بخشی از مقاله
چکیده
توپوگرافی به عنوان یکی از فاکتورهای خاکسازی به واسطه موقعیت و جهت شیب، بر ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاکها مؤثر ا ست. در این مطالعه ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک و کیفیت چای در موقعیتهای مختلف شیب در منطقه لاهیجان، ا ستان گیلان مورد بررسی قرار گرفت. موقعیت پروفیلها در دو جهت شیب شمالی و جنوبی و سه موقعیت شانه شیب، شیب پشتی و پنجه شیب انتخاب شدند. از افقهای ژنتیکی پروفیلها نمونهبرداری شد. تعدادی از ویژگیهای مهم خاک اندازهگیری و برگهای سبز چای نیز برای آزمایشات بیوشیمیایی در پلاتی به وسعت 2 مترمربع برداشت شد. به جز pH، درصد رس، ماده آلی، تئاروبیجین وتئافلاوین اختلاف معنیدار بین جهات مختلف شیب نشان دادند. نتایج نشان داد که در موقعیتهای پایین شیب، بیشترین مقدار رس و مادهآلی وجود دارد. اما اختلاف معنیداری بین مقدار pH در موقعیتها و جهات مختلف شیب وجود نداشت. بیشترین مقدار تئاروبیجین و تئافلاوین در موقعیت شیب شمالی- پنجه شیب مشاهده شد. مقدار تئاروبیجین در همه نمونههای چای بی شتر از مقدار تئافلاوین بهدست آمد. تغییرات در کیفیت چای بین جهات و موقعیتهای مختلف شیباحتمالاً به علت تغییر در شرایط محیطی و ویژگیهای خاک میباشد.
مقدمه
پستی و بلندی، یک تابع در فرایند خاکسازی است. موقعیت پستی و بلندی بر توزیع کانیهای رسی و عناصر غذایی تأثیر میگذارد. با گذشت زمان و پیشرفت خاکسازی تغییراتی در خاک ایجاد میشود، بهطوری که ویژگیهای خاک کمتر تحت تأثیر موادمادری بوده و بیشتر توسط اقلیم و پستی بلندی کنترل میشود - . - 7 در مناطقی که ناهمواری ها زیاد است، اختلاف ناشی از زاویه برخورد اشعهی خورشید به سطح زمین در اثر اختلاف تعداد ساعات آفتابی روی شیبهای مختلف تشدید میگردد. با کاهش ارتفاع و افزایش میانگین درجه حرارت هوا، تراکم جمعیت شاخسارههای چای، کمتر میشود، اما میانگین وزن خشک شاخسارههای قابل برداشت در کلونهای یکسان چای، افزایش مییابد . - 2 - تحقیقی که در منطقه لاهیجان انجام گرفت نشان داد که در قله شیب، کمبیسولها تکامل یافته و در وضعیت شانه شیب و پای شیب رگوسولها گسترش کمی داشتند. ضخامت سولوم خاک، ضخامت اپیپدون، مقدار رس، موادآلی، نیتروژن کل و منیزیم قابل دسترس در لایه سطحی در موقعیتهای مختلف شیب تفاوت داشت، اما این تفاوت در کیفیت برگ چای بازتاب نداشت و کیفیت چای تحت تأثیر عوامل اقلیمی نظیر درجه حرارت ونقشهبرداری خاک و ارزیابی خاک و اراضی رطوبت نسبی میباشد . - 4 - تأثیر توپوگرافی بر ویژگیهای خاک و کیفیت محصول چای کمتر مورد توجه قرار گرفته است. همچنین بررسی ترکیبات شیمیایی چای در ارزیابی کیفیت چای و همچنین تشخیص و مدیریت درست کشت آن مفید است. بنابراین این تحقیق میتواند در توضیح ارتباط بین موقعیت و جهت شیب با ویژگیهای خاک و کیفیت چای در منطقه لاهیجان مؤثر باشد.
مواد و روشها
مطالعات صحرایی و نمونه برداری خاک: منطقه مورد مطالعه در فاصله 2 کیلومتری لاهیجان استان گیلان در عرض جغرافیایی 37 درجه و 10 دقیقه و 9 ثانیه شمالی و طول جغرافیایی 50 درجه و 3 دقیقه و 21 ثانیه واقع شده ا ست.به منظور انجام این پژوهش، دو جهت شیب شمالی و جنوبی که از نظر مادهمادری یک سان با شند، در باغات چای منطقه لاهیجان انتخاب شد؛ به گونهای که طول شیب و اختلاف ارتفاع برای هر دو جهت شیب تقریبا مشابه باشد. در هر جهت شیب یک ترانسکت انتخاب گردید، در طول هر ترانسکت سه موقعیت شیب شامل: شانه شیب، شیب پشتی و پنجه شیب انتخاب شده و در موقعیتهای مختلف در هر یک از دو جهت شیب، پروفیل حفر شد. در شعاع حداقل 20 متری هر یک از پروفیلها، سه پلات به م ساحت دو مترمربع، به عنوان تکرار و به طور تصادفی انتخاب شد. نمونهبرداری برگ سبز چای در هر پلات و نمونهبرداری خاک از مرکز هر پلات از عمق 0 تا 30 سانتیمتری انجام گرفت.
مطالعات آزمایشگاهی: نمونههای خاک پس از انتقال به آزمایشگاه، خشک و الک شده و ویژگیهای فیزیکی شامل بافت خاک - روش هیدرومتر - ویژگیهای شیمیایی شامل: موادآلی - روش والکی-بلاک - ،pH خاک درع صاره ا شباع خاک با استفاده از pH متر - کجلدال - مشخص شد. آزمایشات بیوشیمیایی برگ چای شامل تعیین میزان تئافلاوین،
تئاروبیژن به روش رنگ سنجی انجام شد . - 6 -
تحلیل آماری دادهها: نتایج بهدست آمده بهصورت فاکتوریل و در قالب طرحکاملاً تصادفی با دو فاکتور جهت شیب - در دو سطح - و موقعیت شیب - در سه سطح - در نرمافزار SAS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون توکی در سطح پنج درصد انجام شد.
نتایج و بحث
بررسی ذرات تشکیلدهنده بافت خاک بیانگر آن است که مقدار رس در موقعیت پنجهشیب نسبت به سایر موقعیتها مقدار بی شتری دارد. این امر نشاندهنده انتقال ذرات ریزتر خاک در اثر فرسایش آبی از منطقه بالادست و تجمع آن در این ناحیه میباشد. کمترین مقدار رس در شانه شیب و شیب پشتی مشاهده شد، بالا بودن درصد شیب
در این موقعیتها و فر سایش، دلیل این تغییر میبا شد. بطور کلی مقادیر رس در شیب شمالی در همه موقعیتها بیشتر و دارای تفاوت معنیداری با مقادیر آن در شیب جنوبی بود - شکل . - 1 افزایش مقدار رس در شیبهای شمالی نسبت به شیبهای جنوبیاحتمالاً به دلیل دریافت کمتر انرژی خورشیدی، رطوبت، پوشش گیاهی و میزان ماده آلی بیشتر و در نتیجه افزایش فعالیت ریز جانداران میباشد که موجب تشدید فرآیندهای پدوژنیک در اینجهت شیب در مقایسه با شیبهای جنوبی میشود . - 3 - مطالعات سیداری و همکاران - 13 - نشان دادند که مقادیرزیاد رس در خاک شیبهای شمالی ممکن است بطور مستقیم در ارتباط با عامل هوادیدگی و در دمای ویژه ورطوبتی باشد کهاحتمالاً مقدار رس را در طول خاکسازی روی شیبهای شمالی افزایش دهد. مقادیر pH در همه خاکهای بررسی شده در این پژوهش نزدیک به هم و در دامنه 4/30 الی 5/80 بود. میانگین pH در خاکهای سطحی هر دو جهت و همه موقعیتهای شیب اختلاف معنیداری را ن شان نمیدهند - شکل . - 1 مطالعات انجام شده در خاکهای شمال ترکیه ن شان داد که به سمت پایین شیب مقدار pH افزایش مییابد - 10 - ،اما در نتایج ما این روند فقط در شیب جنوبی مشاهده شد. همچنین بررسیهای رضایی و گیلکس - 9 - نشان داد کهمقادیر pH در شیبهای شمالی کمتر است و با افزایش مقدار شیب کاهش مییابد.
نتایج - شکل - 1 نشان داد که بیشترین مقدار مادهآلی خاک سطحی مربوط به موقعیت پنجه شیب جهت شمالی میباشد. علت این تفاوت، دمای کمتر و رطوبت بیشتر در شیب شمالی است که به تبع آن فعالیت میکروارگانیسمهای هوازی و در نتیجه سرعت تجزیه موادآلی کاهش و منجر به تجمع موادآلی در خاک میگردد - 13 - تفاوت در میزان ماده آلی خاک در موقعیتهای متفاوت شیب را میتوان فرسایش خاکهای سطحی غنی از ماده آلی از قسمتهای بالایی شیب و تجمع در موقعیتهای پایینی و پایدار شیب بیان نمود . - 8 -
شکل-1 مقایسه میانگین درصد رس، pH و درصد ماده آلی خاک سطحی در جهت و موقعیتهای مختلف شیب - میانگینهای دارای حداقل یک حرف مشترک، فاقد اختلاف آماری معنیدار میباشند -
مقایسه مقدار تئافلاوین و تئاروبیجین در موقعیتهای مختلف شیب در هر دو جهت شیب نشان میدهد کهمقدار این دو فاکتور در موقعیت پنجه شیب بیشتر از شانه شیب و شیب پشتی می باشد. بیشترین و کمترین مقدار تئافلاوین به ترتیب در موقعیت جنوبی- پنجه شیب و جنوبی- شیب پشتی و بیشترین و کمترین مقدار تئاروبیجین
