بخشی از مقاله
چکیده
طی چند سال اخ یربرداشت شن و ماسه از بسﱰ رودخانه های کشور رشد فزآیندهای داشته است که ا ین اقدام موجب تغ یﲑ رژ ﱘ رسوب ی و رژ ﱘ جریان آﳖا شده است . در این ﲢقیق با ﳕونه برداری از مقاطع قبل و بعد از ﳏل برداشت و انتقال آﳖا به آزما یشگاه، آزمایشات الک اﳒام شد، سپس از رسوبات هر مقطع - در کل 9 مقطع - 10 ﳕونه رسوب درشت بطور تصادﰲ انتخاب گردید . در ادامه اقطار سه گانه رسوبات با
استفاده از کوﱄ س، خ کش میلیمﱰی و گراولومﱰ اندازه گرفته شد و با استفاده از رواب موجود ویژگیهای فیزیکی رسوبات بدست آمد .
نتایج این ﲢقیق نشان داد که برداشت شن و ماسه موجب کاهش کرویت در مکان برداشت و ن یز کاهش گردشدگ ی رسوبات در مکان برداشت و تا فاصله 600 مﱰی بعد از مکان برداشت میشود.
واژه ها ی کلیدی: برداشت شن وماسه، خصوص یات ف یزیکی رسوبات، رودخانه زارم رود
مقدمه
مواد بسﱰ رودخانه ای یکی از منابع مهم تأم ینمصاﱀ ساختمان ی در کشور ما می باشند. از طرﰲ نیاز کشور به ساخت تأسیسات پایه و زیر بنایی مانند انواع سدها و بزرگ راهها موجب شده تا استفاده از این مواد افزون تر گردد. سهل الوصول بودن مصاﱀ رودخانه ای، کیفیت مناسب آﳖا، عدم نیاز به فرآوری و فن آوری پیچیده و گران ق یمت و ارزش افزوده مصاﱀ برداشت شده موجب ﲠره برداری بیش از ظرفیت رسوبی رودخانهها شده است . شن و ماسه رودخانه ای که در معرض انتقال ﳑتد در آب بوده، منابع مطلوب ی از مصاﱀ م یباشند، ز یرا مواد ضعیف و سست آﳖا توس سا یش حذف گردیده و شن و ماسه بادوام، گرد شده و با دانه بند ی مناسب به جا مانده است .>1@ همینامر باعث گردیده که ا ین منابع ن یاز به ف رآوری کمﱰی داشته باشند، ﳘچن یندر دسﱰس بودن آﳖا و نزد یکی به جاده های ﲪل و نقل و ﳏل مصرف که در ﳖایت بالا بودن ارزش اقتصاد ی آنرا رقم می زند، از ﲨله دلا یلی است که استفاده روز افزون از ا ین مناب ع ارزﴰند را ب دنبال داشته است.>2@ برداشت ب ی رویه و غ یرفﲏ شن و ماسه از بسﱰ رودخانه ها آثار فراوان ی را به دنبال خواهد داشت که بسته به حجم، م یزان
برداشت، زمان و مکان برداشت م یتواند در ابعاد ﳐتلف ی ﳕایان گردد.>3@ این تغیﲑات ﳏدود به ﳏل برداشت نبوده بلکه ﳑکن است تا کیلومﱰها بالاتر و پا یﲔتر از ﳏل برداشت ظاهر شود.>4@ برخی از اثرات زیان آور و مضر برداشت از بسﱰ رودخانه شامل ﲣریب و فرسایش کانال، افزایش گل آلودگی، فرسایش کناری و رسوبگذاری در نواحی کم عمق رودخانه م یباشد. ﲤام این تغیﲑات میتواند جوامع ز یسﱵ آبزیان و سایر ارگانیسمها را ﲢت تأثیرقرار دهد، و م یتواند بطور مستق یم به موجودات زنده رودخانه صدمه بزند یا بطور غ یرمستقیم موجب قطع شبکه غذا یی شود. بعلاوه اثرات آن بر رو ی ژئومرفولوژی رودخانه - برای مثال کنش و برش کانال - میتواند منجر به خسارت به زیرساختها از ﲨله آبشستگ ی پایه پلها و در مع رض قرار گرفﱳ لوله - های عبوری از عرض رودخانه شود .>5@ ﳘچنینا ین عمل یات اغلب مواقع موجب تعرض به اراض ی در مناطق با تراکم ﲨع یتیبالا شده که مهمﱰ ین نتایج آن ایجاد گرد و غبار، آلودگ ی زیست محیطی و بر هم زننده چشم انداز طبیعت میشود.>6@ استخراج مواد بسﱰ رودخانه ها میتواند موجب تغیﲑات مرفولوژ ی کانال رودخانه، پا یﲔ افتادگ ی بسﱰ رودخانه در طول دوره برداشت >7@، تغ یﲑ در ب یلان رسوب و تغ یﲑات ه یدرولیکی>8@ شود. از طرﰲ این تغیﲑات موجب تشکیل لایه حفاظﱵ در بسﱰ شده و حرکت ماشین آلات در رودخانه، بسﱰ را در معرض فرسا یش رودخانهای قرار م یدهد.>9@ اغلب رودخانه های استان مازندران با مشکل برداشت بی رویه شن و ماسه مواجه هستند. در این ﲢقیق به بررسی اثرات برداشت شن و ماسه از بسﱰ رودخانه زارم رود بر برخی خصوصیات فیزیکی مواد بسﱰ رودخانه پرداخته می شود.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه
حوضه آبخیز رودخانه زارم رود در ﴰال ا یران در ﲞش مرکز ی استان مازندران و در 30 کیلومﱰی جنوب شهرستان ساری واقع شده است . این حوضه یکی از مهمﱰ ین ز یرحوضههای حوضه آبخیز ﲡن م یباشد و از نظر
جغرافیایی بینطول شرق ی 8' 11" 53৹ اﱄ"17' 2 53৹ و عرض ﴰاﱄ 42" 36৹ 24' اﱄ"36৹ 9' 1 قرار دارد. طول رودخانه زارم رود حدوداً 100 کیلومﱰ بوده و حوضه آبخ یز آن منطقه ای به وسعت 90568 هکتار را شامل میگردد - شکل . - 1
شکل - 1 - موقعیت جغرافیایی حوضه آبخیز رودخانه زارم رود در استان مازندران و ایران
روش ﲢقیق
در این ﲢقیق جهت ارزیابی اثرات برداشت شن و ماسه بر روی خصوصیات فیزیکی رسوبات اقدام به ﲨع آوری اطلاعات مربوط به معدن شن و ماسه موجود در رودخانه، شناسا یی مقاطع ﳕونه بردار ی از رسوبات بسﱰ، اﳒام آنال یزهای دانه بند ی ﳕونههای برداشت در آزما یشگاه شد .
ابتدا با استفاده از سیستم موق یعت یاب جهان ی - - GPS موقعیت ﳏل برداشت مصاﱀ رودخانه مشخص و در ادامه با در نظر گرفﱳ کمﱰ ین فاصله بینمقطع قبل و بعد ﳏل برداشت مقاطع عرض ی جهت ﳕونه برداری مشخص گرد یدند. بدین منظور از 4 مقطع قبل از مکان برداشت و 4 مقطع بعد از مکان برداشت اقدام به ﳕونه بردار ی از مواد بسﱰ رودخانه شد - شکل . - 2
