بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله ابتدا به نقش حیاتی آب در روی سیاره زمین اشاره شده است و سپس به بررسی انواع آلودگیهای ایجاد شده در آب که در واقع نتیجهی فعالیت های بشر هستند پرداخته شده و تاثیرات آنها در محیط زیست موجودات آبزی بررسی شده است، که این آلودگی علاوه بر تاثیر در محیط زیست آبزیان به دلیل وارد شدن در چرخه غذایی، حیات انسان را نیز تحت تاثیر قرار داده و موجب برهم خوردن سلامت بشر نیز میگردد.
.1 مقدمه
آب یکی از منابع ضروری برای ادامه ی حیات بر روی سیاره ی زمین است، که متاسفانه هر روزه حجم زیادی از آن آلوده می شود. حجم زیادی از بدن جانداران از آب تشکیل شده است، بسیاری از جانوران نیز در آب زندگی می کنند، انسان ها نیازمند آب اند و بدون آن حیات بر آنها ممکن نیست. گیاهان و حیوانات محتاج آب عاری ازمواد شیمیایی، سمی و یا بیماری زا هستند تا بتوانند به حیات خود ادامه دهند.
مساله آلودگی محیط زیست دریاها از زمان تاسیس سازمان تخصصی سازمان ملل متحد، یعنی سازمان جهانی دریانوردی IMO مورد توجه ویژه بوده که در سال 1973 با تصویب کنوانسیون جلوگیری از آلودگی محیط زیست دریاها صورت قانونی به خود گرفت و در سال 1978 پروتکلی به این کنوانسیون اضافه شد و مجموعا به نام کنفوانسیون مارپول معروف شد آلودگی آب موجب تغییر درکیفیت و ترکیبات آن می شود و صدماتی را به آبزیان وارد میکند. مانند آلودگیهای نفتی که حاصل از تخلیه مخازن کشتیها و نفت کش ها، پساب های صنعتی، زباله های خانگی، گیاهی، دامی، معدنی، صنعتی و شیمیایی است که به دریاها راه می یابد. آنچه مهم و قابل تامل است صدمات و زیان هایی است که علاوه بر از بین رفتن آبزیان موجب گسترش بیماریهای بی سابقه در انسان نیز شده است.
.2 تاثیر آلودگی نفتی بر محیط زیست دریایی
نشت مواد نفتی در آب معمولاً به دو صورت پایدار و ناپایدار اتفاق می افتد. در حالت ناپایدار نفت به سرعت در سطح آب دریا پراکنده می شود و نوع پایدار که چنین تمایلی را نسبت به سطح آب ندارد. نفتهای ناپایدار معمولاً به صورت نفت سفید با ضریب ثقل کمتر از 0,8 هستند. نفت های پایدار نیز به صورت نفت سیاه و ضریب ثقل بیش از 0/8 هستند. نشت مواد نفتی به طور جدی می تواند محیط زیست دریایی را تحت تاثیر قرار دهد و اثرات سمی از خود بهجای بگذارد.
شدت تاثیر معمولا به مقدار و نوع روغن ریخته شده، شرایط محیط و حساسیت موجودات بستگی دارد و خطرات احتمالی زیستگاه آنها به نشر مواد نفتی وابسته است. نشت مواد نفتی می تواند منجر به طیف گسترده ای از اثرات مخرب در محیط زیست دریایی شود و اغلب توسط رسانه ها به عنوان یک "فاجعه زیست محیطی با عواقب وخیم برای بقای گیاهان دریایی و جانوران" مطرح می شود. در یک حادثه اصلی، اثرات زیست محیطی در کوتاه مدت می تواند شدید باشد و نگرانیهای جدی برای اکوسیستم مردمی که نزدیک این خط ساحلی آلوده زندگی می کنند به دنبال داشته باشد و قطعا بر معیشت و کیفیت زندگی آنان خدشههای جبران ناپذیری وارد میکند.
خسارت هایی که ناشی از نشر مواد نفتی است چند دهه است که مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته و اتفاق این امر در خیلی از موارد اجتناب ناپذیر است، ولیکن باید بتوان در چنین موقعیتهایی به خوبی این وضعیت را مدیریت کرد و مواد آلوده را از سطوح ایجاد شده حذف کرد.
یک محیط ممکن است توسط یک یا چند مکانیسم زیر توسط مواد نفتی تحت تاثیر قرار گیرد:
✓ خفگی فیزیکی با تاثیر بر عملکرد فیزیولوژیکی؛
✓ مسمومیت شیمیایی و افزایش اثرات مرگبار یا کشنده که باعث اختلال در عملکردهای سلولی میشود؛
✓ تغییرات زیست محیطی، که در درجه اول موجب از دست دادن موجودات کلیدی و اصلی یک جامعه میشود و تصرف زیستگاه توسط گونه های فرصت طلب؛
✓ اثرات غیر مستقیم، مانند از دست دادن زیستگاه و سرپناه و از بین رفتن گونه های سازگار با محیط زیست ؛
ماهیت و مدت زمان تاثیر نشت مواد نفتی به طیف گسترده ای از عوامل بستگی دارد. این عوامل عبارتند از: مقدار و نوع روغن ریخته شده، عکس العمل محیط زیست دریا، محل نشت از نظر شرایط محیطی و خصوصیات فیزکی، شرایط فصلی آب و هوایی فعلی. انتخاب تکنیک مناسب برای پاکسازی اثرات قابل توجهی و تاثیرگذاری در نشت مواد نفتی دارد.
نشت مواد نفتی به سرعت و میزان رقیق بودن آن بستگی دارد. مقدار غلظت روغن، در یک دوره موجب افزایش مواد سمی می شود و این میزان بسته به حساسیت موجودات و همچنین نسبت به مواد نفتی، موجب آسیب پذیری آن ها میشود. موجوداتی که در سطح دریا و لبه آب قرار دارند به دلیل موقعیت زیست دریایی بیشتر در معرض تماس با روغن هستند.
نشت مقدار زیادی نفت پایدار، مانند سوخت نفت سنگین - - HFO ، این پتانسیل را دارا است که آسیبهای جدی را در مناطق ساحلی به دنبال داشته باشد و موجب خفگی های احتمالی شود. زمانی که آلاینده در رسوبات گل آلود و یا در مناطق خشکی نفوذ می کند، اثرات مخرب تر و طولانی تری دارد، زیرا سموم موجب مرگ ومیر بیشتری در سطوح پایین تر شده و اثرات کشنده تری در تغذیه و تولیدمثل دارد. البته میزان سازگاری گونه های زیستی نسبت به محیط و شرایط محیطی در این روند بسیار مهم است. این بدان معنا است که برخی از گیاهان و جانوران قادر به انعطاف پذیری و مقاومت نسبی در برابر آلودگیهای ناشی از نشر مواد روغنی هستند. بهبود یافتن محیط زیست دریایی توانایی محیط زیست برای انعطافپذیری در راستای بهبود یافتن یک تابع پیچیده است.
بازگشت طبیعت به حالت قبل از آسیب دیدگی مانند طوفان ها، سونامی ها نشان می دهد که اکوسیستم دوباره میتواند در طول زمان و پس از مرگ و میرهای گسترده به حالت قبل برگردد. واژگونی تانکر توریکنیون در سواحل انگلستان در سال 1967 که شامل مواد سمی بود منجر به خسارات جبران ناپذیر و قابل توجهی شد. عوامل دست اندرکار اثرات مخرب آن را بیش از دو دهه بر عملکرد بهره وری از اکوسیستم و تنوع زیستی را پیش بینی کرده بودند ولی شروع بازگشت طبیعت به حالت قبل خود را از دو سال بعد اعلام کرده بودند. در این حادثه سواحل سنگی بعد از دو سال بهبود یافت.
اثرات دراز مدت: این اثرات در نتیجه گسترش مقادیر زیاد نفت و پوشش سطح آب نهایتاً شرایط خفگی و مرگ و میر حیوانات را منجر می گردند این پدیده در اثر کاهش در انتقال نور، کاهش در میزان اکسیژن حل شده و آسیب سلولی و مرگ به علت تماس با غلظتهای بالا از این مواد نفتی صورت میگیرد.
لایه های نفتی از طریق کاهش انتقال نور سبب ممانعت عمل فتوسنتز گیاهان آبزی گشته و سرعت و میزان انحلال و جذب اکسیژن را بسیار کند می نماید. پرندگان آبزی نیز در نتیجه تماس با این مواد دچار مشکل میگردند بدین صورت که پرهای آنها به هم گیر کرده و قدرت پرواز آنها کاهش می یابد در نتیجه پرندگان در معرض آب سرد قرار گرفته و می میرند و یا اینکه پرندگان برای رهایی پرها از آلودگی نفتی تلاش کرده و با منقار خود روی پرها کشیده و مقادیری از نفت را می بلعند که این مورد سبب ناهماهنگی گوارشی و تخریب کبدی یا کلیهای میشود در صورتی که نفت از پرهای یک پرنده روی تخم خوابیده به تخم ها منتقل شود احتمال مرگ جنین نیز وجود دارد. معمول ترین گونه های تحت تأثیر این پدیده پنگوئنها، اردکهای غواص و مرغابی دریایاند.
2. استفاده از تکنولوژیهای مناسب جهت مدیریت پاکسازی آلودگی نفتی
یکی از راههای برطرف کردن نفت رها شده و جلوگیری از انتشار هر چه بیشتر از آن استفاده از 3 نوع سد شامل سدهای شناور، سدهای جوشان آبی و سدهای شیمیایی میباشد. که سدهای شناور در مواقع اضطراری کاربرد بسیاری دارد و در لنگرگاهها و مناطق حمل و نقل محصولات نفتی مورد استفاده قرار میگیرد.
