بخشی از مقاله
کبدسالم :
کبد شما بزرگترين عضو درون بدنتان می باشد و از طرفی ديگر پيچيده ترين آنها نيز هست. کبد نقش مهم و حياتی در تنظيم فعل و انفعالات درونی بدن دارد. اين اعمال برای حفظ حيات و انجام فعاليتهای مناسب بدن ضروری است. بطور ساده می توان گفت که بدون کبد نمی توان زندگی کرد. وقتی غذايی خورده می شود به همان صورت در بدن مصرف نشده و بعد از جذب و ورود به خون بايد از ميان کبد بگذرد و در اين میان، کبد درامر بسته بندی و ذخيره نمودن اين مواد نقش مهمی دارد.
ساختمان و عمل دستگاه گوارش:
دستگاه گوارش نقش مهمی در جذب مواد غذايی ( مواد خورده شده ) و دفع مواد زايد بدن دارد و گاهی دچار بيماريهای گوناگونی می شود که در برخی مواقع به غلط به بيماری کبدی نسبت داده می شود . مثلا" يبوست يکی از مشکلات شايع در بيماران است. اغلب بيماران عدم کارکرد مناسب دستگاه گوارش را به کبد نسبت می دهند.
دستگاه گوارش به شکل لوله ای توخالی است که از حفره دهان شروع شده و به مقعد ختم می شود. تمام قسمتهای مختلف دستگاه گوارش، موادی را به درون حفره گوارشی ترشح یا موادی را از درون آن جذب می کنند. غذا پس از خردشدن در دهان، وارد مری و سپس معده شده و به دنبال انجام فعل و انفعالات مختلف برروی آن ، در روده ها جذب می شود. کبد که در قسمت راست و بالای شکم قرار دارد، ترشحات خود را از طريق مجاری صفراوی به درون اثنی عشر می ريزد و به اين طريق ، نقش خود را در هضم مواد غذايی ايفاء می نمايد.
ساختمان و محل کبد :
کبد بزرگترین عضو بدن شما است و در داخل شکم ، سمت راست و فوقانی آن و در زير دنده ها قرار دارد. برخی از اعضای حياتی بدن در اطراف کبد قرار دارند. در قسمت فوقانی کبد، ديافراگم و ريه ها و در پشت آن کليه راست و در زير آن روده کوچک و بزرگ قرار دارند. وزن کبد حدود 1/5 تا 2 کیلوگرم می باشد. کبد به چهار قسمت تقسيم می شود . داخل کبد ميليونها مجاری ريز وجود دارند که وظيفه آنها انتقال صفرای ساخته شده در کبد می باشد. به همين دليل به آنها مجاری
صفراوی داخل کبدی گفته می شود. اين مجاری کم کم به هم متصل شده و درنهايت به صورت دو مجرا به ضخامت 1 الی 2 ميلی متر از کبد خارج شده ، محتويات خود را به داخل کيسه صفرا می ريزند. خونرسانی به کبد بسيار زياد اشت و به آن جگر سياه نيز گفته می شود. تقريبا" تمامی خونی که از روده ها خارج می شود ، از طريق يک وريد ( سياهرگ ) به داخل کبد می ريزد و از
آنجا پس ازتغييراتی که بر روی آن صورت می گيرد به يک سياهرگ ديگر رفته و در نهايت به قلب می روند . سرخرگ و سياهرگها خونرسانی کبد را انجام داده و مواد مغذی مورد نياز برای حفظ سلامتی کبد را تامين می نمايند.
وظايف کبد:
کبد مانند يک کارخانه بزرگ شيميايی در تمام شبانه روز فعاليت می نمايد و در تنظيم بسياری از امور داخلی بدن ، سوخت و ساز مواد و سم زدايی آنها نقش مهمی را ايفا می نمايد.
1-آماده سازی و ذخيره مواد در کبد
2-توليد مواد مورد نياز بدن
3-تنظيم ترکيب خون
4-سوخت و ساز مواد غذايی ، داروها و ديگر مواد
5-سم زدايی و دفع مواد مضر
6-تسهيل هضم مواد غذايی با توليد و ترشح صفرا
7-توليد عوامل انعقادی
8-ذخيره آهن
خوشبختانه ادامه حيات با بخش کوچکی از کبد نيز امکان پذير است. در بيماريهای مختلف خصوصا" هپاتيت ويروسی ، کبد دچار التهاب و تخريب می شود ولی غالبا" تا مراحل انتهايی فقط قسمتی از عملکرد کبد مختل شده و تنها در مراحل پيشرفته ، نارسايی کبد خود را نشان می دهد.
هپاتيت چيست ؟
هپاتيت از نظر لغوی به معنای (( التهاب و ورم کبد )) می باشد. مهم ترين عوامل ايجاد کننده آن ويروس ها هستند. مشروبات الکلی ، داروها، سموم و برخی بيماری های ارثی نيز سبب هپاتيت می شوند. ويروس ها موجودات بسيار ريزی هستند که با چشم معمولی ديده نمی شوند. برای ديدن آنها نياز به تجهيزات پيشرفته ای از جمله ميکروسکوپ الکترونی است. تاکنون حداقل
شش نوع ويروس مسئوول بروز انواع مختلف هپاتيت شناسايی شده اند که در طی قرنها ميليونها انسان دچار انواع هپاتيت ويروسی شده اند. اکثر بيماران مبتلا به هپاتيت ويروسی علامتی ندارند و بيماری آنها با انجام آزمايش مشخص می شود. به هر حال د رتعدادی از بيماران ، علايم حاد
بيماری وجود دارد. به دنبال تماس با ويروس مولد هپاتيت و پس از طی دوره ای که از هفته ها تا ماهها متغير است و تحت عنوان دوره نهفته گفته می شود ، علایم حاد ابتلا به هپاتيت ويروسی ظاهر می شود اين علايم عبارتند از : بی اشتهايی ، خستگی مفرط، کوفتگی و استفراغ ، درد شکم ، تيره شدن ادرار ، کم رنگ شدن مدفوع و زردی پوست .
علايم بيماری معمولا" روزها و يا هفته ها طول می کشد و علايم بيم
اری خود بخود برطرف می شوند ، بايد توجه داشت که علايم شبه آنفلوآنزا به صورت درد عضلانی ، خستگی ، تب خفيف می تواند روزها يا هفته ها قبل از بروز علايم حاد بيماری ديده شوند.
نشانه ها ی هپاتيت حاد :
درد ناحيه راست و فوقانی شکم به دليل تحت کشش قرار گرفتن کپسول کبد است و درد با تخفيف بيماری برطرف می شود . زردی به معنای زرد شدن پوست و چشم ها می باشد. بايد توجه داشت که بسياری از بيماران مبتلا به هپاتيت "ب" و "سی " علايمی از هپاتيت حاد و خصوصا" زردی ندارند. برخی از بيماران از خارش بدن شاکی هستند که می تواند با آسيب کبدی در ارتباط باشد
. درد مفاصل نيز جزو علايم هپاتيت حاد است. در صورت پيشرفت بيماری هپاتيت امکان آب آوردن شکم و ورم پاها وجود دارد که امکان خونريزی گوارشی از آنها وجود دارد. از طرفی به دليل عدم خنثی شدن سموم در بدن و تجمع آنها ، وضعيت هوشياری بيمار تغيير می کند.
مهمترين انواع هپاتيت عبارتند از : هپاتيت " بی " ، " سی " و " آ "
لازم است به چند نکته مهم توجه شود:
1-بروز زردی به معنای هپاتيت نيست و ممکنست علل ديگر داشته باشد.
2-بسياری از مبتلايان به هپاتيت و خصوصا" ناقلين هپاتيت "ب " سابقه ای از زردی نداشته اند و در حال حاضر نيز زردی ندارند و فراموش نشود که تفسير علائم و نشانه های بيماری بر عهده پزشک است و از خود تشخيصی بايد خوداری نمود.
هپاتيت " آ " :
اين نوع هپاتيت در کشورهايی که از نظر وضعيت بهداشتی و استانداردهای تصفيه آب آشاميدنی در سطح پايينی قرار دارند، شايعتر است و به همين دليل در جنوب و شرق اروپا و آفريقا ، خاورميانه (از جمله ايران ) و خاور دور شايعتر از ساير مناطق است. علايم و بيماری هپاتيت " آ " معمولا" خفيف بود هو خود بخود بهبود می يابد. در اغلب موارد علت يرقان در دوران کودکی " هپاتيت آ "است. علايم و نشانه های ابتلاء به هپاتيت " آ " مثل ساير انواع هپاتيت بوده و شامل علايم سردرد ، شبه سرماخوردگی ، اسهال ، دل درد ، بی اشتهايی و يرقان است. انتقال اين بيماری از طريق ورود ويروس از راه خوراکی ( آب يا غذای آلوده ) صورت می گيرد. گسترش بيماری با شلوغی جمعيت ، فقربهداشتی و عدم دفع صحيح فاضلاب ارتباط دارد.
در حال حاضر با بهتر شدن وضعيت بهداشت ، بروز اين بيماری در سراس
ر جهان روبه کاهش است. اين بيماری درمان اختصاصی ندارد. استراحت، مصرف بيشتر مواد نشاسته ای ، کاهش مصرف چربی و استفاده از غذای تامين کننده کالری و ويتامين (مصرف بيشتر ميوه جات تازه ) توصيه می شود و جهت برطرف کردن خارش ، استفاده از لباس های نخی و گشاد و خودداری از پوشيدن لباس های پشمی و استفاده بيشتر از وان آب گرم (وحاوی نشاسته ) و استفاده از کرم های نرم کننده بر طبق دستور پزشک توصيه می شود.
برای پيشگيری از ابتلای اطرافيان بيمار (خصوصا" افراد خانواده ) تزريق سرم گاماگلوبولين کمک کننده است ولی در کشور ما معمولا" توصيه نمی گردد و براساس نظر پزشک تزريق می گردد. خوشبختانه هپاتيت " آ " خود بخود خوب شده و ويروس از بدن بيمار به صورت کامل دفع می شود و حالت ناقل هپاتيت ايجاد نمی شود.
هپاتيت " ب " :
ويروس های هپاتيت "ب" در کبد انسان جايگزين شده و تکثير می نمايند مواد توليد شده توسط اين ويروسها به گردش خون می ريزد. انجام آزمايشات خونی حساس ، تکثير ويروس در بدن را مشخص می نمايد. کسانی که ويروس هپاتيت "ب" را به مدت بيش از 6 ماه در خونشان داشته باشند ناقل اين بيماری می باشند.
اين افراد حال عمومی خوبی دارند و گاهی با انجام آزمايشات نيز اختلالی در کار کبد ديده نمی شود . در چنين شرايی ويروس به صورت مسالمت آميز در داخل بدن وجود دارد ولی به کبد آسيبی نمی رساند. درصورت انتقال ويروس هپاتيت "ب" از مادران آلوده به نوزادان احتمال باقی ماندن عفونت و ناقل شدن نوزادان زياد است و عمده ناقلين هپاتيت " ب " درکشور ما شامل اين موارد است. بيماری حاد هپاتيت "ب" در 90 تا 95 درصد بطور خودبخود بهبودی يافته و ويروس هپاتيت "ب" نيز به صورت کامل از بدن دفع شده و خارج می شود ولی در 5 تا 10 درصد موارد ويروس در بدن باقی مانده و حالت ناقل هپاتيت ايجاد می شود.
عامل بيماری هپاتيت در خون و همه ترشحات بدن ( مانند بزاق ، عرق و... ) افراد ناقل وجود دارد. البته اين ويروس تا بحال در مدفوع يافت نشده است. بهترين راه پيشگيری از ابتلاء به اين بيماری ، شناخت راههای انتقال آن است. تنها مخزن اين ويروس انسان است و انتقال آن از فرد آلوده به فرد سالم می باشد. در قديم مهمترين علت ابتلاء به هپاتيت "ب" استفاده از خون و فرآورده های آن بوده است ولی امروزه با آزمايش خون می توان اين آلودگی را مشخص نمود و به همين خاطر خون ها مورد بررسی قرار گرفته و انتقال اين بيماری از طريق خون ديگر به آسانی صورت نمی گيرد. کارکنان بيمارستانها ، پزشکان ، پرستاران و مراقبين بهداشتی که در تماس با بيماران و يا خون آنها هستند ، در معرض عفونت هپاتيت وانتقال قرار دارند و به همين دليل واکسيناسيون هپاتيت "ب" و رعايت دستورات بهداشتی و مراقبتی در اين دسته از افراد توصيه می شود.
اگر در يک خانواده يک فرد ناقل هپاتيت وجود داشته باشد، امکان انتقال بيماری به ساير افراد خانواده وجود دارد ولی اين امر نياز به تماس مداوم و طولانی دارد و نحوه انتقال از طريق ورود خون فرد ناقل هپاتيت به مخاط و يا خون فرد سالم است. سوراخ کردن پوست با يک سوزن به منظور خالکوبی يکی از راههای شناخته شده انتقال هپاتيت می باشد.
استفاده از سرنگهای مشترک در بين معتادان به هروئين می تواند به انتقال انواع عفونت ها از جمله هپاتيت "ب" شود. البته خوشبختانه اين موضوع در کشور ما کمتر مطرح است. از علل مهم انتقال اين بيماری درکشورهای غربی بی بندو باری جنسی و اعتياد به مواد مخدر تزريقی است. ازعلل ديگر انتقال اين بيماری در همه کشورها می تواند مراجعه به دندانپزشک تجربی و انجام اعمال جراحی کوچک بدون توجه به رعايت استريل کردن و اصول ضدعفونی باشد.
بطور خلاصه سه راه عمده زير راههای اصلی انتقال هپاتيت "ب " می باشد :
1-از مادر آلوده به نوزاد ( در کشور ما شايعترين راه می باشد )
2-از راه تزريق ( تزريق خون ، اعتياد تزريقی ، حجامت ، خالکوبی و ... )
3-از راه جنسی (اگر همسر فرد ناقل واکسينه شده باشد حدود 5 درصد احتمال انتقال وجود دارد که با تزريق واکسن اين احتمال به حدود صفر می رسد ) .
پيشگيری :
مهمترين راه مقابله با هپاتيت ويروسی پيشگيری از آن است .با توجه به راههای عمده انتقال بيماری و علل بروز آن انجام اقدامات پيشگيری و رعایت دستورات بهداشتی توصيه می شود. بهترين راه مقابله با ابتلاء به بيماری هپاتيت "ب " تزريق واکسن آن است. واکسن هپاتيت "ب" يک واکسن کاملا" بی خطر می باشد و شامل ويروس زنده يا مرده نيست بلکه يکی از اجزاء جدا شده از اين ويروس می باشد و تا به حال موردی که دلالت برانتقال بيماری هپاتيت به دنبال استفاده از واکسن هپاتيت داشته باشد، گزارش نشده است . تزريق واکسن هپاتيت "ب" معمولا" در سه نوبت و به
فواصل يک ماه و 6 ماه پس از اولين تزريق می باشد. تزريق واکسن در عضله بازو صورت می گيرد. تزريق واکسن می تواند تا 95درصد بر عليه بيماری ايمنی ايجاد کند. البته در برخی افراد به دلايل نژادی و توارثی و در افراد مسن و کسانی که سيستم ايمنی آنها دچار نقص می باشد ممکن است اين واکسن ايمنی ندهد. چاقی و استعمال دخانيات تاثير واکسن هپاتيت را کاهش می
البته کسانی که ناقل بيماری هپاتيت "ب" می باشند در صورتی که واکسن تزريق کنند ، ايمنی بر عليه ويروس در آنها پديد نمی آيد. لازم به ذکر است تزريق واکسن هپاتيت به افراد آلوده به ويروس هپاتيت خطری در بر ندارد ولی نيازی به تزريق واکسن نداشته و به هيچ عنوان توصيه نمی گردد.
توضيحاتی درخصوص ناقلين هپاتيت "ب" :
از بين هر 100 نفری که ناقل هپاتيت "ب" می باشد ، ساليانه يک نفر در ايران ويروس را از بدن خود پاک کرده و آزمايش هپاتيت آنها منفی می شود. ولی ممکن است 2 تا 3 نفر از اين افراد درعرض چند سال دچار عود بيماری شوند و در مقابل حدود 10درصد از اين تعداد ، ويروس تکثير يافته و سبب ضايعه کبدی شود و در اين حالت به اين دوره بيماری هپاتيت مزمن می گويند. لذا ضروری است که حاملين هپاتيت "ب" با انجام آزمايشات خود تحت مراقبت پزشک قرار گيرند. در بعضی از افراد ويروس ها فعال شده و سبب التهاب کبد می شوند. در ايران از ميان دو ميليون ناقل هپاتيت
"ب" حدود 10 درصد يعنی 200 هزار نفر دچار مشکل کبدی بوده و ويروس هپاتيت "ب" در کبد تکثير پيدا کرده و التهاب درکبد و فعاليت ويروس در خون می باشند و احيانا" نيازمند درمان نيز هستند. در اثر پيشرفت هپاتيت ، سيروز يا تنبلی کبد رخ می دهد. درمان نهايی بيماری سيروز، پيوند کبد است که دارای هزينه بسيار بالايی می باشد که با پيوند موفق ، بيماران به زندگی سالم و طبيعی بازمی
گردند. رعايت دستورات بهداشتی و مراجعات دوره ای به پزشک برای ناقلين هپاتيت "ب" از اهميت زيادی برخوردار است . تا به امروز برای ناقلين هپاتيت "ب" درمان خاصی توصيه نشده است. البته چون عملکرد کبد نيز خوب است درمان خاصی نياز ندارد. لازم به ذکر است که يکی از عوامل فعال شدن ويروس هپاتيت در کبد ، مصرف مشروبات الکلی می باشد که باعث پيشرفت بيماری می شود. داروهايی که درحال حاضر در درمان هپاتيت مزمن "ب" استفاده می شوند بيشتر در جلوگيری از پيشرفت بيماری موثرند . به هرحال در موارد بسيار نادری با استفاده از اين دارو ، ويروس از بدن کاملا" حذف می شود.
هیچگونه محدوديت غذايی برای ناقلين هپاتيت توصيه نمی شود .تنها افراد چاق بايد از مصرف چربی خودداری کنند و وزن خود را کاهش دهند. محدوديتی نیز برای انجام امور روزانه در اين افراد وجود ندارد. کسانی که دچار خستگی می شوند از فعاليتهای ورزشی سنگين خودداری کنند. افراد چاق بايد از وزن خود کاسته و فعاليتهای ورزشی خود را بيشتر نمايند.
تشخيص هپاتيت "ب " :
در کشور ما شايعترين راه تشخيص ناقلين هپاتيت "ب" اهداء خون است. يعنی فرد بدون شکايت خاصی جهت انجام کار انسانی به پايگاههای اهداء خون مراجعه نموده تا اندکی از خون خود را جهت شفای حال نيازمندان پيشکش نمايد. ولی پس از مدتی نامه ای دريافت می نمايد که در آن نوشته شده است : اهداء کننده محترم در خون شما اختلال جزيی مشاهده شده است لطفا" جهت مشخص نمودن علت به سازمان انتقال خون منطقه مراجعه نماييد و پس از مراجعه مجددا" نمونه خون جهت انجام تست ويروس شناسی اخذ شده و اگر جواب نتايج قطعی شده به وی گفته می شود که شما ناقل مزمن هپاتيت "ب" هستيد و جهت مشاوره به درمانگاه هپاتيت مراجعه نماييد. لازم به ذکر است در سازمان انتقال خون به افرادی که مراجعه می کنند ، متذکر می شوند در صورتيکه در گذشته در معرض خطر انتقال بيماری هپاتيت بوده ايد به قسمت ويژه مراجعه نماييد تا با دقت بيشتر آزمايشات مربوطه را به انجام رسانده و از طرفی از احتمال راه يابی خون آلوده به ديگر خونها پيشگيری شود.
ولی افرادی که در معرض خطر اين بيماری بوده اند براحتی می توانند با مراجعه به پزشک و انجام يک آزمايش خون مشخص کنند که ناقل اين بيماری می باشند يا خير ، لازم به ذکر است با مشخص شدن اين موضوع ، اين افراد می توانند با توصيه های پزشک از پيشروی بيماری جلوگيری کنند و از يک زندگی سالم برخوردار شوند و هر چه که ديرتر اين عارضه شناخته شود ، انجام امور درمانی آن مشکل تر می شود. داروهايی که در حال حاضر در درمان هپاتيت مزمن "ب " و "سی " استفاده می شوند بيشتر در جلوگيری از پيشرفت بيماری نقش دارند.
هپاتيت "سی " :
هپاتيت "سی" در اثر يک نوع ديگر از ويروس های هپاتيت بوجود می آيد و تنها در آمريکا چهارميليون نفر به هپاتيت "سی" آلوده اند. امروزه هپاتيت "سی " مهم ترين دليل پيوند کبد در اين کشور می باشد. در مصر 15 تا 20 درصد مردم به هپاتيت"سی" مبتلا هستند. هپاتيت سی به طور عمده از طريق خون منتقل می شود. اين ويروس به راحتی به وسيله سيستم ايمنی ميزبان از بين نمی رود . بنابراين در بيشتر از 85 درصد از بيماران ، هپاتيت "سی" عفونتی ماندگار است . ناتوانی ميزبان آلوده شده در از بين بردن اين ويروس موجب پيدايش بيماری مزمن کبدی می شود و متاسفانه تا بحال واکسن موثری جهت پيشگيری از ابتلاء به آن کشف نشده است.
هپاتيت "سی" يک ويروس قابل انتقال از راه خون است. ويروس هپاتيت "سی" در سال 1989 شناسايی شده و در سال 1990 آزمايشی برای آن پيشنهاد شد که از طريق اين آزمايش هر فردی می تواند پی ببرد که آلوده به اين ويروس می باشد يا خير؟ لذا کسانی که د رمعرض خطر اين آلودگی بوده اند می توانند با مراجعه به پزشک اقدام به انجام اين آزمايش نمايند و درصورت مشخص شدن آلودگی ، تحت نظر پزشک اقدام به درمان خود نمايند که اين سبب بهبودی سريعتر خواهد شد.
ويروس هپاتيت "سی" از راه تماس با خون آلوده منتقل می شود. تا قبل از سال 1992 درکشورهای خارجی و قبل از سالهای 75-1374 در ايران، شايعترين راه انتقال ويروس هپاتيت "سی" استفاده از خون و فرآورده های آن بوده است. بديهی است که پس از اين سالها تمام خونها از نظر انواع بيماری های عفونی از جمله هپاتيت "سی" مورد بررسی قرار می گيرند و تنها در صورت سالم بودن اجازه تزريق داده می شود و عدم آزمايش خون ها از نظر هپاتيت "سی" قبل از این سالهابه دلیل عدم امکان انجام آزمایش هپاتیت " سی " بوده است. لذا کسانی که خون
دريافت می کرده اند نظير بيماران هموفيلی و مبتلايان به نارسايی مزمن کليه که تحت دياليز خونی قرار می گيرند. بايد با انجام آزمايش هپاتيت "سی" خون خود را آزمايش کنند. امروزه متاسفانه اعتياد به مواد مخدر تزريقی و تماس با خون افراد آلوده از طريق استفاده مشترک از سوزن مصرفی عامل مهمی در ابتلاء به هپاتيت "سی" می باشد . بيش از 75درصد افرادی که درحال حاضر و يا در سابق مواد مخدر به صورت تزريقی بکار برده اند به ويروس هپاتيت "سی" مبتلا شده اند. سوراخ کردن پوست با يک سوزن به منظور خالکوبی يکی از راههای شناخته شده انتقال هپاتيت "سی" می باشد . خانم هايی که به امر خالکوبی ابرو که به آن تاتونيگ می گويند درمعرض خطر ابتلا به
هپاتيت "سی" هستند زيرا در آرايشگاهها متاسفانه از يک سوزن برای چندين نفر استفاده می شود . در صورتيکه روابط جنسی در چارچوب خانواده و بر پايه اخلافيات نباشد يکی از عوامل در انتقال هپاتيت "سی" می باشد. لازم به ذکر است که ازدواج با افراد ناقل هپاتيت "سی" با مشاوره پزشک و با کسب نظر وی بلامانع است.
بايد توجه داشت که جداسازی وسايل زندگی مثل قاشق و بشقاب ضروری نيست ولی جداسازی وسايل شخصی مثل مسواک ، ريش تراش، ناخن گير، برس، حوله و کيسه حمام ضروری است. هيچ دليلی دال بر انتقال اين عامل عفونی از راه خوراکی مثل غذای آلوده و يا آب آلوده وجود ندارد. بهترين راه مبارزه با اين بيماری ، شناخت بيماری ، اجرای دستورات بهداشتی و رعايت دستورات پزشکی می باشد.
هپاتيت "سی " از راه های زير منتقل نمی شود :
1-دست دادن و بوسيدن فردآلوده
2-آشپزی کردن و در يک مکان غذا خوردن
3-معاشرت معمول در محل کار و منزل
4-در آغوش گرفتن مبتلايان
5-از راه هوا
6-شنا کردن در يک استخرالبته کارکنان حرفه پزشکی نيز در صورت عدم رعايت نکات بهداشتی در معرض خطر می باشند. تماس با خون بيماران و يا سوزن آلوده می تواند زمينه ساز انتقال اين عفونت باشد. همچنين رعايت نکات بهداشتی در دندانپزشکی نيز از اهميت زيادی برخوردار است. امروزه روشهای درمانی جديدی برای درمان هپاتيت "سی" وجود دارد و با پيشرفت دانش پزشکی
، روشهای درمانی جديدتری نيز پديد می آيد که افراد می توانند به درمان خود اميدوار باشند . بدون شک روحيه قوی به همراه توکل به حضرت حق در حفظ سلامتی انسان و مبارزه با بيماريها بسيار اثرگذار است ، کسب آگاهی در مورد بيماريها و اقدام در جهت شناسايی و درمان آنها و در کنار پزشک به درمان پرداختن زمينه ساز شفا يافتن انسان می باشد و در طول تاريخ چنين انسانی توانسته است بيماريها را به زانو درآورد.
