بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام این تحقیق بررسی تاثیر دریاچه ارومیه در تکامل خاکها بود. یک ترانسکت عمود بر دریاچه ارومیه در حاشیه جنوب شرقی آن انتخاب شد. هفت خاکرخ خاک انتخاب، حفر و تشریح شدند. از افقهای پدوژنیک نمونه دست نخورده برای مطالعات میکرومورفولوژی تهیه گردید. نتایج نشان داد در پنج خاکرخ اول با دورشدن از دریاچه ارومیه، افقهای دفن شده با درجات مختلفی از تکامل مشاهده شد. مطالعه میکرومورفولوژیکی افق کلسیک دفن شده در درخاکرخ 2 نشان داد که خاکدانهسازی در این افق به خوبی اتفاق افتاده است و پوششها و پرشدگیهای آهکی در دیواره و داخل منافذ مشاهده شد. براساس نتایج به دست آمده، وجود خاک-های دفن شده و لایه بندیهای مختلف با انقطاع بافتی در خاکرخهای مطالعاتی نشان داد که دریاچه ارومیه در گذشته به دلیل تغییرات اقلیمی، نوسانات مختلفی از نظر گسترگی و عمق داشته است و توانسته است بر روی روند تکامل خاکها در مجاورت خود اثر گذار باشد.
واژگان کلیدی: انقطاع بافتی، تکامل خاک، خاک دفن شده، دریاچه ارومیه، میکرومورفولوژی.
مقدمه
دریاچه ارومیه، واقع در شمال غرب کشور ایران، یکی از بزرگترین دریاچههای شور جهان و بزرگترین دریاچه شور در خاورمیانه است - Zarghami, 2011 - که در طول سالیان اخیر در حال خشک شدن است. یکی از راههای مطالعه وضعیت گذشته دریاچهها، از جمله دریاچه ارومیه، مطالعه رسوبات برجای مانده از پسروی دریاچه و تغییر و تحولات بعدی است که منجر به تکامل خاک در این رسوبات میشود. به طور کلی شرایط امروزی زمین میتواند راهنمایی برای درک شرایط گذشته آن باشد. استفاده از خاکهای قدیمی - پالئوسلها - که در شرایط متفاوت از شرایط فعلی زمیننماهای - لندسیبها - موجود در یک منطقه تشکیل شدهاند - Amit, 1993 - ، میتوانند به عنوان شاخصی برای برآورد شرایط اقلیمی گذشته و فرآیندهای هوازدگی انجامگرفته در طی این دوران، مد نظر قرار گیرد - Tabor and Myers, 2015 -
یکی از تکنیکهای مهم برای شناسایی خاکها در راستای مطالعات اقلیمشناسی گذشته، بررسی میکرومورفولوژیکی خاک است . - Stoops, 2010 - ضیایی و همکاران - 2013 - با بررسی برخی از خصوصیات فیزیکوشیمیایی، کانیشناسی و میکرومورفولوژیکی در خاکهای لسی قدیمی به عنوان شاخصی از تغییرات اقلیمی رسوبگذار و خاکساز در منطقه جنوب گرگان، گزارش کردند که عوارض میکرومورفولوژیکی موجود در این خاکها، شواهد مختلفی از وقوع فرایندهای پدوژنتیکی در این توالی را نشان میدهد. همچنین مطالعات میکرومورفولوژی در دو خاک قدیمی در منطقه اصفهان که به منظور تفسیر شرایط اکولوژیکی و اقلیمی گذشته مورد بررسی قرار گرفته بودند، نشان داد در خاکهای قدیمی سپاهان شهر، پوستههای رسی قوی وجود دارد که نشاندهندهی شرایط مرطوبتر گذشته منطقه است و انتقال گچ و آهک بر روی پوستههای رسی نشاندهندهی خشکتر شدن اقلیم در مراحل بعدی بوده و منجر به تشکیل یک خاک پلی پدوژنیک شده است. مشاهدات میکرومورفولوژی خاک منطقهی سگزی نشان از فعالیتهای بیولوژیکی شدید در افق تیره مدفونشدهای دارد که در دوره سرد نیمهیخچالی توسعه یافته و شرایط مردابی را ایجاد کرده است . - Ayoubi et al., 2006 - باتوجه به اینکه زمان زیادی از پسروی
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه در حاشیه جنوب شرقی دریاچه ارومیه، در مجاورت دشت بناب که یکی از شهرهای آذربایجان شرقی است واقع شده است. منطقه مورد مطالعه از نظر پستی و بلندی، مسطح میباشد به طوری که ارتفاع منطقه در حدود 1276 متر از سطح دریاهای آزاد است. به منظور انتخاب دقیق محل حفر خاکرخها، از مطالعه صورت گرفته توسط حمزه پور و رحمتی - 2016 - استفاده گردید. آنها با استفاده از روشهای زمین آماری، مرز بین اراضی کشاورزی و شور را تخمین زده بودند. سپس یک ترانسکت عمود بر دریاچه انتخاب شد، به گونهای که اراضی شور، اراضی حدواسط و اراضی کشاورزی غیرشور جزو مناطق مورد نمونه برداری قرار بگیرند. پنج خاکرخ اول - شکل - 1 در این مطالعه نیز در سطوح پلایایی مختلف با درجات شوری متفاوت و دو خاکرخ آخر نیز در اراضی کشاورزی غیرشور حفر و مطالعه شدند.
شکل -1 محل حفر پروفیل در منطقهی مورد مطالعه واقع در دشت بناب اطراف دریاچه ارومیه. خاکرخ 1، نزدیکترین و خاکرخ 7، دورترین به دریاچه ارومیه می باشد
از افقهای مشخصه متکامل و خاکهای دفن شده زیرین که نیاز به بررسیهای بیشتری داشتند، نمونههای دستنخورده جهت مطالعات میکرومورفولوژی نیز تهیه شد. نمونهها پس از هوا خشک شدن، توسط رزین پلی استردر دسیکاتور در شرایط خلاء نسبی تلقیح گردیدند. سپس بر روی اسلایدهای شیشهای چسبانیده شدند و با کمک سنباده و پودرهای کربوراندوم با درجات مختلف، نمونهها تا حد 30 میکرون نازک گردیدند. مقاطع نازک توسط میکروسکوپ پلاریزان Olympus مورد بررسی قرار گرفتند. نمونههای تهیه شده بر اساس واژگان استوپس - Stoops, 2003 - تشریح گردیدند. بر اساس اطلاعات بدست آمده از تشریح و آنالیز خاکرخهای خاک، ردهبندی خاکرخها، بر اساس کلید ردهبندی خاک در حد زیر گروه انجام گرفت.
نتایج و بحث
خلاصه ای از خصوصیات فیزیکوشیمیایی برخی از پروفیلهای مطالعاتی در جدول 1 ارائه شده است. از میان خاکرخهای مطالعاتی، 5 خاکرخ اول دارای خاک بسیار شور با افقهای سالیک متعدد و بیرون زندگیهای نمکی در صحرا بودند.
جدول -1 برخی از ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی پروفیلهای مورد بررسی.
تکامل پروفیل 1 با توجه به اینکه این پروفیل در منطقهای حفر شده بود که جزو بستر دریاچه ارومیه در زمان نه چندان دور بوده است، به نظر میرسید که تنها در دهههای اخیر این پروفیل از زیر آب خارج شده باشد. اما مشاهدات صحرایی نشان داد که در عمق 160-90 سانتیمتری از این پروفیل در زیر افق C، یک خاک دفن شده وجود دارد که نشان میدهد در دورهای، پسروی دریاچه اجازه تکامل خاک را به ضخامت حداقل 70 سانتیمتر در این منطقه داده است. براساس مشاهدات صحرایی، افق A شناسایی شده در این پروفیل، فاقد ماده آلی و بقایای گیاهی بوده است. اما، اندازه گیری ماده آلی و مطالعه مقاطع نازک در
