بخشی از مقاله
چکیده
امروزه در کنار نقش مهم و سازنده شبکه شریانی حمل و نقل در برقراری ارتباطات تجاری با کشورهای مختلف، به دلیل تردد بالای خودروهای سبک و سنگین، آثار ناشی از تولید آلایندههای هوا، صوت و همچنین پسماندهای خشک که عمدتاً بر اثر عوامل انسانی و محیطی تولید میشوند، تاثیر مخربی را بر محیطزیست اطراف این راهها گذاشته است. مطالعات صورت گرفته بیانگر این واقعیت است که آلودگی خاک اطراف راهها به فلزات سنگین رابطه مستقیمی با تردد خودروهای عبوری و گازهای منتشر شده از اگزوز، موتور و لاستیکهای آنها دارد.
یکی از عوامل تمرکز آلایندگی های خاک در مجاورت بزرگراه تهران- کرج نیز ته نشینی ذرات جدا شده از تردد خودروها و ناشی از بار ترافیکی مسیر می باشد. با علم به این واقعیت، در این تحقیق سعی شده است از زاویه دیگر، یعنی بررسی سهم و نقش عوامل موثر در سفرهای جادهای که بیشترین تاثیر را در آلودگی خاک و پسماندهای خشک اطراف راهها به فلزات سنگین را دارند، از قبیل حجم پسماندهای ایجاد شده، حجم تردد، سرعت وسایل نقلیه، ابنیههای بین راهی، تعداد خطوط و نوع راه پرداخته شود.
واژههای کلیدی: آلودگیهای خاک با منشاء انسانساز، حمل و نقل جادهای، فلزات سنگین
.1 مقدمه
بشر از آغاز زندگی تا کنون جهت رفاه حال خویش، صدمات زیادی بر محیطزیست اعمال کرده است. تخریب محیطزیست و استفاده بیرویه و غیرمعقول از منابع طبیعی و استفاده بی رویه از منابع فسیلی از جمله این مضرات جبران ناپذیر است که بازتاب آن حیات بشریت را دچار اختلال کرده است. نقش صنعت حمل و نقل در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها بر هیچکس پوشیده نیست و همواره به عنوان حلقه اتصال سایر صنایع از اهمیت ویژهای برخوردار بوده است زیرا حمل و نقل علاوه بر آنکه یکی از بخشهای مهم و زیربنایی محسوب میشود، بر بسیاری از فعالیتهای دیگر جامعه تاثیر گذاشته و امکان بهرهوری مناسب از صنایع را نیز فراهم میسازد.
در کنار این نقش بسیار مهم، آثار ناشی از تولید آلایندههای هوا، صوت و همچنین پسماندهای خشک که عمدتاً بر اثر عوامل انسانی و محیطی تولید میشوند، تاثیر مخربی را بر محیطزیست اطراف راههای شریانی میگذارد .[2] [1]بخش حمل و نقل به عنوان بزرگترین مصرف کننده فرآوردههای نفتی که سالیانه حدود %40 از کل فرآوردههای نفتی را مصرف میکند، به عنوان یکی از مهمترین آلایندههای بخشهای اقتصادی به شمار میرود که % 90-80 این آلایندگی مربوط به حمل و نقل جادهای میباشد. از زمانی که دو کلان شهر تهران و کرج با جمعیت 20 میلیون نفر در مجاورت هم قرار گرفتهاند و با حجم ترافیکی 2,5 میلیون مسافرت خودرو در هفته مواجه می باشند، شناخت تأثیرات این حجم تردد بر محیط زیست شهری این دو کلان شهر حائز اهمیت می باشد. اتوبان تهران-کرج آزادراهی است با پهنای 3باند که هدف از ایجاد آن ارتباط آسان تهران و حومه غربی خود و سکونت جمعیت مازاد تهران در حومه غربی است .[4] [3]
.2 مصرف سوخت و آلودگی محیط زیست در جاده
مطالعاتی در خصوصی میزان و روند توزیع آلایندههای خاک در حاشیههای خیابانهای شهری در برخی از شهرها و مسیرهای بین شهری انجام شده است از جمله مطالعات موردی صورت گرفته میتوان به مطالعات آقایان گارسیاٌ و میلان ٍ در سال 1998 بر روی آلودگی خاک اطراف چند جاده در گیپزوکا در کشور اسپانیا اشاره نمود که براساس آن نتیجه گرفتند به دلیل توانایی بالای خاک در نگهداری فلزات سنگین، این آلودگیها در خاک مناطق مورد مطالعه آنها به وفور دیده شده است که علت اصلی آن تردد وسایل نقلیه سنگین از این جادهها بوده است. در داخل کشور نیز مطالعاتی که به بررسی ارتباط عوامل ترافیکی با غلظت عناصر سنگین در خاک و پسماندهای حاشیه راهها پرداخته باشد خیلی کم میباشد.
در سال 1386 نتایج بررسی آماری دادههای مربوط به مقادیر سرب و کادمیوم توسط آقایان افیونی، تائبی و سامانی در چند راه درون شهری اصفهان نشان داد که خاک حاشیه خیابان ها به فلزات سنگین آلوده بوده و همچنین با استفاده از تحلیل مدل رگرسیون لگاریتمی داده های نرمال شده، مشاهده گردید که غلظت سرب و کادمیوم خاک در هر سایت با افزایش فاصله از لبه خیابان به طور غیر خطی کاهش مییابد و نتایج حاکی از آن بود که عنصر سرب بیش از یک متر میتواند در عمق خاک حرکت کند و روند کاهش آن در خاک اطراف جاده بصورت لگاریتمی است .[6] [5]
در تحقیقی دیگر که بر روی میزان آلودگی خاک در حومه غربی شهر تبریز به فلزات سنگین کروم و مسی صورت گرفت دریافتند میانگین غلظت این فلزات به ترتیب 187 mg/kg٫40 و 25/101 mg/kg و برحسب وزن خشک بدست میآید و غلظت هر دو فلز از میانگین غلظت اعلام شده در سایر کشورهای جهان بیشتر ولی کمتر از سمیت در خاکهای کشاورزی بود. همچنین در برخی از مناطق آلوده با شدت بالا میزان آلودگی خاک به کروم به حداکثر به میزان 1364mg/kg نیز میرسید .[7]بی شک وسایل نقلیه به سبب سطح بالای انتشار مواد آلاینده آنها به خصوص در محیطهای با ترافیک سنگین نقش مرکزی در وضعیت نامناسب هوای اطراف راهها ایفا میکنند.
به ویژه در دوره زمستان اغلب به دلیل پدیدهی وارونگی دما که موجب میشود هوای سرد در سطوح پایین انباشته شده و مانع رقیق شدن گازهای سمی شود ترافیک سنگین میتواند کیفیت هوا را به شدت در معرض خطر قرار دهد.سطح آلودگی هوا در راهها میتواند هم با نوسانات فصلی و هم با نوسانات روزانه مورد بررسی قرار گیرد. برای مثال دی اکسید گوگرد با گرمای ساختمانها ارتباط دارد. از آنجا که بیشینه مصرف سیستمهای گرمایشی در دوره زمستان است بنابراین سطح این گاز در اتمسفر در دوره فصلی زمستان افزایش مییابد. درحالی که اوزن با »مه دود فتوشیمیایی« ارتباط دارد و بنابراین تمرکز این گاز در فصل تابستان و در ساعات میانی روز به حداکثر میزان خود میرسد، این درحالی است که گازهای منوکسید کربن و منوکسید نیتروژن با بیشینه فصلی ارتباطی ندارند بلکه به تغییرات روزانه وابستهاند که یکی از مهمترین دلایل این تغییرات روزانه، سطح ترافیک وسایل نقلیه در ساعات مختلف روز است .[8]
اگرچه منابع متحرک به خودی خود یکی از عوامل اصلی آلودگی خاک اطراف راهها محسوب میشوند ولیکن براساس بررسیها و مطالعات میدانی انجام شده، در مناطقی که از حجم تردد بالا، پتانسیل بروز تصادفات بالا، تجمع زیاد پسماندهای خشک اتفاق میافتد خاک و زیست بوم اطراف این راهها در معرض خطر بالای آلودگی به فلزات سنگین قرار دارند. همچنین مناطق دارای پتانسیل تصادفات به دلیل آثاری که بعد از بروز هر تصادف در حاشیه راهها بجای میگذارند مانند شیشه، رنگ، خاکستر اشیای سوخته شده، نیز به عنوان یکی از پارامترهای تاثیرگذار در آلودگی خاک اطراف راهها در نظر گرفته شده اند.
پارامتر سوم و تاثیرگذار در آلودگی خاک اطراف راههاخصوصاً آلودگی به فلزات سنگین، شناسایی مناطق با پتانسیل بالای جذب و انباشت پسماندهای خشک میباشد که با بررسیهای میدانی انجام شده و برداشت تصویر از این مناطق و تحلیل انواع مختلف پسماندهای رها شده در بعضی از مناطق، مشخص شد مناطقی مانند پارکینگهای حاشیه ای، مراکز پذیرایی، مراکز سرویس و نگهداری خودروها، ورودی آبادیها، هرکدام به پسماندهای خاص خود آلوده میباشند که جدای مسائل زیباشناختی هرکدام اثرات مخربی را بر خاک و محیطزیست اطراف راهها میگذارند که اثرات آن بسته به نوع آب و هوای منطقه و ماندگاری این پسماندها متفاوت میباشد .[7]
