بخشی از مقاله
چکیده:
خاک به عنوان بستر فعالیت های بشری به ویژه فعالیت های کشاورزی و غذایی، زیستگاه جانداران اعم از انسان، جانوران و گیاهان جایگاه ویژه ای در استمرار زنجیره حیات بشری دارد. فرایندهای طولانی مدت لازم برای تشکیل خاک و ویژگی هایی از جمله فقدان جریانات طبیعی پالایندگی همچون محیط های آب و هوا و محدودیت ظرفیت پالایش آلودگی هاو نیز قرار گرفتن در معرض انواع آلودگی های مختلف از قبیل آلودگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک از منابع متنوعی چون آب، فاضلاب، پسماند، مواد شیمیایی و غیره ، همه و همه نمایانگر اهمیت حفاظت این منبع حیاتی از آلودگی و تخریب می باشد.
به نظر می رسد تحقق اصل حفاظت محیط زیست نیازمند تحقق اصلی بنیادین "همکاری" است. لیکن تعیین یک نقطه کانونی به منظور سازماندهی این همکاری ضروری است. تدوین و تبیین سیاست های کلان، تعیین اهداف مشخص و دست یافتنی و استراتژی های دستیابی به آنها و در نهایت تخصیص منابع لازم و کافی ، وجود نگاه جامع نگر و پرهیز از رویکردهای بخشی در تدوین قوانین و مقررات مربوط به خاک از اهمیت ویژه ای در اعمال مدیریت یکپارچه حفاظت محیط زیست و از آن جمله خاک برخوردار است. در مقاله تحلیلی حاضر تلاش گردیده، موضوع آلودگی در لایحه جامع خاک با تحلیل انتقادی مورد بررسی قرار گرفته و با هدف توسعه و بهبود حقوق محیط زیست نقاط قوت و ضعف آن تحلیل گردد.
مقدمه:
خاک به عنوان بستر فعالیت های بشری به ویژه فعالیت های کشاورزی و غذایی، زیستگاه جانداران اعم از انسان، جانوران و گیاهان جایگاه ویژه ای در استمرار زنجیره حیات بشری دارد. فرایندهای طولانی مدت لازم برای تشکیل خاک و ویژگی هایی از جمله فقدان جریانات طبیعی پالایندگی همچون محیط های آب و هوا و محدودیت ظرفیت پالایش آلودگی ها و نیز قرار گرفتن در معرض انواع آلودگی های مختلف از قبیل آلودگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک از منابع متنوعی چون آب، فاضلاب، پسماند، مواد شیمیایی نظیر سموم دفع افات و کودهای شیمیایی، تشعشعات ، هوا و غیره ، همه و همه نمایانگر اهمیت حفاظت این منبع حیاتی از آلودگی و تخریب می باشد.
خاک منبعی حیاتی است که در زمره انفال و ثروت های ملی محسوب می گردد. لذا اصل 45 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران " در اختیار حکومت اسلامی است تا بر طبق مصالح عامه نسبت به آنها عمل نماید." به نحوی که " تفصیل و ترتیب استفاده " از آن را "قانون تعیین می کند" . هر چند که خاک بستر حیات بشری است لیکن ضرورت حیات بشری و ماهیت ساختار کالبدی انسان سبب گردیده که توجه به این منبع حیاتی در اولویت هایی پس از هوا و آب قرار گیرد.. با توجه به اینکه نیازهای جامعه بشری و ضرورت های پاسخگویی به آنها یکی از مهمترین منابع حقوق محسوب می شود، بدیهی است که قواعد حقوقی حفاظت از هوا و آب در مقایسه با خاک از توجه بیشتر انسان بهره مند بوده و توسعه بیشتری یافته است .
وجود قوانین و مقررات مختلف در زمینه آلودگی آب و هوا خود مؤید این ادعا می باشد.لیکن با تحقیق و دقت در نظام خلقت و روابط اجتناب ناپذیر حلقه های زنجیره آفرینش، بشر در طول حیات خود به صورت ناخدآگاه و خودآگاه به وجود روابط و همبستگی حیات موجودات در زمین پی برده و با شناخت روزافزون این روابط اکوسیستمی در جهت استمرار حیات بشری از آنها بهره مند گردیده است. لذا با بررسی قوانین و مقررات محیط زیستی حوزه های مختلف ملاحظه می گردد که جنبه های مرتبط با آن نیز به طور مستقیم و غیرمستقیم مورد توجه قرار گرفته است. موضوع خاک و حفاظت خاک از آلودگی و تخریب نیز از این قاعده مستثنی نبوده و علاوه از قوانین محیط زیستی مادر نظیر قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و در سایر قوانین و مقررات مختلف از جمله قوانین و مقررات مربوط به حیات وحش، آبزیان، هوا، آب و ... به آن اشاره شده است. با توجه به گستردگی مقوله حفاظت محیط زیست از جمله خاک از دو منظر آلودگی و تخریب و نیز با عنایت به گستردگی انواع تهدیدات و خطرات آلودگی خاک، در مقاله حاضر سعی بر آن است تا تحلیلی انتقادی در خصوص لایحه جامع خاک که طی ماه های گذشته توسط دولت تهیه و جهت تصویب به مجلس شورای اسلامی ارسال گردید ، ارائه گردد.
خاک:1
به طور کلی تعاریف مختلفی در مورد خاک ارائه شده است که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره داشت:
-لغت خاک از ریشه solum به معنای زمین یا کف مشتق شده است. خاک عبارتست از مواد معدنی غیرمتراکمی که در سطح زمین وجود دارد و عامل طبیعی برای رشد گیاه است. در این تعریف خاک صرفاً مخلوطی از سنگ های هوادیده قسمت سطحی پوسته زمین با رگولیت - - Regolit است.
- خاک لایه ای نازک از مواد روی سطح زمین است که ریشه گیاهان در آن قرار دارد.
- لایه بالایی سطح زمین شامل صخره ها و ذرات معدنی است که با مواد آلی مخلوط شده است.
- لایه بالایی زمین که در آن گیاهان، درختان و غیره رشد می کنند.
- خاک ها مخلوطی از مواد معدنی و آلی هستند که از تجزیه و تخریب سنگ ها در نتیجه هوازدگی به وجود می آیند.
- خاک عبارتست از پیکرهای طبیعی و پویا که بر اثر فرایندها و عوامل خاک ساز تشکیل شده و در برگیرنده مواد مورد نیاز گیاه است که پوسته خارجی زمین را می پوشاند و گیاه قادر به روئیدن در آن است. این تعریف در بخش آلودگی پوشش های آبرفتی و سنگی سطح زمین را نیز در بر می گیرد.2
آلودگی خاک:
با بررسی قوانین و مقررات داخلی موجود، ملاحظه می گردد که تعریف حقوقی مشخصی از آلودگی خاک وجود ندارد. تنها تعریف ارائه شده مربوط به لایحه جامع خاک است که در صفحات و سطور آتی به آن پرداخته خواهد شد. لازم به ذکر است که تعریف ارائه شده با تغییراتی بر مبنای تعریف "آلودگی" است که در ماده 9 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست - - 1353 و تبصره 2 ماده 688 قانون مجازات اسلامی - - 1375 بیان گردیده است. بررسی و تحلیل لایحه جامع خاک لایحه جامع خاک در اواخر سال 1388 توسط دولت تدوین شده و در نوبت بررسی کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی قرار گرفت.این لایحه دارای 5 فصل و مشتمل بر 39 ماده، 15 تبصره و 21 تعریف است.فصول این لایحه عبارتند از:
- فصل اول : تعاریف
- فصل دوم: وظایف و اختیارات
- فصل سوم: جلوگیری ازآلودگی خاک
-فصل چهارم: تخلفات، جرایم و مجازات ها
تعریف ارائه شده در ماده 2 لایحه جامع آلودگی خاک2
