بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش به منظور تحلیل پیامدهای برداشت بی رویه شن و ماسه بر حاشیه رودخانه سفیدرود انجام گرفت. هدف اصلی از انجام آن بررسی اثرات مخرب و غیر مستقیم استحصال مصالح رودخانه ای بر روستاهای محل تحقیق می باشد. مطالعات مذکور به روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر مشاهدات عینی پژوهشگر به انجام رسید. برداشت بی رویه شن و ماسه که باعث تغییر خصوصیات فیزیکی وسیعی در اکوسیستم, تغییر مورفولوژی بستر رودخانه , تخریب خاک منطقه, کاهش اراضی مرغوب کشاورزی, کاهش درآمد روستاییان, مهاجرت و کاهش انگیزه ماندگاری در روستا گردیده, از جمله دستاوردهای این تحقیق می باشد.
.1 مقدمه
رودخانه ها برحسب اینکه دارای آب های جاری تند یا کند و آرام باشند دارای ویژگی های زیستی متفاوتی هستند. بهره برداری از شن وماسه بستر رودخانه ها هریک به نوعی دردگرگونی محیط زیست رودخانه ها موثرند. پیامدهای زیست محیطی استخراج شن وماسه از روستاهای حاشیه ی رودخانه سفیدرود سراوان شهرستان رشت درمحدوده مطالعاتی اعم از امامزاده هاشم الی قاضیان وبالامحله به آسانی قابل مشاهده میباشد. عدم کنترل کارشناسان ومدیران اجرایی باعث تخریب اکوسیستم های رودخانه وساحلی میشوند.
باتوجه به تحقیق میدانی ومشاهده ی برداشت شن وماسه که از ته شسته های بستر و عمق رودخانه ی سفیدرود و زون های ساحلی آن انجام شده به این نتیجه رسیده ایم که برداشت بی رویه شن و ماسه باعث تغییر خصوصیات فیزیکی وسیعی درمنطقه مورد نظر اعم از اکوسیستم و تخریب خاک های منطقه و رودخانه گردیده است.
.2 بیان مساله
بهره برداری بی رویه از بستر حاشیه رودخانه سفیدرود سراوان ضمن اثرات زیان بار آلودگی انسان ساخت , موجب تغیرات مورفولوژی دینامکی در منطقه نیز گردیده است. این تغییرات هرگز محدود به منطقه برداشت شن وماسه نبوده بلکه این مقاله برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد سید جلال خوشحال شاقاجی با عنوان » تحلیل پیامدهای برداشت بی رویه شن و ماسه بر روستاهای حاشیه سفیدرود دهستان سراوان شهرستان رشت « می باشد که در تابستان 93 در دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت و به راهنمایی جناب پرفسور مولایی هشجین مورد دفاع قرار گرفت.
کیلومترها در پایین دست و بالا دست ظاهر شده که باعث بروز تغیرات در اکولوژی رودخانه و دگرگونی در ترکیب وتعادل جمعیت زیستمندی آبزی رودخانه شده است و کارکرد اکوسیستم رودخانه را نیز به شدت کاهش میدهد. تحلیل های ازمایشگاهی انجام شده می گویند که بهره برداری بی رویه از بستر رود سفید رود ضمن اختلال در تعادل اکولوژیک منطقه دارای اثرات بنیادی منفی در رودخانه ومحیط اطراف آن نیز می باشد.
.3 پیشینه پژوهش
برداشت بیش از حد مجاز باعث حفاری های عمیق تر وغیراصولی درمنطقه مورد مطالعه قرارگرفته ,بطوریکه عمق زیاد این چاله ها وگودها نه تنها باعث تخریب مورفولوژی محیط گردیده است بلکه در برخی موارد باعث الودگی آب وهمچنین تبخیر وتغییر مسیر جریان رودخانه از سمت راست - دوستلات - به سمت چپ مسیررودخانه گردیده است. یکی از اثار منفی و بسیار محسوس برداشت بی رویه شن و ماسه میتوان به گودبرداری های عمیق که باعث تغییر مسیر رودخانه شده که در این راستا محققین محترم [1] در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که برداشت بی رویه شن وماسه از رودخانه پیامدهای منفی بر مرفولوژی رودخانه داردکه مهمترین انها فرسایش وگودافتادگی بستر,ناپایداری وریزش کنارهاوتغییر راستای رودخانه میباشد.
درتحقیقی که انجام دادند برداشت شن وماسه تا حدود 25 الی 30 درصد بار بستر سالیانه مانع از افت بستر وتغییرات نامطلوب تراز اب در بالادست وپایین دست می گردد. او میزان استخراج مصالح رودخانه ای را معادل 1تا2 برابرمیانگین بلند مدت بار بستر سالیانه عنوان کرد [2] در مطالعه ای که بر روی رودخانه - کی - انجام داده اندمتوجه شدند برداشت بی رویه باعث ریزش سواحل ,ایجاد بهم ریختگی رسوبات بستر ,تغییر سطح مقطع جریان ,تخریب زونهای حاشیه ای ,از بین رفتن پوشش گیاهی,تغییر فراوان موضعی گردیده است.
در بررسی دیگری که [3] بر روی رودخانه خشکه رود از سرشاخه های کارون علیا انجام دادند به این نتیجه رسیدند که برداشت بی رویه از بستر رودخانه خشکه رود سبب بهم خوردگی و فرسایش در پروفیل طولی رودخانه شده این تجاوز به طبیعت رودخانه سبب عمیق شدن بستر رود وانتقال پدیده ژرف شدگی به بالادست شده که عینن منطقه مورد مطالعه - حاشیه سفید رود سراوان - به علت گود برداری برداشت بی رویه شن وماسه وتغییر جریان اب از سمت راست - دوستلات - رود به سمت چپ رودخانه - قاضیان - ,عرض رودخانه را بین 500 تا1000متر رسانده است که سبب عمیق تر شدن بستر رودخانه گشته است.
شناخت و اگاهی از شرایط وضعیت اجتماعی واقتصادی محل اجرای گونه پروژه وطرح در رودخانه از جمله طرح های برداشت مصالح ونواحی اطراف ان در راستای ارزیابی تاثیرات طرح بر عوامل اجتماعی واقتصادی منطقه ضروری میباشد.زیرا اجرای طرح ها در مراحل مختلف اجرا بهره برداری وسیع از ان محیط های اقتصادی واجتماعی منطقه را دستخوش تغییرات می نماید. مواردی همچون افزایش یا کاهش قیمت اراضی ,تغییر در سرانه درامدها ,اثرگذاری بر مهاجرت ,تغییر شغل,الگوی کشت منطقه,جمعیت سلامت عمومی سرویس دهی خدمات عمومی را میتوان از جمله این تاثیرات برشمرد.
.4 مواد و روش ها
1-4 مراحل انجام کار
در تحقیق حاضر با توجه به روش تحقیق مذکور, مطالعات اسنادی و میدانی صورت گرفت. مراحل انجام کار بدین شرح است: تهیه و تدوین و توزیع پرسشنامه , مصاحبه با کارشناسان دستگاه های مرتبط و اهالی و مسؤلان روستاهای مورد تحقیق, عکسبرداری از محیط و مناطق مورد تحقیق, مشاهده و مطالعات میدانی, جمع آوری و تحلیل و نتیجه گیری.
2-4 یافته های توصیفی
1-2-4 مشخصات عمومی پاسخ دهندگان
شکل -1-1 نمودار میزان سواد افراد پاسخگو
2-2-4برداشت بی رویه شن وماسه در کاهش اراضی کشاورزی
در تحقیقات میدانی و مشاهده و انجام مصاحبه از آگاهان محلی و بخشی از مدیران اجرایی منطقه مورد مطالعه برداشت شن و ماسه در بسترهای رودخانه سمت چپ حاشیه سفیدرود - دهستان سراوان - و حفر گودال های عمیق منجر به انحراف آب رودخانه سفید رود شده و سیلاب و طغیان آبهای زمین های اطراف کشاورزی مردم و منطقه را در سال - 1373 - بیش از یک صد هکتار مورد تخریب کامل قرار گرفته و امروز حجم عرضی رودخانه افزایش پیدا کرده است. بخشی نیز به چراگاه دام اختصاص پیدا کرده و یا محل تجمع سنگ ریزها قرار گرفته است. 86 درصد مردم عامل کاهش اراضی کشاورزی را برداشت بی رویه شن وماسه دانستند.
شکل -2-1 نمودار برداشت بی رویه شن وماسه در کاهش اراضی کشاورزی
