بخشی از مقاله
چکیده -
برنامه ریزان توسعه اقتصادی و اجتماعی فرآیندی درونزا، فراگیر و همه جانبه است. هدف اصلی این پژوهش معرفی الگوی مدیریت توسعه روستایی لاهیجان با تاکید بر توانها و ظرفیت های موجود است تا بواسطه آن بخش پیشتاز توسعه معرفی و از طریق آن مزیت های جدید خلق و با تزریق فرصت های سرمایه گذاری به دیگر بخش های اقتصادی توسعه شهرستان تسهیل و تسریع گردد. این امر موجب بهبود سرمایه گذاری ها در امور زیر بنایی، خدمات، صنعت و گردشگری شده و به تبع آن فرصت های جدید شغلی را جهت مقابله با بحران های توسعه ایجاد می نماید.
در این راستا، توجه و برنامه ریزی و بهره گیری از محققین توسعه جهت عینیت بخشیدن به ظرفیت های موجود چون منطقه ویژه اقتصادی کشاورزی استان گیلان، و منطقه بین المللی ویژه گردشگری طبیعی و تاریخی جهان و سایر توانها از اهم مسایل پیش روی مسئولین شهرستان است.
1. مقدمه
برنامه ریزان توسعه اقتصادی و اجتماعی فرآیندی درونزا، فراگیر و همه جانبه است. ای.اف. شوماخر در کتاب کوچک زیباست اعتقاد دارد»توسعه با کالاهای مادی آغاز نمی شود بلکه با آدمیان و تربیت آنها، با سازمان و انظباط آغاز می شود. بدون تحقق مفاهیم مذکور، همه منابع موجود پنهان، دست نخورده و بی مصرف باقی می ماند
برنامه ریزی توسعه عمدتاً برای پاسخگویی به مشکلات ناشی از تجمع یا فقدان منابع و نیروهای اقتصادی و اجتماعی در یک مکان شکل گرفت
مکانیابی صنایع و خدمات در پیرامون شهرها و نیاز صنایع به نیروی انسانی همراه با تمرکز امکانات در این مراکز، باعث مهاجرت های وسیعی از حوزه های روستایی به این نقاط شد که به تبع آن، ظهور مشکلات جدیدی مانند رشد نامتوازن مناطق، فقر، بحرانهای اقتصادی، انحرافات اجتماعی و تهدیدهای زیست محیطی، سیاستمداران و تصمیم گیرندگان جامعه را به تکاپو انداخت تا به توزیع و تخصیص عادلانه قطب های صنعتی، منابع و امکانات در مناطق شهری و روستایی را مورد بازنگری قرار دهند
در این راستا نظام برنامه ریزی توسعه شکل گرفت تا به توزیع اهداف - - Goals، فعالیت ها - - Activites و اشیاء - - Objcects بصورت متعادل با آرایش مناسب فضایی اقدام کند
هدف این مقالهمعرفی الگوی توسعه حوزه های روستایی لاهیجان با تاکید بر توانها و ظرفیت های ایجاد شده در استان است. تا بواسطه آن بخش پیشتاز توسعه معرفی و از طریق آن مزیت های جدید خلق و با تزریق فرصت های سرمایه گذاری به دیگر بخش های اقتصادی توسعه شهرستان تسهیل و تسریع گردد. این امر موجب بهبود سرمایه گذاری ها در امور زیر بنایی، خدمات، صنعت و گردشگری شده و به تبع آن فرصت های جدید شغلی را جهت مقابله با بحران های توسعه ایجاد می نماید.
در این راستا، توجه و برنامه ریزی و بهره گیری از محققین توسعه جهت عینیت بخشیدن به ظرفیت های موجود چون منطقه ویژه اقتصادی کشاورزی استان گیلان، و منطقه بین المللی ویژه گردشگری طبیعی و تاریخی جهان و منطقه بین المللی ساحلی تالابی امیر کلایه و منطقه جلگه کوهپایه علیسرود و سایر توانها از اهم مسایل پیش روی مسئولین شهرستان است.
سئولات اصلی این مقاله عبارتند از: مزیت های نسبی و توانهای بالقوه و بالفعل شهرستان لاهیجان کدام ها هستند؟ راهبرد توسعه لاهیجان با توجه به نظریات توسعه و شرایط موجود برنامه ریزی توسعه در جهان، ایران و استان چیست؟ بخش پیشتاز در شهرستان با توجه به بخشهای موجود کدام است؟ منطقه نمونه طبیعی و تاریخی گردشگری چیست و روند عملیاتی کردن آن چگونه باید باشد؟
این پژوهش قصد دارد تا به نظام برنامه ریزی توسعه لاهیجان را از دیدگاه اثباتی - Positive - تحلی ل، تا به نوعی از برنامه ریزی دستوری - - - Normativeومطلوب شهرستان لاهیجان، دست یابد. روش تهیه مقاله
1 چارچوب نظری برنامه ریزی توسعه در جهان و ایران و نواحی روستایی لاهیجان
الف برنامه ریزی توسعه در جهان :
پیش از جنگ جهانی دوم تنها کشوری که بطورجدی بکار برنامه ریزی پرداخت، شوروی سابق بود. این کشور مداخله گسترده دولت را برای برنامه ریزی توسعه به منظور تعادل بخشی فضایی امری ضروری می دانست
پس از جنگ جهانی دوم، روستو - - Rostow با تاثیر پذیری از برنامه مارشال نظریه مراحل رشد خود را مطرح کرد. او اعتقاد داشت که کشورهای درحال رشد برای تامین سرمایه گذاری لازم برای رسیدن به مرحله صنعتی، قسمتی از درآمد ملی خود را پس انداز و قسمت دیگر را از کشورهای توسعه یافته وام بگیرند و کل این مبلغ را صرف خرید ابزار، لوازم ، کارخانه و ماشین آلات و حتی خدمات فنی و کارشناسی لازم برای صنعتی شدن از کشورهای پیشرفته کنند که نتیجه این امر وابستگی مالی و فنی کشورهای درحال توسعه به کشورهای توسعه یافته بود.
آرتورلویس - A.Lewis - نظریه خود را در دهه 50 1940 باعنوان عرضه نامحدود نیروی انسانی مطرح کرد. به اعتقاد او به منظور بالا بردن نسبت سرمایه به کارگر یا باید کارایی را زیاد کرد و یا مصرف را کم نمود. البته در کشوری که هنوز ابزار سرمایه ایی برای افزایش کارایی کارگر را ندارد و مصرف هم در سطح حداقل معاش است. بدیهی است که راه حل در اینگونه نظریه ها فقط گرفتن وام از کشورهای خارجی و به مصرف رساندن آن برای خرید وسایل لازم برای توسعه صنعتی است. نظریه برنامه ریزی توسعه و ضرورت سیاست های اقتصادی آرتورلوئیس بطور وسیع در برنامه ریزی توسعه در ایران و کشورهای درحال توسعه استفاده شده است.
پس از ده سال از شکست برنامه ریزی توسعه ، از طرف سازمان ملل دهه اول توسعه نامیده شد و نظریه های جدیدی مطرح گردید.
اولین گزارش کلوپ رم، در سال1972 و دومین گزارش آن در سال 1974 دارای سه پیام اصلی بود:1 چون منابع و ذخایر زمین محدودند، باید رشد جمعیت محدود شود،2 برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست و ازبین بردن منابع محدود، رشد و توسعه باید متوقف شود و به صفر برسد، 3برای رشد ارگانیک و موزون جوامع بشری لازم است که هر کشوری در رشته ای فعالیت کند که در آن مزیت نسبی و تخصصی دارد
با وسیع تر شدن شکاف کشورهای فقیر و غنی، استراتژی توسعه بین المللی دهه20101990 تاکید زیادی به توسعه انسانی دارد که توسعه ظرفیت بالقوه انسانی دقیقاً به توسعه تکنولوژیک و اقتصادی وابسته است. گزارش توسعه انسانی سازمان ملل، هدف توسعه انسانی را، ایجاد محیطی توانبخش برای مردم می داند تا حیاتی طولانی، سالم و خلاق برخوردار گردند
ب پیشینه برنامه ریزی توسعه در ایران و استان گیلان ایران با پنجاه سال سابقه برنامه ریزی از پیشگامان برنامه ریزی توسعه در جهان است
در تاریخ معاصر ایران نخست در سال 1316 بطور رسمی برنامه ریزی را با تاسیس شورای اقتصاد شکل گرفت. یکی از وظایف این شورا ، طرح نقشه های اقتصادی و ارائه طریق در اجرای آنها بود. در سال 1325 مقرر گردید که براساس دو اصل: 1 بالا بردن واحد سطح زندگی، 2 تعدیل در توزیع ثروت، نقشه هایی طرح و پیشنهاد شود
در این راستا، هیات عالی برنامه ریزی در مرداد1325با هدف تهیه پیش نویس برنامه اول تشکیل شد. برای این منظور و تعیین نوع عملیات هزینه به ریال و ارز، ترتیب زمانی استفاده از اعتبار و مدت استه لاک وام، قراردادی بین دولت ایران و شرکت مشاوره ای آمریکایی بنام موریسن نودسن - - Morisson Knudsen.I منعقد می گردد. که درسال 1326 گزارش این شرکت تحت عنوان برنامه ریزی توسعه و عمران ایران برای 234 طرح و پروژه های مشخص ارائه شد
بنابراین اولین برنامه عمرانی کشور در سال - 1948 - 1327 پس از طی مراحل قانونی خود به اجرا درآمد. حتی درمیان کشورهای توسعه یافته جز آلمان که از سال1933 به برنامه ریزی روی آورده بود، این اقدام تنها با موارد مربوط به فرانسه، ژاپن که فقط یکسال قبل از ایران به برنامه ریزی اقتصادی پرداختند قابل مقایسه است اما اینکه چرا ایران نتوانسته به اهداف مورد نظر خود در برنامه های توسعه دست یابد.
در استان گیلان نیز همپای کشور از سال 1364 مطالعات تدوین چارچوب نظری توسعه استان و مقدمات تهیه طرح برنامه ریزی توسعه استانی فراهم شد. چندی بعد نیز طرحهای جامع توسعه استانی - وضعیت موجود - نیز توسط سازمان برنامه و بودجه استان تهیه گردید.
از سوی دیگر مطالعات برنامه ریزی توسعه پس از انقلاب در دو غالب پیش رفت:1 مطالعات اقتصادی و اجتماعی که در غالب برنامه های اول و دوم وسوم و در حال حاضر برنامه چهارم توسعه اجتماعی و اقتصادی کشور و استان بصورت بخشی تهیه گردید؛ و2 مطالعات کالبدی که مشتمل بر طرح های حوزه نفوذ شهری - طرح های جامع و تفضیلی شهری - ، طرح منطقه شهری، سازماندهی مجموعه های روستایی و طرح های جامع شهرستان ها و طرح منطقه ای گیلان و مازنداران و طرح کالبدی ملی
با هدف هماهنگی بین طرح های متعدد محلی و تعیین الویت های کاربری زمین را می توان اشاره کرد
بطور کلی می توان گفت طرح های توسعه استان در سالهای گذشته، عمدتا در سطح مقدماتی و شناخت وضع موجود بوده اما در سالهای اخیر با تدوین سند توسعه استان در سال 1382 و بدنبال آن تدوین اسناد توسعه شهرستانی و تصویب آن در سال 1384 در شورای برنامه ریزی و توسعه استان گام های اساسی در تحلیل مطالعات وضع موجود نسبت به گذشته و در نهایت به ارائه طرح های اجرایی برای توسعه سرزمین و بهره گیری ازظرفیت های بالفعل و بالقوه مناطق و نواحی در استان گیلان برداشته شده است که هدف اصلی آن بهره گیری ظرفیت ها و مدیریت پایدار مناطق بود.
در شرایط کنونی، مهمترین رسالت تدوین کنندگان اسناد برنامه ریزی توسعه در استان و شهرستانها و محققان علوم محیطی - مدیریت محیط ، جغرافیا و محیط زیست و ... - تعامل و پویش در جهت اجرای طرح اسناد مصوب توسعه در استان - اسناد توسعه استانی و شهرستانی - که در آن مدیریت یکپارچه سرزمین اعم حوزه های دریایی، ساحل، جلگه و کوهپایه ﻭکوهستان به منظور نظم بخشیدن به فضا، جمعیت، فعالیت ها ﻭ سکونتگاه ها و تامین نیازهای مردم و بهبود زندگی شهروندان در غالب توسعه پایدار در استان و شهرستان است.
2 مشخصات اکولوژیکی شهرستان لاهیجان استان گیلان با مساحت 14711 کیلومتر مربع در شمال
ایران و جنوب غرب دریای خزر قرار دارد. مساحت شهرستان لاهیجان در این استان حدود 429/549 کیلومتر مربع - 429549 هکتار - است - گزارش اقتصادی اجتماعی، 1384، . - 26 مشخصات محیطی این شهرستان عبارت است از: متوسط درجه حرارت سالیانه 16/4 درجه سانتیگراد، حداکثر مطلق دما در ماه های خرداد و مرداد 36 درجه سانتیگراد، و حداقل مطلق دما در ماه بهمن4 درجه سانتیگراد، میانگین رطوبت سالیانه 77/5 درصد و ارتفاع آن از سطح دریا 2 متر می باشد. این شهرستان از چهار ناحیه کوهپایه های ، جلگه ای و ساحلی تشکیل شده است.
لاهیجان قبل از رشت، مرکز ایالت استان گیلان بود. علاوه بر آن، حتی پس از این که رشت از دوره صفویه اهمیت یافت با هم لاهیجان به دلیل سوابق تاریخی، و موقعیت جغرافیایی مرکز بیه پس باقی ماند. رابینو در اوایل سده میلادی در رابطه با لاهیجان چنین می نویسد: لاهیجان دارای 7محله، 2260 خانه، 11000 نفر جمعیت، 15 مسجد، 25 زیارتگاه، 4 مدرسه، 6 کاروانسرا و 3 بازار بود
این شهرستان دارای 152627 جمعیت بوده و شامل بخش رودبنه و مرکزی است. بخش رودبنه از دهستان های رودبنه و شیرجوپشت و بخش مرکزی از دهستان های آهندان، بازکیاگوراب، لفمجان، لیالستان و لیل و جمعا 188آبادی تشکیل شده است. در ضمن دو شهر لاهیجان و رودبنه از نقاط شهری این شهرستان محسوب می گردد
