بخشی از مقاله
چکیده
بسیاری از این گیاهان زینتی که هم اکنون در طراحی فضای سبز شهری و یا به عنوان گل بریده و یا گلدانی در منازل مورد استفاده قرار میگیرند، دارای ارزش دارویی میباشند که با شناخت گیاهان زینتی دو منظوره، میتوان از پتانسیل این گیاهان حداکثر استفاده را نمود. گیاه پروانش - Catharanthus roeus L. - یکی ازعمدهترین گیاهان زینتی - دارویی بوده، که حاوی بیش از 130 نوع آلکالوئید ایندولی ترپنوئیدی، دو آلکالوئید دایمری وینبلاسین و وینکریستین، دارای خاصیت ضدتوموری و در درمان بسیاری از سرطانها بهکار میروند. بهمنظور بررسی تأثیر زغال فعال بر جوانهزنی و رشد گیاهچههای حاصل از بذور پروانش، آزمایشی بر پایه طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار اجرا شد. در این آزمایش از محیط کشت MS همراه با دو غلظت زغال فعال 0/5 - و 2 گرم در لیتر - و
شاهد استفاده شد، نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد، اثر غلظتهای مختلف زغال فعال بر درصد جوانهزنی، درصد آلودگی و رشد گیاهچههای حاصل از بذور در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بودند. بیشترین درصد جوانهزنی، کمترین درصد آلودگی و بهترین رشد گیاه در تیمار شاهد مشاهده شده است.
کلمات کلیدی: جوانهزنی، زغال فعال، پروانش
مقدمه
گیاهان زینتی یک بخش مهم از باغبانی را در بر میگیرند. گیاهان زینتی، گلها و برگساره بریدنی، گیاهان فصلی، درختچههای گلدانی و درختان را در بر میگیرند. مصرف چنین گیاهانی در سطح دنیا از سال1990 نزدیک به 25 میلیارد دلار آمریکا در هر سال بوده است. تجارت جهانی گیاهان زینتی در تسلط اروپای غربی است که مهمترین کشور در این زمینه هلند میباشد - راحمی، . - 1373
گیاهان دارویی منحصربهفردترین منابع برای ذخیره داروها برای اکثریت جمعیت جهان هستند. گیاهان دارویی همچنین یک کمک درمانی برای پیشگیری و کاهش انواع بیماریهای انسان هستند. گیاه پروانش - C.roseus - معروف است به پروانش ماداگاسکار، که گیاه گرمسیری و نیمه گرمسیری متعلق به تیره خرزهره - Apocynaceae - و یک گیاه دارویی و زینتی مهم محسوب میشود. پروانش بهعنوان گیاه دارویی تولیدکننده داروهای ضدسرطان شناخته شده است. آلکالوئیدهایی مثل وینبلاستین و وینکریستین بهطور عمده در اندامهای هوایی گیاه وجود دارند که در درمان انواع سرطانهای انسان استفاده میشود - Sain and Sharma, 2013 - از آنجا که کشت درونشیشهای توانسته است گیاهان دارویی مهم و نادر را به نحو مؤثرتری در مقایسه با روشهای سنتی ازدیاد رویشی، تکثیر و حفظ نماید. از اینرو صنایع دارویی استفاده از کشت بافت گیاهی و جایگزین کردن آن در بعضی موارد به جای روش تکثیر سنتی گیاهان را در دستور کار خود قرار دادهاند - خطیبزاده و همکاران، . - 2013
زغال فعال یک نوع از کربن است که دارای تخلخل ریز و کم حجم میباشد. این ویژگی سبب افزایش سطح به حجم آن شده که قابلیت جذب ترکیبات شیمیایی را افزایش میدهد و از طرفی میتواند تأمینکننده احتمالی کربن مورد نیاز گیاه در نتیجه افزایش کربوهیدرات آن باشد . - Moraes et al., 2003 - این ترکیب بهعنوان یک ماده بیطعم و غیرسمی در کشتهای درونشیشهای بهویژه برای جذب مواد سمی مورد استفاده قرار میگیرد . - Prizao et al., 2012 - زغال فعال اغلب در کشت بافت برای بهبود رشد و توسعه سلول استفاده میشود - Thompson, 2007 - و نقش مهمی در ریزازدیادی، جوانهزنی ارکیده، جنینزایی سوماتیک، کشت پرچم، تولید بذر مصنوعی، کشت پروتوپلاست، ریشهزایی، طویل شدن ساقه، تشکیل جوانه و غیره دارد . - Tomas, 2008 - اثر زغال در مورفولوژیک ممکن است بهدلیل جذب غیرقابل بازگشت آن در ترکیبات بازدارندگی در محیط کشت و بهطور عمده باعث کاهش مواد سمی، اکسداسیون فنل و کاهش قهوهای شدن میشود . - Johansson and Eriksson, 1997 - علاوه بر این زغال فعال در تعدادی از فعالیتهای تحریک کنندگی و مهارکنندگی شامل انتشار مواد طبیعی که در زغال فعال وجود دارد که باعث رشد و تاریک شدن محیط کشت میشود و جذب ویتامینها، یونهای فلزی و تنظیمکنندههای رشد از جمله اسیدآبسیزیک و گاز اتیلن میشود . - Tomas, 2008 - اثر زغال فعال در جذب تنظیمکنندههای رشد هنوز معلوم نیست اما برخی معتقدند که زغال فعال ممکن است بهتدریج برخی از مواد جذب شده مانند مواد مغذی و تنظیمکنندههای رشد را که برای گیاهان قابل جذب است آزاد کند . - Johansson et al., 1990 - این آزمایش تأثیر غلظتهای مختلف زغال فعال بر درصد جوانهزنی و درصد آلودگی و رشد گیاهچه حاصل از بذر گیاه پروانش در کشت بافت تمرکز دارد، اما تاکنون تأثیر آن بر جوانهزنی و رشد رویشی گیاه پروانش مورد مطالعه قرار گرفته نشده است.
اسدالهی و همکاران - 1392 - اثر مقادیر مختلف غلظت نمک و زغال فعال در محیط کشت MS بر درصد جوانهزنی شقایق ایرانی - Persian poppy - را مورد بررسی قرار دادند. شقایق ایرانی در محیط کشت MS با غلظتهای مختلف نمک، بدون زغال فعال و همراه با زغال فعال کشت شدند و درصد جوانهزنی بذرها را مورد بررسی قرار دادند. بیشترین درصد جوانهزنی در محیط کشتMS 1/10 همراه با 1/5 گرم در لیتر زغال فعال مشاهده شد. زمانیکه از آهن هم غلظت با نمکهای محیطکشت استفاده شد، MS کامل بیشترین درصد جوانه را داشت.
در طی تحقیق که توسط حامیضعفا و همکاران - - 1393 انجام گرفت، آنها از غلظتهای مختلف - صفر - بهعنوان شاهد - ، 25، 50، 100، 200، 400 میلیگرم بر لیتر - زغال فعال بر خصوصیات مورفولوژیک گیاهچههای 7 روزه ازمک - Lepidium daraba - از قبیل درصد جوانهزنی، طول ساقه و ریشه مورد بررسی قرار گرفت. بهبود رشد ساقه و ریشه بهصورت جزئی نسبت به نمونه شاهد مشاهده گردید. افزایش جزئی جوانهزنی بذور در غلظتهای پایین و کاهش جزئی آن در غلظتهای بالا نسبت به نمونه شاهد مشاهده گردید.
مواد و روشها
این آزمایش در سال 1397 در آزمایشگاه کشت بافت گروه باغبانی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان به شرح زیر انجام شد. اولین قدم در کشت بذور، ضدعفونی سطحی آنها میباشد که برای این کار بذور را بهمدت 30 دقیقه در زیر آب روان شهری قرار داده - با فشار خیلی کم - و پس از آن با آب مقطر 3 بار شستشوی بذور انجام شد. در مرحله بعد در اتاق انتقال و زیردستگاه
جدول 1 تجزیه واریانس اثر غلظتهای مختلف زغال فعال بر درصد جوانهزنی، درصد آلودگی طول رشد لامینارایرفلو
هیپوکلریتسدیم 15 درصد قرار گرفته و در ادامه بذرها را 3 مرتبه با آب مقطر استریل شستشو داده شدند و در شیشههای کشت حاوی 12 میلیلیتر محیط کشت MS حاوی دو غلظت مختلف زغال فعال 0/5 - و 2 گرم در لیتر - کشت شدند.
ارزیابی آنها بر مبنای درصد جوانهزنی و درصد آلودگی و همچنین رشد طولی گیاهچه انجام گرفت. تمام کشتها در اتاق رشد تحت شرایط دمایی 25±2 درجه سیلسیوس و شرایط نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی نگهداری شدند.
این پژوهش، در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی با 10 تکرار انجام شد . درصد جوانهزنی و آلودگی پس از گذشت یک هفته و رشد گیاهچههای حاصل از بذر پس از 2 هفته یادداشت برداری و مورد ارزیابی قرار گرفتند و دادهها با نرم افزار SAS از طریق آزمون چند دامنهای دانکن تجزیه و تحلیل آماری شدند.
نتایج و بحث
بهمنظور بررسی اثر زغال فعال بر روی رشد گیاهچهها و جوانهزنی، از زغال فعال بهعنوان یک تیمار مورد استفاده قرار گرفت. بدینصورت که تمام محیطهای کشت مورد استفاده با دو غلظت زغال فعال و بدون زغال فعال بررسی شدند.
براساس نتایج جدول - 1 - تجزیه واریانس، اثر غلظتهای مختلف زغال فعال بر شاخص درصد جوانهزنی و درصد آلودگی و رشد رویشی گیاهچه در سطح احتمال خطای 1 تفاوت معنیدار داشت.
