بخشی از مقاله
نتایج حاصل از همپوشانی لایههای میانگین دما و شدت سرطان پوست در استان اصفهان نشان میدهد که شدت این بیماری به طور عمده در مناطقی زیاد بوده است که از میانگین دمایی بالای برخوردار بودهاند. به طوریکه مثلا در اصفهان، لنجان و نجف آباد - که بیشترین تعداد مبتلایان به سرطان پوست را دارند - ، میانگین دمایی آنها به ترتیب 16/3 و 17/7 و 18 درجه سانتیگراد بوده و رابطه این بیماری با میانگین دما از نوع رابطه مستقیم میباشد. در مناطقی که حداکثر مطلق دما بالا بوده به طور نسبی فراوانی سرطان پوست نیز بالا بوده است - از جمله در اصفهان، لنجان و نجف آباد - . تحلیل پیرسون نشان میدهد که اصفهان، لنجان، نجف آباد و خوانسار بین متغیر میانگین دما و سرطان پوست را بطه معنادار و مستقیمی برقرار است و همچنین در شهرهای کاشان و اردستان بین این دو مولفه رابطه معکوس وجود دارد. آزمون پیرسون برای عامل ارتفاع نشان میدهد که این عامل با خطر شیوع سرطان پوست رابطه مستقیم نزولی دارد. همبستگی پیرسون بین عناصر اقلیمی بارش و کمینه رطوبت نشان دهنده رابطه معنیداری با فراوانی سرطان پوست در استان اصفهان نیست. ارتباط توزیع فضایی سرطان پوست با میانگین سرعت باد با استفاده از آزمون پیرسون حکایت از آن دارد که به طور کلی بین این دو متغیر رابطه معکوسی برقرار است. همبستگی پیرسون بین تابش آفتاب و سرطان پوست شان میدهد که در شهرهای اصفهان، لنجان، نجفآباد، داران، گلپایگان و خوانسار، این رابطه به صورت مستقیم و معنیدار میباشد.
واژگان کلیدی :
جغرافیای پزشکی، اصفهان، سرطان پوست، اقلیم
مقدمه
امروزه انسان و فعالیتهای او به عنوان مهمترین عامل در ایجاد تغییرات اقلیمی در سطح کره زمین محسوب میشوند. گسترش شهرنشینی و توسعه شهرها، همراه با توسعه فعالیتهای صنعتی به همراه گرم شدن دمای کرهی زمین باعث ایجاد تغییراتی در پارامترهای آبو هوایی شده که عواقب آن به صورت انواع بیماریها در درجه اول متوجه خود انسانها گردیدهاست. سرطان پوست از جمله این بیماری-ها میباشد که نمیتوان از تأثیرات تابش، دما، فشار و رطوبت در فراوانی وقوع آن صرف نظر کرد. افزایش تعداد افراد مبتلا به این بیماری، یکی از دغدغههای مردم و مسئولین سلامت است که ضرورت ریشهیابی دقیق در تمام زمینههای مرتبط با علل ابتلا به این بیماری را ایجاب میکند. تحقیقات جغرافیای سلامت، اثر عوامل محیطی را بر تندرستی انسانها بررسی میکند و از این رو نقش مهمی در پیشگیری از بیماری و افزایش ذرک ما از انتشار و تحلیل فضایی خطرات بالقوه در رابطه با سلامتی دارد. بررسی تاثیرات فرایندهایی مانند تغییر اقلیم، آلودگی آب وهوا، بلایای محیطی و زندگی مجاور اماکن پرخطر و اثرات مضر کوتاه مدت یا بلندمدت آنها بر سلامتی، از نگرانیهای دائمی بهداشت عمومی میباشد که جغرافیدانان پزشکی در آن سهیم هستند.[1] بدیهی است عوامل محیطی به مجموعهای از شرایط خارجی و تاثیرات وارده ناشی از آنها بر زندگی یک موجود زنده اطلاق می-گردد.[2]کشورهایی که در مناطق حاره و استوایی قرار دارند، کسانی که در ساعات روز و در محیطهای باز و زیر آفتاب کار میکنند و کسانی که پوست روشن دارند برای ابتلا به ضایعههای بدخیم پوستی آسیبپذیرتر هستند.[3] بنابراین توجه به ارتباط و تاثیر پارامترهای اقلیمی و عوامل محیطی بر فراوانی سرطان پوست میتواند از جمله ضروریات انجام تحقیقات جغرافیای پزشکی باشد.
در خصوص پژوهشهای متعددی انجام گفته از جمله: لین [4]، عزتیان و باقری[5]، عزتیان و هاشمی نسب[6]، صادقی حسینی و ازویجی[7]، نبیزاده و همکاران[8]، محمدی[9]، سیف و همکاران[1]، کاظمی وهمکاران[10]، یزدانفر و قاسمی.[11] بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر عوامل محیطی بویژه پارامترهای اقلیمی بر روی شیوع و فراوانی ابتلا به سرطان پوست و پراکنش فضایی این بیماری در استان اصفهان انجام گردیده است.
منطقه مورد مطالعه
استان اصفهان با مساحت 107045 کیلومتر مربع - معادل 57/6 درصد از مساحت کشور - بین 30 درجه و 42 دقیقه تا 34 درجه و 27 دقیقه عرض شمالی و 49 درجه و 38 دقیقه تا 55 درجه و 32 دقیقه طول شرقی در بخش مرکزی ایران در جلگه ای حاصلخیز واقع شده است.
شکل:1 موقعیت جغرافیایی استان اصفهان
مواد و روشها
این پژوهش با هدف بررسی تاثیر پارامترهایی آبو هوایی بر میزان بروز سرطان پوست در استان اصفهان انجام گردیده است. بنابراین برای انجام پژوهش و دستیابی به نتایجی که بتواند در راستای فرضیههای تحقیق، تاثیر عوامل محیطی و جغرافیایی - به طور خاص پارامترهای اقلیمی - در بروز سرطان پوست را مشخص نماید، به جمعآوری آمار مبتلایان به این بیماری از مراکز بهداشتی درمانی در سطح استان اقدام گردید. جامعه آماری در این پژوهش، تعداد کل مبتلایان به سرطان پوست در 20 شهر استان اصفهان میباشد که مورد مطالعه قرار گرفته-اند. تعداد کل مبتلایان سرطان پوست در استان اصفهان طی دوره 7 ساله - 25313 - 1384-1390 نفر بوده است. روش مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلی و به روش مقطعی بوده است. همچنین علاوه بر آمار مبتلایان، از آمار و دادههای هواشناسی ایستگاههای سینوپتیک موجود در سطح استان استفاده شده است. در پژوهش حاضر از چهار نوع داده و اطلاعات به شرح زیر استفاده شده است.
الف: منابع کتابخانهای و اسنادی ب: دادههای اقلیمی شامل: میانگین سالانه دما، کمینه رطوبت، حداکثر مطلق دما، تعداد ساعات آفتابی، میانگین سرعت باد، میانگین سالانه بارش و عامل ارتفاع میباشد که از ایستگاههای هواشناسی سینوپتیک موجود در سطح استان جمعآوری شدهاند.
ج: سومین گروه از داده ها شامل: تعداد کل افراد مبتلاء به سرطان پوست در سطح استان اصفهان میباشند. این دادهها پس از اصلاح، به تفکیک جنس، سن، محل اقامت و سال وقوع طبقهبندی گردیده و سپس با استفاده از نرمافزارهای SPSS و Excel این دادهها مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند.
د: دادههای رقومی: این دادهها شامل رتفاع و توپوگرافی است که با استفاده از مدل رقومی ارتفاع - - DEM سازمان نقشهبرداری کشور تهیه شده است.
به منظور پهنهبندی و تهیه نقشه عوامل موثر بر پراکنش جغرافیایی سرطان پوست در سطح استان اصفهان از نرمافزار Arc GIS نسخه 10 و روش میانیابی استفاده شده است.
در نهایت با استفاده از روش Overlay نمودن نقشههای پراکنش بیماری سرطان پوست و نقشههای اقلیمی در نرمافزار Arc GIS پراکندگی فضایی بیماری مورد تحلیل قرار گرفته است.
یافته های تحقیق
همان طور که در شکل - - 2 و جدول - - 1 دیده میشود تعداد کل مبتلایان سرطان پوست در استان اصفهان طی دوره 7 ساله - -1390 25313 - 1384 نفر بوده است. به عبارت دیگر تحلیل موارد ابتلاء به سرطان پوست در استان اصفهان نشان میدهد که بیشترین تعداد مبتلایان در سال 1387 رخ داده است. به طوریکه در این سال 4987 نفر به سرطان پوست مبتلا شدهاند. همچنین سال 1390 با تعداد 4956 مورد، به لحاظ بیشترین تعداد در رده بعدی قرار دارد. اما سال 1389 ، کمترین تعداد موارد گزارش شده سرطان پوست در بازه زمانی 1384 تا 1390 را به خود اختصاص داده است.
تحلیل فراوانی جنسیت مبتلایان نشان میدهد که 11418 نفر از مبتلایان به سرطان پوست در سطح استان اصفهان را زنان تشکیل دادهاند و تعداد مردان مبتلا به این بیماری نیز 13895 نفر بوده است. بعبارت دیگر در طی دوره مورد مطالعه - 45 - 1384-1390 درصد مبتلایان را زنان و 55 درصد را مردان تشکیل دادهاند.
تحلیل فراوانی افراد مبتلا به سرطان پوست به تفکیک جنس و سال وقوع نشان میدهد که بیشترین تعداد مردان مبتلاء به این نوع از سرطان در سال 1384 و به میزان 95 درصد و بیشترین تعداد زنانمبتلا نیز در سال - 1390به میزان 51 درصد - بوده است - شکل 3و جدول. - 2
شکل:3 تعداد مبتلایان به تفکیک سال وقوع و جنسیت
جدول:2 تعداد مبتلایان به تفکیک سال وقوع و جنسیت
نتایج جدول - - 3 درصد فراوانی زنان و مردان مبتلاء به تفکیک شهرستان نشان میدهد که شهرهای شاهینشهر، تیران و کرون، کاشان و خوانسار به ترتیب با 55، 54، 51 و50/5 درصد، بیشترین زنان مبتلاء به سرطان پوست را داشتهاند. همچنین درصد فراوانی مردان مبتلاء نشان میدهد که شهرهای گلپایگان، زرینشهر، دهاقان و سمیرم به ترتیب با 78، 67، 66/6 و 61 درصد بیشترین درصد مردان سرطانی را به خود اختصاص دادهاند.
جدول:3 درصد فراوانی زنان و مردان مبتلا به تفکیک شهرستان
تحلیل فراوانی سرطان پوست در سطح استان اصفهان به تفکیک شهرستانها نشان میدهد که در بازه زمانی 7 ساله - - 1384-1390 شهرستان اصفهان با تعداد 15945 نفر مبتلا به سرطان پوست بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است. نجفآباد، خمینیشهر و لنجان نیز به ترتیب با 1595 ، 1184 و 1012 نفر در ردههای بعدی به لحاظ ابتلاء به این بیماری قرار دارند. همچنین شهرهای دهاقان، خوانسار، کاشان و نائین به ترتیب با 66، 87 و 99 نفر کمترین تعداد مبتلایان به سرطان پوست در بین شهرهای استان اصفهان را دارند. به عبارت دیگر شهرستان اصفهان به تنهایی 63 درصد از جمعیت 25000 نفری مبتلایان به سرطان پوست در استان اصفهان را در خود جای داده است.
نتایج شکل - - 4 نشان میدهد که به طور کلی روند زمانی تغییرات ابتلای افراد به سرطان پوست به تفکیک سن در فاصله سالهای -1384 1390 در تمامی شهرهای مورد مطالعه بیشترین میزان در گروههای سنی مبتلا در رده سنی 50 سال به بالا دیده میشود. به طوریکه رده سنی 50-59 سال با فراوانی 5111 و 60-69 سال با فراوانی 5090 و در نهایت رده سنی 70-79 با فراوانی 4324 بالاترین میزان و فراوانی را در بین ردههای سنی در بازه زمانی 7 ساله مورد مطالعه به خود اختصاص دادهاند.
روند زمانی تغییرات تعداد افراد مبتلا به سرطان پوست به تفکیک گروههای سنی
شکل:4 روند تغییرات زمانی افراد مبتلا در بازه زمانی 1384-1390
توزیع فضایی سرطان پوست در استان اصفهان
به منظور مشخص نمودن و پهنهبندی استان اصفهان به لحاظ شدت ابتلاء به سرطان پوست از نرمافزار Arc GIS و جهت تحلیل نتایج آماری از نرمافزار spss استفاده شده است.
نتایج نقشه پهنهبندی استان اصفهان به لحاظ شدت ابتلاء به سرطان پوست - شکل - 1-4 نشان میدهد که بخش مرکزی و تا حدودی بخش غربی این استان به عنوان کانون بحرانی بیماری سرطان پوست شناخته شدهاند. به گونهای که نقشه مذکور نشان میدهد که شهرهای اصفهان، لنجان نجفآباد، میمه و شهرضاء در مرکز استان در کانون این بحران قرار گرفته اند - شگل. - 5
