بخشی از مقاله
مقدمه:
توده نفوذي چاه ترش با وسعتی حدود 10کیلومتر مربع در 150 کیلومتري غرب شهر یزد و بـه فاصـله
25 کیلومتر از شهر کم جمعیت ندوشن از توابع شهرستان صدوق در استان یزد قرار دارد.
توده چاه ترش از توده هاي متعلق به مجموعه نفوذي جنوب غـرب ندوشـن مـی باشـد کـه در پهنـه ماگمایی ارومیه – دختر رخنمون دارند.
این مجموعه نفوذي شامل هفت توده با روند شمال غرب- جنوب شرق و تنوع ترکیبی از دیوریت تـا آلکالی گرانیت می باشد که با قطع واحد هاي آتشفشانی به سـن ائوسـن بـا ترکیـب ریولیت،داسـیت و آندزیتی در منطقه اي به وسعت بیش از هزار کیلـومتر مربـع رخنمـون دارنـد و مطالعـه آنهـا بـه دلیـل مساحت گسترده و ریخت کوهستانی منطقه دشوار و گاه طاقت فرسا است (یـاجم و همکـاران،.(1383
سنگهاي آهکی سازند جمال، شیل و ماسه سنگ نایبند وشمشک، کنگلومرا و ماسه سنگهاي سنگسـتان واحدهاي دگرگونی به سن نامشخص، از دیگرواحدهاي داراي رخنمون درمنطقه می باشند.
توده هاي این مجموعه نفـوذي بـا توجـه بـه روابـط صـحرایی، تقـدم و تـاخر جـایگیري تـوده هـا و اختصاصــات کــانی شناســی بــافتی و شــیمیایی بــه چهــار خــانواده((suite قابــل تقســیم بنــدي هستند.قدیمترین خانواده دیوریتها هستند، لوکوگرانیتها دومین فاز نفوذي منطقه و گرانیتها سومین فـاز می باشند که توسط گرانودیوریتها قطع شده اند(نقشه(1،(یاجم و همکاران،.(1383
مجموعه مقالات نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه تربیت معلم تهران، 1384
از آنجا که این توده تنوع بافتی و منطقه بندي صحرایی داشـته و کـانی آپاتیـت در آن بـه میـزان قابـل ملاحظه اي نسبت به سایر توده هاي این مجموعه بالاست، لذا بر آن شدیم تا با بهره گیـري از شـواهد صحرایی و بررسی دقیق ژئوشیمییایی این توده پتروژنز و تحولات ماگماي مـادر ایـن تـوده را بررسـی نماییم.
پترو گرافی:
توده نفوذ ي چاه ترش متعلق به فاز چهارم نفوذي منطقه یعنـی خـانواده گرانودیـوریتی مـی باشـد. در صحرا به واسطه رنگ تیره تر خود حتی از فواصل دور از سـنگهاي خـانواده گرانیتـی قابـل تشـخیص است.
مهمترین ویژگی این توده، تنوع بافتی و منطقه بندي صحرایی است؛ توده چاه ترش در حاشـیه واجـد مونزوگرانیتهاي پـورفیري بـا زمینـه میکروگرانـولار مـی باشـد، بـه طـرف مرکـز تـوده، ابتـدا کـوارتز مونزودیوریتهایی با بافت گرانولار ریزبلور (بلورهایی کوچکتر از 2 میلیمتر) و رنگ قهوهاي و سپس در مرکز، کوارتز مونزودیوریتهـایی بـا آمفیبولهـاي سـوزنی درشـت(یـک تـا یـک و نـیم سـانتیمتر) دیـده میشوند(تصویر.(1
مونزوگرانیت هاي پورفیري حاشیه توده، زمینه اي میکرو گرانولار و بافت گرافیکـی دارنـد. کـوارتز بـه صورت در هم رشدي با ارتوز(بافت گرانوفیري)، پلاژیوکلاز با ترکیب الیگوکلاز – آنـدزین ، ارتـوز و هورنبلند کانیهاي اصلی این سنگها می باشند.
کوارتز 22 تا35 در صد حجمی و هورنبلند19-15 درصد حجمی سنگهاي پورفیري را شامل می شود.
آپاتیت با بلورهاي سوزنی و ریز، حدودا 0,8 در صد حجمی سنگها را بـه خـود اختصـاص داده و بـه همراه کانیهاي اپک ریز از مهمترین کانی هاي فرعی مونزوگرانیت ها می باشند.
کوارتز مـونزو دیوریتهـاي گرانـولار بخشـهاي مرکـزي تـوده شـامل کـوارتز 12-8 در صـد حجمـی، پلاژیوکلاز، ارتوز و هورنبلند سبز 22-18در صد حجمی می باشند. هورنبلنـد سـبز در کـوارتز مـونزو دیوریتهاي گرانولار ریز بلور، بلورهایی ریز کـوچکتر از 2 میلـی متـر داراسـت؛ در حالیکـه در کـوارتز مونزو دیوریتهاي سبز، بلور هاي درشتی از این کانی در اندازه هاي 1 تا 2,5 سانتی متر به فراوانی دیده می شوند(تصویر .(2
در سنگهاي گرانولار، آپاتیت مهمترین کانی فرعی است که به صـورت بلـور هـاي سـوزنی کشـیده 2
تا2,5 میلی متري حدودا 2 تا 2,5 در صد حجمی سنگها را بخود اختصاص می دهد(تصویر .(3
اپیدوت، زوئیزیت، کلینوزوئیزیت، کانی هاي اپک، اسفن هاي ریز و بی شکل و اکسیدهاي آهـن قرمـز رنگ از کانی هاي ثانویه این توده هستند.
535
پتروژنز توده آپاتیت دار چاه ترش
ژئوشیمی:
در سنگهاي نفوذي منطقه، میزان در صد وزنی سیلیس از58,6 در صـد،در کـوارتز مـونزو دیوریتهـاي گرانو لار تا 66,8 درصد در مونزو گرانیت هاي پـورفیري متغیـر اسـت( پیوسـت، جـدول .(1 تمـامی سنگهاي این توده متا آلومین و کالک آلکالن هستند(نمودار 1ونمودار.(2
میزان ASI در سنگهاي توده از 0/84 تا 1/01 متغیر است.(0/84<ASI<1,01)
3.0 FeO*
Peraluminous Metaluminous 2.8
2.6
2.4
2.2
2.0 Tholeiitic
1.6 ANK
1.8
1.4
1.2
Peralkaline 1.0
0.8 Calc-Alkaline
0.6
0.4
2.0
1.5 1.0 0.5 MgO Alk
ACNK
نمودار1 نمودار2
نمودار:1 تعیین میزان آلومینیته سنگهاي نفوذي جنوب غرب ندوشن، نمودارازمانیار و پیکولی.1989
نمودار: 2 تفکیک سري ماگمایی سنگهاي نفوذي توده چاه ترشبا استفاده از نمودار مثلثی AFM ایروین و بارگار 1971
همانگونه که مشاهده میشود، سنگهاي منطقه همگی کالک آلکالن و متاآلومین می باشند
: مونزوگرانیتهاي پورفیري : کوارتز مونزودیریتهاي گرانولار
در دیاگرامهاي عنکبوتی چند عنصري، سنگهاي توده مورد نظر آنومالی منفیPb وNb دارند و از
عناصر نادر خاکی سبک، غنی شده هستند(نمودارهاي شماره 3و.(4
536
مجموعه مقالات نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه تربیت معلم تهران، 1384
