در پروژهها ارتقا بخشند. در کشور ما طرحهای بزرگ مختلف و متنوعی در حال اجرا است و اعتبارات زیادی به خود اختصاص داده و استفاده از روش مهندسی ارزش در مراحل مختلف طرح امری ضروری است با اینکه استفاده از تکنیک سیستم تحلیل کارکرد در روش مهندسی ارزش در مراحل، ساخت و اجرا در کشور به تدریج در حال گسترش است ولی هنوز از این تکنیک در مراحل طراحی مهندسی استفاده چندانی نمی شود. مهندسی ارزش به عنوان شیوهای کارآمد برای شناسایی و حذف هزینههای غیرضروری، کوتاه کردن زمان اجرا و بهینهسازی در مراحل
مختلف طرح، شامل طراحی، ساخت، بهره برداری و نگهداری به کار گرفته میشود. تجربه جهانی نشان میدهد که
هر واحد هزینه برای مهندسی ارزش 15 تا 35 واحد صرفه جویی در پی دارد(.(10
روش اجرای تحقیق ونوع داده ها:
روش اجرای تحقیق از نوع توصیفی و از نظر دست یازی به نتایج معطوف به اکتشاف می باشد. داده های این تحقیق از نوع کیفی بوده و از طریق کار میدانی و توزیع پرسشنامه بین خبرگان جمع آوری شده و از هر دو نوع داده های اولیه و ثانویه می باشند ابزارهای گردآوری داده ها دراین تحقیق در مرحله مقدماتی، مصاحبه با خبرگان مهندسی ارزش فعال کشور می باشد. ودر مراحل بعدی چند نوبت توزیع و جمع آوری پرسشنامه جهت شناخت عوامل موثر بر پویایی مهندسی ارزش و اولویت آنها می باشد، در انتها نیز جهت تحلیل و توسعه عوامل منتخب یک سری مصاحبه انجام گرفته است. یکی از ابزارهای اصلی برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز به منظور شناسایی عوامل مؤثر بر مطالعات مهندسی ارزش و پتانسیلهای موجود در آن به منظور بهبود و جمع آوری نظرات کارشناسان ارزش در این خصوص، تهیه و توزیع پرسشنامههایی استاندارد میان جامعه آماری تحقیق می باشد. ساختار و سؤلات این پرسشنامه (روایی پرسشنامه محقق ساخته) بر اساس مطالعات کتابخانهای، تجربیات مؤلف (مشکلاتی که مؤلف در بررسی کارگاههای مهندسی ارزش به آنها برخورد کرده) و همچنین یافتههای سایر محققین طراحی شده است. نتیجه نهایی و اصلی این پرسشنامهها، در شناسایی نقاط ضعف و پتانسیلهایی بهبود مهندسی ارزش مورد استفاده قرار گرفته است. این پرسشنامه دارای دو نوع سؤال می باشد. سؤالات نوع اول: سؤالاتی در خصوص مشخصات و تجربیات فردی پرسش شونده (جنسیت، رشته تحصیلی، تخصص، سن و سابقه کار) میباشد. سؤالات نوع دوم: سؤالات اصلی پرسشنامه 16) سوال در قالب 4 مولفه پارامترهای ارزیابی اولیه و مقدماتی، حمایتی، طراحی و دوره عمر پروژه (اجرا) میباشد که همگی برمبنای پاسخ دهی (البته بصورت غیرمستقیم) طراحی شدهاند. جهت پایایی پرسشنامه مذکور و صحت اعتبار بالای آن پس از مرحله توزیع پرسشنامه در بین جامعه تحقیق 44) نفر) و وارد نمودن اطلاعات آن به نرم افزار آماری spss، به کمک ضریب آلفای کرونباخ اعتبار پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت که مقدار 0/822 برای پرسشنامه حاکی از اعتبار قابل قبول و بالای آن دارد. در ادامه به کمک آزمون های توصیفی و میانگین نمرات مولفهها و آزمون فریدمن، محقق به دنبال شناسایی پارامترهای مهم تاثیرگذار مهندسی ارزش از دید کارشناسان، خبرگان و متخصصان طراحی و نظارت و اجرای پروژه های ساختمانی بررسی نموده و در مرحله دوم به مطالعه موردی خود یعنی استفاده از مهندسی ارزش در پروژه آبیک قزوین و ارائه راهکار اجرایی میپردازد.
