بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی تأثیر سطوح مختلف شوري بر عملکرد و صفات مورفولوژیک گونههاي روغنی بهاره آمفیدیپلوئید براسیکا آزمایشی بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي بیرجند در سال 1394 انجام شد. تیمارهاي آزمایش شامل دو رقم کلزا - ذتخ هئپyد و حنل - و خردلهندي و سطوح مختلف شوري در چهار سطح شامل 1/9 - محلول هوگلند بعنوان شاهد - ، 5، 10 و 15 دسیزیمنس برمتر - حاصل از کلریدسدیم در محلول هوگلند - بود. تجزیه واریانس عملکرد و صفات مورفولوژیک براي اثرات اصلی فاکتورهاي موردنظر معنیدار بود. مقایسه میانگین صفات مورد ارزیابی نشان داد که خردل هندي نسبت به ارقام کلزا در صفات ارتفاع گیاه، تعداد برگ، تعداد شاخه اولیه و تعداد شاخه ثانویه از برتري معنیداري برخوردار بود و رقم حنل با اختلاف معنیداري با رقم ذتخ هئپyد، کمترین مقدار صفات فوقالذکر و بیشترین مقدار وزنتر و خشک اندام هوایی را به خود اختصاصداد. رقم ذتخ هئپyد بالاترین مقدار عملکرد دانه، عملکرد روغن و بیشترین افت عملکرد دانه ناشی از افزایش سطح شوري بهمیزان 73/31 درصد نسبت به شاهد را دارا بود. بیشترین و کمترین میزان کاهش تا سطح شوري عَح15 2 نسبت به شاهد به ترتیب مربوط به عملکرد روغن با 68/81 درصد و تعداد برگ با 27/37 درصد بود. افزایش سطح شوري از 5 تا عَح15 2 کاهش معنیداري را در صفات تعداد برگ و شاخه ثانویه رقم حنل و تعداد شاخه اولیه خردل هندي بهوجود نیاورد. درنتیجه افزایش غلظت نمک، رشد اجزاي مختلف گیاه، زیستتوده، صفات مورفولوژیک، عملکرد دانه و روغن درارقام موردبررسی کاهش یافت.
واژگان کلیدي: تنش شوري، خردل هندي، صفات مورفولوژیک، عملکرد دانه، کلزا.
مقدمه
تنش شوري یکی از مهمترین تنشهاي غیر زیستی بوده و آثار منفی آن بر رشد گیاهان زراعی باعث افزایش تحقیقات درزمینه تحمل به شوري باهدف بهبود تحمل گیاهان شده است . - 7 - شوري بهطور عمومی سرعت رشد گیاه را کاهش میدهد و باعث کوچکتر شدن برگها، کاهش ارتفاع و عملکرد اقتصادي میشود . - 6 - امروزه گونههاي روغنی براسیکا جایگاه سوم را در بین گیاهان روغنی دارا میباشند و یک منبع مهم از روغن گیاهی بشمارمیآیند. رایجترین این گونهها که براي مقاصد تجاري و صنعتی پرورش مییابند شامل کلزا - .Brassica napus L. - ، شلغمروغنی B. rapa L. - یا. - .B. campestris L،خردلهندي - .B. juncea L. - و خردلحبشی - .B. carinita L. - میباشند . - 1 - این گونهها در مقایسه با یکدیگر درجات مختلفی از تحمل به تنش را بروز میدهند . - 2 - دو گونهروغنی آمفیدیپلوئید براسیکا شامل کلزا با ژنوم ههAA - کذچغ - و خردلهندي با ژنوم AABB - نذچغ - بدلیل والد دیپلوئید مشترك شلغمروغنی با ژنوم AA - تذچغ - داراي قرابت سیتوژنتیک میباشند و در بین گیاهان زراعی دانهروغنی نسبتا مقاوم به شوري هستند و گزارششدهاست که تا شوري عَح7/9 2 را تحمل میکنند 1 - و - 4، لذا قابلیت کشت در مناطق شور رادارند . - 2 - تنش شوري تنها بر یک مرحله رشدي گیاه تأثیر سوء نمیگذارد، بلکه با توجه بهشدت تنش ، نوع تنش، میزان مقاومت گیاه ، مراحل مختلف رشدي و نوع بافت و اندام گیاهی - سیر تکاملی - متفاوت میباشد . - 7 - انتخاب ژنوتیپ هاي متحمل به تنش به دوروش مستقیم - اندازهگیري عملکرد - و غیرمستقیم - اندازهگیري صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک مرتبط با تحمل تنش - انجام میشود . - 2 - با توجه به اهمیت مسئله شوري و خسارات وارده بر گیاهان زراعی در نواحی مختلف، و توسعه کشت دانههاي روغنی این پژوهش بهمنظور بررسی تأثیر شوري برعملکرد دانه و برخی صفات مورفولوژیک دو رقم بهاره کلزا - حنل و ذتخهئپyد - و خردل هندي انجام گرفت.
مواد و روش این آزمایش بهمنظور ارزیابی تأثیر شوري بر برخی صفات مورفولوژیک سه ژنوتیپ دانهروغنی آمفیدیپلوئید براسیکا در سال
1394 در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه بیرجند، بهصورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد.
عامل اول چهار سطح شوري آب آبیاري شامل 1/92 - محلول هوگلند - بهعنوان شاهد، 5، 10 و 15 دسی زیمنس بر متر - حاصل از کلرید سدیم در محلول هوگلند - و عامل دوم با سهسطح شامل دو رقم کلزا - ذتخ هئپyد و حنل - و خردلهندي میباشد. واحدهاي آزمایش شامل گلدانهایی به ابعاد داخلی 35×35 سانتیمتر و ارتفاع 30 سانتیمتر و سطح کشت 0/123 مترمربع بود. کشت بهصورت شن کاشت 7/7 - چدژ و عَح1/04 2 چهغ - بود. کاشت بذور ضدعفونی شده با هیپوکلریتسدیم پنجدرصد، در اول اردیبهشتماه در گلخانهتحقیقاتی با دورهنوري 16ساعتروشنایی و 8 ساعت تاریکی، شدتنوري ذسکلسع غپصپلاژئپع700 µ، درجهحرارت 20/25 درجه سانتیگراد - روز/ شب - ، میانگین رطوبت نسبی60 درصد و میانگین دياکسیدکربن عژژ 570 انجام شد. در هر گلدان 24 عدد بذر در عمق حدود یک سانتیمتر کشت شدند. گلدانها از مرحله کاشت تا مرحله سبزشدن با آب مقطر آبیاري شده و پس از ثبت تاریخ دقیق سبزشدن - زمانی که 50 درصد سبزشدن انجام شد - ، گلدانها با محلول غذایی هوگلند - - 5 آبیاري شدند - جدول. - 1 آبیاري گلدانها با استفاده از سیستم آبیاري قطرهاي ثقلی در طول فصل رشد صورت گرفت. دو هفته بعد پس از استقرار کامل گیاهان، عملیات تنک به منظور ایجاد تراکم 8 بوته در گلدان انجام شد.
در مرحله چهار برگی، با افزودن تدریجی کلرید سدیم به محلول هوگلند اعمال شوري شروع گردید، به نحویکه در نوبت اول آبیاري، کلیه گلدانها بهجز سطح شاهد، با شوري 5 دسی زیمنس بر متر آبیاري شده و در نوبتهاي بعدي، این مقادیر افزایش یافت و درنهایت سطوح شوري موردنظر بعد از گذشت پنج روز لحاظ گردید. آبیاري گلدانها روزانه طی دو نوبت صبح و عصر انجام شد و گلدانها در پایان هر دو هفته بهمنظور جلوگیري از تجمع بیشازحد نمک، آبشویی شدند. اندازهگیري صفات مرفولوژیک شامل ارتفاع ساقه، تعداد برگ کامل توسعهیافته، تعداد شاخه اولیه، تعداد شاخه ثانویه، وزنتر و وزن خشک درهر گلدان بر روي دو بوتهاي که بهطور تصادفی انتخاب و دو ماه بعد از اعمال تنش شوري، کفبر گردیدند، صورت پذیرفت. جهت تعیین عملکرد دانه در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک هر رقم، دو بوته دیگر که بصورت تصادفی در هر گلدان انتخاب شده بودند، بصورت کفبر برداشت شده و جهت خشک شدن نهایی و رسیدن رطوبت دانه ها به 12 درصد، به مدت یک هفته در هواي آزاد نگهداري و پس از جداسازي دانه ها از غلاف، عملکرد دانه با استفاده از ترازوي با دقت 0/001 توزین و برحسب گرم در مترمربع محاسبه شد. براي محاسبه عملکرد روغن ابتدا درصد روغن یک گرم نمونه پودر شده دانههاي هر گلدان با استفاده از دستگاه سوکسله مدل طغههA با حلال هگزان اندازهگیري و از حاصلضرب درصد روغن دانه در عملکرد دانه، عملکرد روغن بر حسب گرم در مترمربع محاسبه شد. تجزیه دادهها و محاسبات آماري با استفاده از نرمافزارهاي حAح و عغهگغ صورت گرفت. مقایسهي میانگین توسط آزمون خحعً در سطح احتمال پنج درصد انجام گردید.
نتایج و بحث نتایج تجزیه واریانس صفات مورد ارزیابی نشان داد که اختلاف بسیار معنیداري بین تیمارها وجود دارد - جدول . - 2 تنها اثر اصلی رقم بر صفت وزن خشک اندامهوایی، در سطح پنج درصد معنیدار شد و براي سایرصفات مورد ارزیابی شامل وزنتر اندامهوایی، ارتفاع گیاه، تعداد برگ، تعداد شاخه اولیه، تعداد شاخه ثانویه، عملکرد دانه و عملکرد روغن درسطح یکدرصد معنیدار شد. اثر اصلی شوري و اثرات متقابل رقم و شوري بر کلیه صفات مورد بررسی در سطح یکدرصد معنیدار بود
- جدول. - 2
