بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی أتثیر فاصله ردیف و طول دوره تداخل علفهاي هرز بر عملکرد و اجزاي عملکرد کلزا به عنوان کشت دوم پس از برنج، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی برنج گیلان به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در 3 تکرار به اجرا درآمد. فاکتورهاي مورد نظر شامل فاصله ردیف کاشت در 2 سطح 25) و 35 سانتی متر) و تداخل علفهاي هرز در 7 سطح بود؛ به این صورت که در 5 تیمار، علفهاي هرز به ترتیب تا پایان مراحل فنولوژیکی سبز شدن، 2 برگی، 4 برگی، 8 برگی و ظهور جوانه گل با گیاه زراعی رقابت کرده و پس از آن تا انتهاي دوره رشد کلزا، به صورت دستی وجین شدند. علاوه بر این، 2 تیمار تداخل کامل و کنترل کامل نیز به عنوان شاهد در نظر گرفته شدند. بر اساس نتایج به دست آمده، اثر فاصله ردیف، طول دوره تداخل علفهاي هرز و اثر متقابل آنها بر عملکرد دانه، تعداد خورجین در بوته و تعداد دانه در خورجین معنیدار شد. همچنین، نتایج نشان دهنده واکنش معنیدار وزن هزار دانه به فاصله ردیف و طول دوره تداخل علفهاي هرز و عدم معنی داري این صفت به اثر متقابل دو فاکتور بود.
واژههاي کلیدي: کلزا، فاصله ردیف، تداخل علفهاي هرز، عملکرد، اجزاي عملکرد، کشت دوم، برنج.
مقدمه
کلزا یکی از گیاهان زراعی مهم است که اهمیت آن در تولید روغن گیاهی در سالهاي اخیر به شدت افزایش یافت. به ویژه اینکه این گیاه زراعی را به خوبیمی توان در زمینهاي زراعی بعد از کشت برنج به عنوان کشت دوم مورد بهره برداري قرار داد. این محصول در حال حاضر حدود یک ششم ازکل روغن نباتی مصرفی دنیا را أتمینمی کند .(2) کشت کلزا پس از برنج در سیستم تناوبی، موجب کاهش فرسایش خاك در طول زمستان، جذب نیترات اضافی در خاك، کاهش آبشویی در اثر بارندگیهاي شدید زمستان، تخلیه اسیدهاي آلی در خاك و تبدیل فسفر خاك به فرم محلول وکاهش شیوع بیماري پوسیدگی اسکلروتینیائی ساقه از طریق شکستن چرخه زندگی قارچمی شود .(1) علفهاي هرز، یکی از مشکلات اساسی در زراعت کلزا هستند که قادرند از طریق رقابت با آن در جذب منابعی همچون نور،
423 اکوفیزیولوژي علفهايهرز
آب و مواد غذایی موجب افت عملکرد شوند. یعقوبی و صیامی (6) در بررسی اثر دورههاي مختلف تداخل علفهاي هرز بر عملکرد کلزا، بیان کردند که افزایش طول دوره تداخل علفهاي هرز بر عملکرد اثر گذاشته و موجب کاهش آنمی شود. فاصله ردیف کاشت یکی از مهم ترین عوامل مؤثر بر میزان رقابت علفهاي هرز با گیاه زراعی است که با أتثیر بر عواملی همچون میزان تبخیر از سطح خاك، جذب مواد غذایی از خاك و رشد علفهاي هرز در نهایت بر عملکرد و اجزاي آن اثرمی گذارد .(4)
مواد و روش ها
این آزمایش در سال زراعی 1387-88 در اراضی شالیزاري مؤسسه تحقیقات برنج کشور واقع در شهرستان رشت به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در 3 تکرار (ابعاد هر کرت 2/5× 3/5 متر) به اجرا در آمد. فاکتورهاي آزمایشی شامل فاصله ردیف کاشت در 2 سطح 25) و 35 سانتی متر) و کنترل علفهاي هرز در 7 سطح مورفولوژیکی بود. تیمارهاي رقابت شامل رقابت علفهاي هرز تا پایان مراحل سبز شدن، 2 برگی، 4 برگی، 8 برگی و ظهور جوانه گل و حذف آنها پس از دورههاي مذکور تا هنگام برداشت کلزا به صورت دستی بود. علاوه بر این، 2 تیمار تداخل کامل و کنترل کامل نیز به عنوان شاهد در نظر گرفته شدند. جهت تعیین عملکرد و اجزاي آن، با رعایت اثر حاشیه اي حدود 5 متر مربع از هر کرت در نظر گرفته شد.
از معادله لجستیک براي نشان دادن اثر افزایش طول دوره تداخل علفهاي هرز بر عملکرد کلزا استفاده شد.
Y= [(1/D exp[K (T-X)] +F) + ( F-1)/F]× 100
در این جا، Y برابر عملکرد نسبی (برحسب درصد از شاهد بدون علفهرز)، D، K و F، ضرایب ثابت معادله، T ، مدت تداخل علفهاي هرز پس از کاشت (برحسب روز) و X ، نقطه عطف (برحسب روز) است. برازش و محاسبه ضرایب معادله با استفاده از نرم افزار Statistica انجام شد. جهت تجزیه و تحلیلهاي آماري نیز از نرم افزار SAS و براي مقایسه میانگینها از آزمون توکی در سطح %5 و %1 استفاده شد.
نتایج و بحث
بر اساس نتایج به دست آمده، اثر فاصله ردیف کاشت، طول دوره تداخل علفهاي هرز و اثر متقابل این دو فاکتور بر تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین و عملکرد دانه معنیدار بود. بیشترین وکمترین تعداد خورجین در بوته به ترتیب مربوط به تیمار 35 سانتی متر در تیمار کنترل کامل و 25 سانتی متر در تیمار تداخل کامل بود. افزایش فضاي رویش سبب افزایش تعداد شاخههاي فرعی در فاصله 35 سانتی متري نسبت به فاصله 25 سانتی متري و در نتیجه افزایش تعداد خورجین در بوته گردید .(3)
بیشترین و کمترین تعداد دانه در خورجین و عملکرد دانه به ترتیب متعلق به تیمارهاي فاصله 25 سانتی متر در کنترل کامل و 35سانتی متر در تداخل کامل بود که علت آن رامی توان به کاهش بار رقابتی علفهاي هرز در فاصله 25 سانتی متر و استفاده بهتر از منابع موجود دانست. نتایج به دست آمده با پژوهشهاي انجام شده توسط فرجی (3) مطابقت داشت. به علاوه، اثر فاصله ردیف و طول دوره تداخل علفهاي هرز بر وزن هزار دانه معنی دار ولی اثر متقابل آنها غیر معنیدار شد. وزن هزار دانه در فاصله ردیف 35 سانتی متر، بیشتر از 25 سانتی متر بود که علت آن رامی توان تعداد دانه کمتر و در نتیجه توزیع بهتر و بیشتر مواد پرورده بین دانهها دانست. نتایج به دست آمده با پژوهشهاي انجام شده توسط شکاري (5) مطابقت داشت.
جدول .1 اثر فاصله ردیف و طول دوره تداخل علفهاي هرز بر تعداد خورجین در بوته
میانگین دورههاي تداخل فاصله
تداخل کامل ظهور جوانه 8 برگی 4 برگی 2 برگی سبز شدن کنترل کامل ردیف
گل
a148/15 73k 88/07j 102/33i 133/46g 149/80f 163/93e 183/27c 25
b127/69 89/13j 103/87i 119h 147/07f 174/87d 190/93b 212/20a 35
81/0g 95/96f 110/66e 140/26d 162/33c 177/43b 197/737a میانگین
