بخشی از مقاله
چکیده
مارنها با توجه به اهمیتی که در تولید رسوب و تنوع اشکال فرسایشی دارند، همواره مورد توجه بسیاری از پژوهشگران بوده است این تحقیق با هدف بررسی ویژگیهای خاک در جهات مختلف شیب در عرصههای مارنی غرب استان زنجان در سال 1391 انجام گرفت. برای این منظور نمونهبرداری از چهار جهت اصلی یک دامنه مارنی در چهار مکان و در دو عمق صورت گرفت. نتایج نشان داد ویژگیهایی شامل: شن، سیلت، جرم مخصوص ظاهری، هدایت الکتریکی، ماده آلی و تحت تأثیر جهت شیب قرار گرفتند. بالاترین میزان ماده آلی در شیب شمالی و پایینترین آن در شیب جنوبی مشاهده شد.
.1 مقدمه
مارنها به علت ماهیت ساختمانی ویژه، نظیر وجود ذرات تخریبی - سیلت بالا و رس کم - و مواد شیمیایی - کربنات کلسیم، ژیپس، انیدریت و نمک - نسبت به سایر نهشته ها از فرسایش پذیری بالاتری برخوردارند. از این رو همواره مورد توجه بسیاری از کارشناسان خاک و زمین بوده است و بررسی آن در جهات مختلف شیب از نظر خصوصیات فیزیکی شیمیایی امری ضروری محسوب میشود
مارنها با توجه به اهمیتی که در تولید رسوب و تنوع اشکال فرسایشی دارند، همواره مورد توجه بسیاری از پژوهشگران بوده است. فرآیندهای فرسایشی در سطوح شیبدار مارنی، بدلیل نفوذپذیری کم و فقدان پوشش گیاهی، بسیار فعال است. در هر حال، اشکال مختلف فرسایش، یکی از خصوصیات عرصههای مارنی است
شیبهای هم درجه ولی با جهات متفاوت به طور یکسان با خطر فرسایش روبرو نیستند. اثر عمده جهت شیب در میزان آبدوی و فرسایش به علت اختلاف میکروکلیمای موجود در شیبهای مختلف است. که بر خصوصیات مختلف خاک از جمله ماده آلی، تخلخل و ساختمان خاک اثر میگذارد
نتایج پژوهشهای - مالو1 و همکاران، - 1974 نشان داد مقدار کربن، رس و ضخامت خاک از شانه شیب به سمت پنجه شیب افزایش یافت. همچنین، وزن مخصوص ظاهری در موقعیت پایین شیب به طور مشخص کاهش نشان داد که علت آن را مواد آلی بیشتر و بافت ریزتر در این موقعتها بیان شد. - برابیکر2 و همکاران، - 1993 علت افزایش میزان آهک از بالای شیب به سمت پایین شیب را فرسایش خاک و همچنین پایین آمدن آهک همراه خاک از بالا دست به سمت پایین شیب میدانند.
- رضایی و گیلکس1، - 2005 نشان دادند که خصوصیات شیمیایی خاک مانند ماده آلی و واکنش به مقدار قابل توجهی وابسته به جهت شیب بود. شیب شمالی به دلیل دمای پایین، تبخیر کم رطوبت و تجزیه کم ماده آلی به علت فعالیت کم میکروارگانیسمها، از بیشترین مقدار ماده آلی و تجمع نیتروژن کل در خاک برخوردار بود. همچنین جهت رو به جنوب - آفتابگیر - از کمترین مقدار ماده آلی را نشان داد. ن
تایج پژوهش - ییمر2 و همکاران، - 2006 نشان داد تمام ویژگیهای خاک تفاوت قابل توجهی در میان جوامع گیاهی و جهت شیب نشان دادند این تفاوتها ممکن است به آبشویی و تفاوتهای موجود در مواد آلی محتوای خاک به دلیل تفاوت ناشی از جهت شیب نسبت داده شده باشد.
در پژوهش - سداری3 و همکاران، - 2008 نشان دادند بین ویژگیهای خاک و جهت توپوگرافی تفاوت معنیداری وجود داشت. و خاکهای رو به شمال بیشترین مقدار ماده آلی را به دلیل دمای پایین خاک و فعالیت کم میکروارگانیسمها نشان داد.
- صالحی و همکاران، - 1378 دریافتند که خاک واقع در شیب شمالی دارای درصد ماده آلی، رطوبت و غلظت پتاسیم و ازت بیشتری نسبت به شیب جنوبی دارد
- صادقی و همکاران، - 1389 نشان دادند که بیشترین میزان جرم مخصوص ظاهری در شیب شرقی و کمترین مقدار درشیب غربی بود. به طور کلی بررسی منابع نشان میدهد که پژوهشی جامع در مورد بررسی ویژگیهای خاک در جهات مختلف شیب در خاکهای مارنی صورت نگرفته است. از این رو بررسی این موضوع امری ضروری به حساب میآید. در این تحقیق سعی شده تا ویژگیهای که در جهات مختلف در خاکهای معنیدار است شناسایی گردد.
.2 مواد و روش ها
منطقه مورد مطالعه بخشی از حوضه آبخیز زنجانرود محسوب میشود که در جهت غرب زنجان 55 - کیلومتر - ، با طول جغرافیایی 47 درجه 55 دقیقه 2 ثانیه و عرض جغرافیایی 37 درجه 6 دقیقه و 1/8 ثانیه قرار دارد و ارتفاع از سطح دریای منطقه 1230 متر بوده است. نمونهبرداری از چهار جهت اصلی - شمال، جنوب، شرق و غرب - دامنه صورت گرفت. در جهات اصلی، چهار مکان نمونهبرداری - منطقه 1، 2، 3 و - 4 در راستای طول شیب روی زمین مشخص شد.
مکان 1 عبارت از راس شیب و مناطق 2، 3 و 4 به ترتیب به اندازه 250 سانتیمتر از هم انتخاب شد. در هر منطقه دو نقطه در راستای عرض زمین - عمود بر راستای طول شیب - به فاصله یک متر در نظر گرفته شد. در هر نقطه نیز از دو عمق مختلف - صفر تا 5 سانتیمتر و 5 تا 20 سانتیمتر - نمونه خاک تهیه شد. ویژگیهای خاک شامل: فراوانی ذرات خاک، جرم مخصوص ظاهری، هدایت الکتریکی، واکنش خاک،ماده آلی و آهک با روشهای رایج اندازهگیری شد. پس از جمع آوری و ثبت دادهها برای تجزیه آماری از نرم افزار SPSS 19 استفاده شد. در مرحله اول نرمال بودن دادهها بررسی شد. و مقایسه میانگین با آزمون دانکن انجام شد.
.3 نتایج و بحث
نتایج میانگین ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک در جهات مختلف ارائه گردید - جدول . - 1 نتایج نشان داد که ویژگیهایی از خاک شامل شن، سیلت، جرم مخصوص ظاهری، واکنش، لگاریتم هدایت الکتریکی و ماده آلی تحت تأثیر جهت شیب قرار گرفت
بر اساس نتایج میزان شن در جهت جنوبی بالا و در جهت غرب کمترین بود. مقدار سیلت در جهات مختلف شیب در سطح 5 درصد معنیدار بود. بالاترین مقدار سیلت در جهت غرب و پایینترین مقدار در جهت شمال مشاهده شد. تغییرات جرم مخصوص ظاهری نیز در جهات مختلف شیب در سطح 5 درصد اختلاف معنیداری را نشان داد. واکنش خاک درجهات مختلف شیب در سطح - p<0/05 - معنیدار بود. لگاریتم ماده آلی در جهت جنوب کم-ترین مقدار و در جهت شمال بالاترین مقدار را داشت.
این نتیجه با تحقیقات سداری و همکاران - - 2008 و رضایی و همکاران - 2005 - مطابقت دارد. بالاترین میزان آهک در جهت شمالی و پایینترین مقدار در جهت جنوب مشاهده شد اما تفاوت معنیداری در جهات مختلف شیب نشان نداد. که بر خلاف این نتایج صالحی و همکاران - 1378 - نشان دادند که آهک در خاک سطح الارض در شیب جنوبی به طور معنیداری - p<0/01 - بیشتر از شیب شمالی است دلیل این تفاوت را انحلال وشستسوی بیشتر آهک ناشی از رطوبت بیشتر در شیب شمالی و حرکت آن به عماق پایینتر بیان کردند.
جدول -1 میانگین ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک در جهتهای مختلف شیب
جدول -2تجزیه واریانس ویزگیهای خاک در جهات مختلف شیب
