بخشی از مقاله
آلودگي خاك چيست؟
بنا به تعريف موادي كه افزون آنها به خاك به ميزان يا جنس محصول يا به بهداشت جانوران و انسان زيان وارد سازد يا آلودگي بعدي هوا يا آب را سبب شود مواد آلوده كننده خاك محسوب ميشوند.
با اين تعريف لازم است خاك آلوده با خاك بد كه براي كشاورزي نامناسب است اشتباه نشود. زيرا ديده شده كه برخي از خاكها بي آنكه آلوده شده باشند
به طور طبيعي مقدار زيادي از فلزات مثل سلنيوم يا موليبدن در خود دارند يا هرگاه كه در خاكهايي با كمبود كبالت رشد مي كنند براي تغذيه جانوران به كار روند اختلالاتي در آنها به وجود مي آورند. اين نوع خاكها ، خاكهاي بد ناميده ميشوند و با خاك آلوده تفاوت دارند. با توجه به ميزان حجم خاك و ماده معدني كه جابه جا شده و ميزان صدمه اي كه بر اثر اين عمل بر حاصل خيزي خاك منطقه وارد آمده مي توان ميزان آلودگي خاك را مشخص كرد. پس ميزان آلودگي بر اين اساس تعيين ميشود؛ كه اگر حجم خاك جا به جا شده زياد باشد و به حالت اوليه برنگردد آلودگي شديد و اگر بازسازي صورت گيرد بسته به نوع بازسازي از متوسط تا خوب امتيازبندي ميشود.
فلزات سنگين، خاك را براي هميشه آلوده مي‌كنند
مقاومت و پايايي عناصر سنگين در خاك نسبت به ساير آلاينده‌ها بسيار طولاني بوده و آلودگي خاك توسط فلزات سنگين تقريبا دايمي است.
محمد علي مشكوه رئيس مجتمع آموزش جهاد كشاورزي ملاصدرا يزد در مقاله‌اي تحت عنوان «تاثير عناصر آلاينده بر خاك»، منابع آلاينده خاك، راه‌هاي ورود اين آلاينده‌ها و تاثير دراز مدت آنها بر خاك را بررسي كرده است.
در اين مقاله آمده است: وقتي تعادل ميان اجزا و عناصر تشكيل دهنده خاك به دليل افراط يا دخالت انساني بر هم بخورد، بايد منتظر بروز اختلالات بسياري بود. افزودن بيش از حد كودهاي شيميايي به خاك به منظور افزايش محصول ممكن است سبب بروز اشكال در وظيفه تصفيه‌كنندگي خاك شود. هم چنين آب زهكشي داراي تركيبات كود شيميايي زياد نيز مي‌تواند مانند آبياري بيش از حد با آب داراي كيفيت نامناسب سبب شور شدن خاك در جاي ديگر شود.
اين مقاله مي‌افزايد: عناصر كمياب و سنگين از جمله آلاينده‌هايي هستند كه با اضافه شدن به خاك از طرق مختلف به ويژه تخليه فاضلاب‌ها، روي سطوح كمپلكس جذب كننده خاك قرار گرفته و باعث آلودگي شيميايي خاك گردد كه سپس وارد زنجيره غذايي انسان و دام ميشوند و مخاطرات بهداشتي ناگواري را در محيط زيست به بار مي‌آورند.
مشكوه منابع اصلي اين آلاينده‌ها را شامل مواد مادري اين عناصر كه در اثر هوازدگي، آزاد مي‌كند و وارد خاك ميشوند و همچنين منابع خارجي دانسته است كه از راه‌هاي مختلفي وارد خاك ميشوند.
بارش عناصر سنگين و راديو اكتيو از جو به زمين شامل احتراق سوخت‌هاي فسيلي، اگزوز اتومبيل‌ها، ذوب فلزات، صنايع شيميايي، سوزاندن زباله‌ها و ضايعات، راديو ايزوتوپ‌هاي حاصل از سوانح رآكتوري و آتش سوزي‌هاي بزرگ، تنها يكي از راه‌هاي آلودگي شيميايي خاك است.
مواد شيميايي مصرف شده در كشاورزي، تخليه فاضلاب‌ها، اماكن متروكه صنعتي مانند كارخانه‌هاي گاز، صنايع الكتريكي، دباغي‌ها يا صنايع چرم‌سازي و حتي فعاليت‌هاي ورزشي و تفريحي مثل تيراندازي از موارد بسيار موثر در آلودگي خاك هستند.
اين مقاله مي‌افزايد: از ميان تمام آلاينده‌هاي شيميايي، به نظر مي‌رسد عناصر كمياب و فلزات سنگين، اثرات اكولوژيكي، بيولوژيكي و يا بهداشتي خاصي روي محيط زيست موجودات زنده ساكن روز كره زمين داشته باشد.
امروزه از ميان منابع آلاينده، معادن فعال، مصرف سوخت‌هاي فسيلي و كودها و سموم كشاورزي از جمله مهم‌ترين عوامل آلودگي بيوسفر به اين عناصر محسوب ميشوند.
تاثیر فلزات سنگین در خاك و گياهان
فلزات سنگین فلزاتی هستند که دارای چگالی بالاتر از 5 گرم بر سانتیمتر مکعب باشند. این تعریف از نقطه نظر بیولوژیکی بسیار سودمند است زیرا تعداد زیادی از عناصر موجود در طبیعت را شامل میگردد. ولی تنها تعداد اندکی از این عناصر در شرایط فیزیولوژیکی، بصورت محلول یافت و بنابراین ممکن است برای سلولهای زنده قابل دسترس باشند. در میان آنها عناصری وجود دارد که بعنوان ریز مغذی
یا عناصر کمیاب (Fe, Mo, Mn, Zn, Ni, Cu, V, Co, W, Cr) برای متابولیسم گیاهی با اهمیت هستند و عناصری نیز وجود دارد که وقتی مقدار آنها در محیط رشد گیاه زیادتر از حد نرمال باشد، برای گیاهان مسمومیت زا هستند. عناصر دیگری نیز که نقش بیولوژیکی ناشناخته و خاصیت مسمومیت زایی بالایی برای گیاهان دارند (As, Hg, Ag, Sb, Cd, Pb, and U)، وجود دارد. بجز محیطهای طبیعی استثنایی، در حال حاضر به اثرات مخرب رهاسازی فلزات سنگین در طبیعت توجه زیادی میشود. منابع این فلزات عبارتست از ترافیک شهری، دورریزهای خانگی و پسابهای صنعتی.
دفع غبار حاصل از کارخانجات، آئروسولها و خاکستر حاصل از صنایع فرآوری کننده فلزات، منجر به آلودگی نواحی روستایی شده است. در مزارع کشاورزی، آلودگی فلزات سنگین بخاطر تیمار خاک با پسابهای آلوده و استفاده بی رویه کودهای فسفاته حاوی کادمیم (Cd)، یک مساله فزاینده می باشد. دوام بلند مدت بیولوژیکی و باقی ماندن در خاک، سبب انباشته شدن این فلزات در زنجیره غذایی و در نتیجه تأثیرات منفی بالقوه برای سلامتی انسان میگردد. میزان دسترسی به این فلزات بستگی به نوع گیاه و میزان مورد نیاز آنها بعنوان ریز مغذی و قابلیت گیاهان برای تنظیم کارآمد متابولیسم آنها از طریق ترشح اسیدهای آلی یا پروتونها به محیط ریشه دارد. علاوه بر آن،
خصوصیات خاک بر میزان تحرک آنها و بنابراین تنظیم میزان آزادسازی آنها در محلول خاک موثر است. توانایی گیاهان برای جذب فلزات از خاک، استفاده داخلی از آنها و مکانیزمهای رفع مسمومیت سلولی، حوزه های تحقیقاتی هستند که اخیرا با اقبال روزافزونی مواجه شده اند.
