بخشی از مقاله
چکیده:
امروز کمبود سوخت های فسیلی و آلودگی های زیست محیطی ناشی از مصرف آن، یکی از بزرگترین معضلات جوامع بشری است. در عین حال با پیشرفت روزافزون تکنولوژی، استفاده از انرژی های تجدید پذیر ( تابشی خورشید و باد ) به عنوان جایگزینی برای سوخت های فسیلی، در اختیار بشر قرار گرفته است. چرا که دسترسی به آن آسان و مقدار آن نیز نامحدود است ضمن آن که استفاده از این انرژی ها، هیچگونه آلودگی برای محیط زیست ندارد و به این دلیل به نام انرژی پاک یا انرژی سبز نام گرفته است که همان انرژی های نو و میراث با ارزشی برای نسل های آینده است. یکی از مهمترین اهداف توسعه پایدار، حفظ طبیعت و اصلاح نگاه به آن است.
در این تحقیق سعی شده است به بررسی همه جانبه به کارگیری انرژی تجدیدپذیر با نگاه معماری پایدار پرداخته شود. آنچه در این مقاله مورد توجه قرار گرفته رابطه انسان با محیط اطراف با رویکرد معماری پایدار می باشد. هر چند جداکردن این موضوع از سایر جنبه های اجتماعی. اقتصادی و ... کاری دشوار است. اصلاح نگاه به طبیعت و در نتیجه تغییر رفتار انسان نسبت به آن منجر به تغییر فرهنگ مصرف خواهد شد و گامی بسیار اساسی در توسعه پایدار می باشد، روش این تحقیق مبتنی بر مطالعه کتابخانه ای است و رویکردی توصیفی دارد.
کلمات کلیدی: معماری، اقلیم، معماری پایدار، توسعه پایدار، انرژی های تجدیدپذیر
1
مقدمه :
یکی از روش هایی که تاثیر بسیاری بر میزان مصرف انرژی دارد، طراحی همساز با اقلیم می باشد. این روش یک روش ارزان و بدون نیاز به سرمایه می باشد. با توجه به مناطق اقلیمی مختلف این روش دامنه ی زیادی دارد به طوری که با نگاه به معماری سنتی مناطق اقلیم مختلف شاهد معماری های متفاوت و خاص آن منطقه می باشیم. اما در ساخت و سازهای امروز جای خالی طراحیاقلیمی کاملاً مشهود است و این امر سبب شده است که در اقلیم های مختلف ساخت و سازهای کاملاً مشابه صورت بگیرد، که این می تواند سهم ساختمان را از مصرف انرژی کل بالا ببرد، بنابراین طراحی اقلیمی می تواند تا حد زیادی به طراحی اکولوژیک کمک کند و میزان مصرف سوخت ها و وابستگی به وسایل سرمایش و گرمایش
مکانیکی را کاهش دهد.
معماری پایدار یا محیط زیستی، گستره وسیعی را چه در بحث طراحی، انتخاب مصالح، مصرف انرژی و غیره را تحت تاثیر قرار می دهد. معماری پایدار از جمله جریان های مهم معماری در عصر کنونی می باشد که سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و انرژی های تجدیدپذیر و بهینه سازی مصرف انرژی را شامل می شود. امروزه با پیشرفت تکنولوژی و صنعت، اثرات زیانباری متوجه جوامع امروزی و مدرن شده است و پیامد های این صنعت و تکنولوژی باعث مصرف غیر مسولانه انرژی های فسیلی و تجدید ناپذیر گردیده که از بین رفتن اکولوژی های طبیعی و انسانی و اثرات گلخانه ای را به دنبال داشته است .
اهمیت طراحی اکولوژیک با توجه به مسائل زیست محیطی امروزی امری واضح است . پس قبل از اینکه عوامل مخرب زیست محیطی کاملاً اکوسیستم را از بین ببرند، باید در راستای طراحی اکولوژیک اقداماتی صورت بگیرد. لذا معمار و طراح باید به دنبال طرح هایی باشد که دوست دار محیط زیست و حافظ منابع باشد. که جهت نیل به این پایداری می تواند راه هایی همچون استفاده از انرژی های تجدیدپذیر به جای انرژی های تجدید ناپذیر، بهره گیری از طراحی اقلیمی، استفاده از
سیستم های فعال و غیر فعال و .... را برگزیند .
در سال های اخیر رشد مصرف انرژی در جهان سالانه یک تا دو درصد و در ایران پنج تا هشت درصد بوده است . به عبارت دیگر رشد مصرف انرژی در ایران بیش از پنج برابر متوسط رشد مصرف در جهان است ( عبدلی، یدقار . (22:1358 بنابراین با بکارگیری راهکارهایی که مصرف انرژی در بخش ساختمان را کاهش می دهد، می توان مصرف انرژی کل را کاهش داد. ساختمان های اکولوژیک یکی از راهکار ها هستند که در بسیاری از کشورها مورد توجهند . اما در ایران ما شاهد ساخت و سازهای مشابه، در شهرها با اقلیم های مختلف هستیم که این نشان دهنده ی بی توجهی به این نوع ساختمان هاست .
معماری پایدار یکی از ایده های برنامه ریزی و طراحی برای ساخت چنین ساختمان هایی است . از آنجایی که هدف هر تحقیق علمی شناخت واقعیت ها، تنگناها، محدودیت ها، دیدن و ملموس نمودن فرصت ها ، با ارائه راهکارهای عملی که می تواند به صورت یک پیشنهاد یا فرضیه مطرح شود، می باشد . این نوشتار هم در پی آن است که ضمن بازخوانی مفاهیم پایداری به این سوال روشن پاسخ دهد که آیا با استفاده از انرژی های تجدید پذیر می توان به معماری پایدار دست پیدا کرد .
انرژی های تجدید پذیر
شوک نفتی در دهه 1970 که افزایش قیمت نفت را به دنبال داشت، باعث شد که فکر بهره برداری از انواع انرژی برای کاهش وابستگی به منابع فسیلی رونق بگیرد و ضمن ایجاد تنوع در آن، جانشین هایی برای آن پیدا کنند. اگرچه بشر از دیر باز از انرژی های تجدیدپذیر، خورشید و باد، استفاده می کرده است. علاوه بر افزایش قیمت سوخت های فسیلی، بحث های زیست محیطی، از دیگر عوامل رویکرد جدید به سوی انرژی های تجدید پذیر بوده است . بعلاوه، توسعه و گسترش
2
فن آوری انرژی های نو، باعث کاهش قیمت و افزایش تقاضا شده است . هزینه پایین انرژی در ایران یکی از دلایل بی توجهی به علوم حوزه تامین انرژی شده است (خانقاه، دراج .( 2:1392
انرژی های تجدیدپذیر، آن دسته از انرژی های هستند که تا کره ی زمین و خورشید وجود دارند، خواهند بود مانند انرژی حاصل از خورشید، آب، باد، امواج دریا، جزر و مد، گرمای آب اقیانوس ها، گرمای درون زمین و نظایر آن (قیابکلو 1389 (10: و انرژی تجدید ناپذیر به آن دسته از حامل های انرژی گفته می شود که دارای ذخیره ی محدود است و در صورت مصرف تمام می شوند. انرژی هایی همچون سوخت های فسیلی ، انرژی هسته ای و چوب و هیزم جز این دسته اند
(همان .(30:
مصرف روز افزون سوخت های فسیلی و در نتیجه آن، انتشار دی اکسید کربن از یک طرف، محدودیت منابع سوخت های فسیلی تجدید ناپذیر از طرف دیگر، سبب شده است که کشورهای مختلف در جستجوی جایگزینی برای این سوخت ها باشند. که منابع تجدیدپذیر، پاسخ مناسبی جهت این جایگزینی می باشند. فراوانی منابع تجدید ناپذیر و همچنین قیمت ارزان آن ها در ایران موجب شده است که این منابع به وفور مورد استفاده قرار گیرند، در حالی که کشورهای اروپایی به دلیل کمبود منابع تجدیدناپذیر و احساس نیاز به این منابع، به دنبال کم کردن وابستگی به آن ها می باشند و از این رو به استفاده بیش از پیش از منابع تجدیدپذیر روی آورده اند. در این راستا در بخش ساختمان نیز می توان با بکارگیری انرژی هایی همچون خورشید، باد و ... جهت تامین سرمایش و گرمایش مورد نیاز، مصرف سوخت های فسیلی را تا حد زیادی کم کرد که این منابع ارزان و بدون آلودگی در دسترس می باشند.
منابع تجدید پذیر انرژی
انرژی خورشیدی، باد، زیست توده، برقابی، زمین گرمایی همگی در دو مزیت بسیار مهم سهیم می باشند : تجدیپذیر بودن و کمک نکردن به گرم شدن کره زمین . این منابع از آنجا که همگی شکلی تغییر یافته از انرژی خورشیدی می باشند تجدیدپذیر هستند . در میان منابع تجدیدپذیر تنها انرژی زمین گرمایی است که وابسته به نور خورشید نمی باشد ( لنکر ، نربرت ، .( 1385
مدیریت جامع انرژی
مدیریت جامع انرژی عبارت است از راهبری الگویی منسجم و سیستماتیک جهت اجرایی نمودن طرح های صرفه جویی انرژی بر اساس پتانسیل های شناسایی شده به منظور افزایش راندمان مصرف حامل های انرژی و استفاده بهینه از انرژی، افزایش بهره وری تولید، کاهش انتشار آلاینده های زیست محیطی، کاهش هزینه های مصرف انرژی و تولید محصول (انجمن انرژی ایران) . هنگام استفاده ی ساختمان قبل از رفتن به سمت استفاده از سیستم های مکانیکی و ابزار و تجهیزات دیگر، بهتر است با مدیریت مصرف انرژی درساختمان و بهینه سازی، مصرف انرژی را پایین بیاوریم ( فاضلی و همکاران،.( 12:1392
دیدگاه های مطرح در مورد معماری پایدار یا توسعه پایدار
چالش های مرتبط با معماری پایدار برای به دست آوردن راه حل جامع برای ملاحظات محیطی و درعین حال بدست آوردن سطح کیفیت زندگی و ارزش های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و آسایشی می باشد .
فلامکی از توسعه پایدار با عنوان نو اندیشی های معماری یاد می کند " در سال های پایانی سده 20، معماری اکوسیستمی، معماری که چگونگی های شکل و ارتباطاتی و شالوده ای چرخه های زندگی یا اکوسیستم ها را نقطه آغازین پژوهش و مکان و نقطه پایانی طراحی می گیرد، به میان می آید، از یک سو، معماری با تمامی الزامات که برای بر پا نگه داشته شدن
3
Edwards and )
و پایدار ماندن دارد، به میان می آید و از سوی دیگر، تمامی دانش هایی که هر یک به صورت خاص خود، با جهان طبیعت سروکار دارند ... (فلامکی ، .(1381 همانطور که گفته شد، توسعه پایدار قصد دارد که تغییر مهمی را در فهم رابطه انسان و طبیعت ایجاد کند ولی راه حل های ارائه شده در توسعه پایدار در ضمینه محیط ساخته شده و معماری همچنان راه حل های ماشینی است و تغییراتی را در دیدگاه و ایدئولوژی انسان نسبت به طبیعت ایجاد نکرده و رابطه انسان و طبیعت به صورت کامل و صحیحی تعریف نمی شود . "پل حیات" و "براین ادوارد" استدلال می کنند که " یک قسمت وسیعی از طراحی پایدار، آن چیزی است که از طریق ذخیره انرژی انجام می دهد"، در حالی که طراحی " ایجاد فضایی است که سالم، بادوام، اقتصادی و حساس به نیاز های بومی می باشد" و همچنین به تعریف ساختار اشاره می کنند به عنوان "
ایجاد و مدیریت ساختمان های سالم که بر اساس ضوابط محیطی و منابع کارا می باشند ".
. (Hayyatt.2001
از دیدگاه "ریچارد راجرز" طراحی پایدار قصد دارد تا با نیاز های آینده روبرو شود بدون آن که، منابع طبیعی باقی مانده برای نسل های آینده را از بین ببرد . در مورد ساختمان ها ، طراحی پایدار به کارایی منابع ، انرژی حداقل ، انعطاف پذیری و عمرطولانی ، اشاره می کند . ( Rogers. 2007)
به نظر" جونگ جین کیم" : در سطح نخست، سه اصل اساسی برای پایداری در معماری مطرح می شود: نخست، صرفه جویی در مصرف منابع که با کاهش مصرف، استفاده مجدد و بازیافت منابع طبیعی به کار گرفته شده در ساختمان سرو کار دارد . دوم، طراحی بر اساس چرخه حیات ، که روشی را برای تحلیل فرآیند ساختن بنا و تاثیرات آن بر محیط زیست مطرح می کند و دست آخر طراحی انسانی ، که بر تعامل بین انسان و جهان طبیعی تمرکز دارد .( Kim.1998)
به صورت تحت اللفظی، معماری پایدار بر روی پایداری معماری، به عنوان یک رشته علمی و هم به عنوان محصول یک رشته علمی، توجه می کند و در مواردی که تاکید آن روی محورهایی چون آینده باشد، بر بهترین روش طراحی و برنامه ریزی قلمرو عمومی متمرکز شده است، در این راستا مواردی چون: استدلال های کلیدی، مفاهیم شهرسازی - معماری و پایداری جالب و در خور توجه هستند که شدیداً به هم گره خورده اند. روش های اکولوژیکی و پایداری فرهنگی می باشد که می بایست شامل آگاهی های اکولوژیکی باشد . برای شهرهای بدون ترکیب سازگار این دو ، هیچ آینده ماندنی و قابل دوامی نخواهد بود .( Cole.Etal 2006)
دانش همیشه به ناچار بومی است، غیر قابل تقسیم از اسباب و محفظه اش. ممکن است کسی این واقعیت را مخفی کند یا محو نماید ولی نمی تواند آن را از بین ببرد . ( Geert.1993)
اصلاح نگاه به طبیعت و در نتیجه تغییر رفتار انسان نسبت به آن که منجر به تغییر فرهنگ مصرف خواهد شد، گامی بسیار اساسی در توسعه پایدار می باشد.
پایداری محیطی
کاربرد مفاهیم پایداری و توسعه پایدار در معماری مبحثی به نام "معماری پایدار" یا "معماری اکولوژیکی" یا "معماری سبز" یا "معماری زیست محیطی" را به وجود آورده است که همگی این ها دارای یک مفهوم و دارای یک هدف مشترک است. در این راستای تحقق اهداف توسعه پایدار، "پایداری محیطی" در ارتباط با معماری اهمیت زیادی دارد.
ایده پایداری محیطی عبارت است از باقی گذاردن زمین به بهترین شکل برای نسل آینده. با این تعریف که فعالیت انسان تنها زمانی از نظر محیطی پایدار است که بتواند بدون تقلیل منابع طبیعی یا تنزل محیط طبیعی اجرا شود (قیابکلو، .(1390
پایداری در معماری
4
مفهوم پایداری درمعماری این نیست که بناهایی خلق کنیمکه صرفاً عمر زیادی را سپری کنند چون یک بنا با عمر چندین صدساله با نیازهای زمان حال هماهنگی ندارد . معماری هایی را می توان پایدار نامید که به نیازهای زمان حال خود پاسخگو باشند. با کمی تامل و مطالعه در بنا های سنتی در می یابیم که در خیلی از این بناها شرایط فرهنگی، اقلیمی، اصالت و مصالح کاملاً رعایت شده است، اما با نیازهای معماری این زمان و نوع زندگی شهرنشینی و محدودیت های موجود هماهنگ نمی باشد و شرایط و شاخص هایی که امروزه نوعی از معماری را به عنوان معماری پایدار تعریف می کند در زمان های آینده ممکن است با مفهوم امروزی کاربردی نباشد (رحیمی ترکی،زارعی .(8:1392
