بخشی از مقاله
چکیده
درخت زبانگنجشک جزء درختان با ارزش فضایسبز شهری است. آفات مختلفی به این درختان آسیب میرسانند که از جمله مهمترین این آفات سپردار واوی نارون میباشد، این امر که شپشکها از ویژگیهای مورفولوژیکی و رفتاری خاصی برخوردارند، موجب می-گردد آفتکشها بر علیه آنها بیتاثیر و یا کم اثر باشند لذا در کنترل آنها تنظیم برنامه مدیریت آفت با استفاده از روشهای غیر شیمیایی و خصوصا" مبارزه بیولوژیک امری اجتنابناپذیر میباشد.
لذا هدف در این تحقیق کشف ارتباط و چگونهگی آن بین فراوانی دشمنان طبیعی بومی و فراوانی سپردارهای واوی ادرختان زبانگنجشک در فضای سبز استان اردبیل بود، که به این منظور طی فصول بهار و تابستان سال 1397، تعداد 144 راس درخت در نقاط مختلف فضایسبز، از نظر فراوانی سپردار در کوادراتهای10× 10 سانتیمتر و تعداد دشمنان طبیعی فعال بر روی درختان مورد ارزیابی قرار گرفت،
نتایج بر اساس آنالیز تحلیل مسیر 1ثابت کرد که، فراوانی دشمنان طبیعی تاثیر مسقیمی بر روی فراوانی سپردارها داشت و یک رابطهی معکوسی بین فراوانی سپردار و تعداد دشمنان طبیعی وجود داشت به گونهای که با افزایش تعداد و تنوع دشمنان طبیعی فراوانی سپردارها به صورت قابل ملاحظهای کاهش میافت. میزان اثر علّی ناشی از تاثیر مستقیم دشمنان طبیعی به عنوان یک متغیر مستقل بر روی فراوانی سپردارها -0/633 حاصل گردید.
.1 مقدمه
گیاهان زینتی عموما به خاطر انتقال حس زیبایی و طراوت به محیط زندگی انسانها از اهمیت قابل توجهی برخوردار هستند. درختان، بوتهها و گلهای زینتی از اجزاء مهم زندگی مدرن، در اوقات فراغت و کار میباشند .[17] نقش گیاهان به ویژه درختان در پالایش و کاستن آلودگیهای گوناگون هوا، صدا، نور و زیباسازی محیط زیست بسیار قابل توجه بوده است به طوری که طی دو دهه گذشته تولید تجاری انواع گیاهان زینتی و ارزش پولی آنها در سرتاسر جهان به طور چشمگیری افزایش [9] و سطح زیر کشت آنها 1/1 تا 1/8 برابر شده است .
درختان زبانگنجشک یکی از درختان با ارزش در فضای سبز به شمار می آیند، این درختان از جنس Fraxinus و تیره زیتون - Oleaceae - میباشند[1] و حدود 65 گونه دارندکه دو گونه با نامهای علمی F. rotundifolia و F. excelsior در ایران کشت می-شوند .
زبان گنجشک معمولی یا اروپایی Common ash - یا - European ash با نام علمی Fraxinus excelsioss L. در اروپا از شرق شبه جزیرهی ایبری تا بخشهای مرکزی روسیه و از مناطق مدیترانهای جنوب اروپا تا شمال اروپا یعنی نروژ پراکنش دارد [15]؛ در آسیا نیز در مناطق قفقاز و ایران - ناحیهی رویشی هیرکانی - به طور بومی وجود دارد و ایران شرقیترین حد پراکنش این گونه از زبانگنجشک محسوب میگردد .[7] از جمله ویژگیهایی که این گونه را جهت جنگلکاری در اروپا مورد توجه قرار داده است سرعت رشد زیاد، سهولت استقرار نونهال و نهال، زندهمانی بالا در مراحل اولیهی استقرار، خواص ویژهی چوب و ارزش تجاری چوب آن است که کمتر گونهی درختی چنین ویژگیهایی را به طور همزمان ارائه میدهد [8] و در فضای سبز جهت پوشش مناطق خشک، سایهدهی، پارک های جنگلی و به عنوان درخت خیابانی مورد استفاده قرار میگیرد
سپردارها - Diaspididae - از جمله حشرات آفتی هستند که به گیاهان زینتی و جنگلی خسارت میزنند [16]، این حشرات به علت پنهان ماندن از دید بازرسان قرنطینه به آسانی توسط نهالهای درختان به مناطق جدید وارد میشوند .[14] گونهی چندخوار و همه-جازی سپردار واوی نارون، Lepidosaphes ulmi L. از خانوادهی Diaspididae یکی از مهمترین سپردارهای خسارتزا به گیاهان و درختان زینتی و جنگلی در فضاهای سبز شهری ایران محسوب میشود.
افزایش واردات محصولات کشاورزی و نیز گیاهان و درختان زینتی و جنگلی از مرزهای زمینی و هوایی ایران باعث ورود و استقرار شپشکها و سپردارهایی شده است که گیاهان و درختان زینتی، جنگلی و کشاورزی را در فضاهای سبز و مناطق کشاورزی ایران تهدید میکند
این سپردار به گیاهان و درختان زینتی و جنگلی مختلف در فضای سبز ایران به شرح زیر خسارت میزند:
Acer sp. -1 در استان آذربایجان غربی، Alnus glutinosa -2 Linnaeus در استان مازندران، Fraxinus excelsior Linnaeus - 3 در استانهای اردبیل و آذربایجان غربی، Populus nigra -4 Linnaeus در استانهای آذربایجان شرقی و تهران، Rosa sp. -5 در استان لرستان، Salix sp. -6 در استانهای گلستان و تهران، -7 Spartium junceum Linnaeus در استان فارس
سپردارها و شپشکها با تغذیه از شیره گیاهی و ضعیف کردن گیاهان باعث کاهش ارزش زیبایی گیاهان زینتی در مناظر شهری میشوند .
در کنترل این آفت به دلایل زیر استفاده از روشهای غیرشیمیایی از اهمیت زیادی برخوردار میباشند:
-1 استفاده از سموم آفتکش در فضای سبز که در واقع مناطق مسکونی بوده و مردم به نحوی با آن سروکار دارند خطر آفرین بوده و میتواند علاوه بر سایر تاثیرات منفی زیست محیطی سلامت ساکنین را نیز به مخاطره اندازد.
-2 سرکوب ناخواسته دشمنانطبیعی شپشکهای گیاهی
-3 سپردارها با دلیل داشتن سپر در سطح بدن خود باعث میشوند که آفتکشها بر علیه آنها بیتاثیر و یا کماثر باشند .
تحقیق حاضر تلاش دارد با بررسی تاثیر فراوانی و تنوع دشمنان طبیعی بر فراوانی سپردارها گامی در جهت کنترل غیر شمیایی در قالب برنامهی مدیریت تلفیقی آفات برداشته و موجب کاهش جمعیت سپردارهای درختان فضای سبز گردد.
.2 مواد و روشها
1؛.2 معرفی منطقهی مورد مطالعه
الف: فضای سبز محوطهی داخل دانشگاه محقق اردبیلی شامل: - 1 فضای سبز محوطهی دانشکدهی علوم پایه، -2 فضای سبز محوطهی سایت مسکونی، -3 فضای سبز محوطهی دانشکدههای کشاورزی و منابع طبیعی ب: فضای سبز پیرامون دریاچهی شورابیل شامل: -1 ورودی شورابیل از سمت شهرک کوثر، -2 ورودی شورابیل از سمت کتابخانه مرکزی استان، -3 ورودی شورابیل از سمت شهربازی، -4 پیرامون شهرک نادری، -5 فضای سبز اطراف خیابان دانشگاه
2؛.2 روش کار
در این تحقیق تعداد 144راس درخت زبانگنجشک از قسمتهای مختلف محوطه داخل دانشگاه، پیرامون دریاچهی شورابیل و اطراف خیابان دانشگاه به صورت کاملا تصادفی انتخاب شد و با ماژیک مخصوص نشاندار گردید. واحد نمونه برداری کوادرات 10 × 10 سانتی-متری از تنهی درختان موردارزیابی بود. نمونهبرداریها از فروردین ماه همزمان با شروع رشد رویشی درختان زبانگنجشک شروع شد و به فواصل هفتگی تا پایان فصل رشدی درختان زبانگنجشک و شروع خزان برگهای آنها ادامه داشت .
در هر نوبت نمونهبرداری میانگین تعداد مراحل مختلف دشمنان طبیعی و سپردار واوی نارون داخل کادر 10 × 10 سانتیمتر که به طور تصادفی در قسمتهای مختلف تنه قرار داده شده بود، بررسی، شمارش و یادداشت شد. لازم به ذکر است که تعدادی از نمونههای سپردار و دشمنان طبیعی آن داخل ظروف پلاستیکی با درپوش توری به آزمایشگاه تحصیلات تکمیلی دانشگاه محقق اردبیلی منتقل شد و پس از شفاف سازی با محلول نزبیت، رنگآمیزی با اسید فوشین و تهیه اسلایدهای میکروسکوپی با محلول هویر، زیر استریومیکروسکوپ شناسایی شد. این کار در مورد تمامی درختان نشاندار شده در محوطه داخل دانشگاه، پیرامون دریاچه شورابیل و اطراف خیابان دانشگاه انجام شد. در نهایت تاثیر مستقیم و غیر مستقیم متغیر قدرت درختان زبان گنجشک بر فراوانی سپردار با استفاده از تحلیل مسیر مورد تجزیه قرار گرفت.
3؛.2 تجزیهی آماری دادهها
تجزیه و تحلیل دادهها در قالب رگرسیونهای چند متغیره با استفاده از آنالیز تحلیل مسیر با استفاده از نرمافزار آماری SPSS انجام شد. تحلیل مسیر براساس فرض ارتباط بین متغیرهای وابسطه و مستقل استوار است.[5]
.3 نتیجه گیری
میانگین فراوانی سپردارها و دشمنان طبیعی آنها در 8 منطقهی نمونه برداری محاسبه و ارزیابی گردید. متغیر وابسته در این تحقیق میانگین فراوانی سپردارها در نظر گرفته شده بود که متغیر مستقل یعنی فراوانی دشمنان طبیعی، بر آن تاثیر گذار بود فراوانی دشمنان طبیعی در سطح بسیار معنی داری - P<0.001 - و با ضریب همبستگی-0/633 تاثیر معنی داری بر روی متغیر وابسته داشت
جدول -1 نتایج تحلیل مسیر بر اساس تست جداسازی جهتدار شیپلی[6] برای آزمایش فرضیه استقلال شرطی.
جدول -2 تاثیر متغیرهای مستقل بر روی متغیر وابسته
نتایج تحلیل مسیر نشان داد که تراکم دشمنان طبیعی به شدت زیاد روی فراوانی - تراکم - مراحل مختلف سپردارها تاثیر داشت. افزایش تعداد دشمنان طبیعی که شامل پارازیتوییدها و شکارگرها بود توانست تاثیر منفی روی فراوانی سپردارها بگزارد یعنی با افزایش تعداد و تنوع دشمنان طبیعی تعداد سپردارهای پارازیته شده و خورده شده افزایش یافته و تعداد نهایی سپردار ها به صورت چشمگیری کاهش یافت.
