بخشی از مقاله
چکیده
افزایش گازهای گلخانهای تغییراتی را در کرهی زمین بوجود آورده است که در نوشتههای علمی به آن تغییر اقلیم گفته میشود.
تأثیرات منفی تغییر اقلیم بر کرهی زمین و سیستمهای دیگر شامل منابع آب، کشاورزی، محیط زیست، صنعت، بهداشت و اقتصاد سبب شده که این پدیده به عنوان خطرناکترین معضل تهدیدآمیز بشر در قرن 21 قلمداد شود.
تغییر اقلیم به خصوص افزایش دما میتواند اثرات زیانباری بر روی منابع آبی داشته باشد چرا که اثر تغییر اقلیم هم بر روی تقاضای آب - به دلیل افزایش دما - و هم بر روی عرضه آب - موازنه در افزایش co2، تبخیر تعرق و ریزش - می باشد. هدف از این مقاله این است که با توجه به تعامل اقلیم و منابع آبی برای مدیریت هرچه بهتر آنها ضرورت دارد وقوع تغییرات اقلیمی و میزان تأثیرگذاری آن بر کره ی زمین به خصوص خاورمیانه شناسایی کرد.
مقدمه
پدیده تغییر اقلیم حاصل تجمع گازهای گلخانه ای در اتمسفر است به گونهای که غلظت این گاز از ppm 280 در قبل از انقلاب صنعتی - سال - 1750 به ppm 379 در سال 2005 رسیده است
تغییر اقلیم با تغییرات اقلیمی دارای تفاوت علمی می باشد . تغییرات اقلیمی دوره ای است که نوسانات و انحرافات پارامترهای اقلیمی از میانگین را بیان می کند و در دوره های زمانی مختلف می تواند اتفاق افتد . ولی تغییر اقلیم نوسان کلی و گسترده در آب و هوای یک منطقه است تغییر اقلیمی یکی از بزرگترین چالش های محیطی است که جهان امروز با آن روبه رو است.
بررسی مطالعهی تغییرات اقلیم از این نظر در مطالعات جغرافیایی حائز اهمیت است که جنبههای عمده از این تغییرات به نقش و عملکرد یکسانی در شهرسازی، جنگل زدایی، توسعه و رشد صنعتی، افزایش گازهای گلخانهای و ... برمیگردد و در مقیاس مکان و زمان پارامترهای اقلیمی دستخوش تغییر شده است بنابراین بالا رفتن غلظت این گازها سبب تغییر در سیستم بارش، دما، روان آب ها وآب های شیرین می شود. که خود بهترین دلیل برای ذوب یخچالهای طبیعی، از بین رفتن پوشش های برف در سطح کوهستانی ، بالا آمدن سطح آب دریاها و اقیانوس ها، سیلاب های شدید، خشک سالی، کاهش اراضی کشاورزی و بیابان زایی به خطر افتادن زیستگاه موجودات آبزی، گسترش بیماری ها - در اثر بالا رفتن دمای کره زمین - و ... است.
تأثیرات اقلیم بر روی منابع آب یک تأثیر حیاتی بر روی زندگی بشر می شود به طوری که اگر امروزه انتشار گازهای گلخانهای متوقف شود تأثیرات آن تا چند دههی آتی مشاهده میشود. در دهه-های اخیر شدیدترین پدیدههای بارندگی رخ داده است و بخشهایی از جهان پدیدههایی مانند سیلابهای شدید، خشک سالی و ... تجربه کردند. که حاکی از تغییر اقلیم است.
تاثیر تغییر اقلیم بر یخچالها
دانشمندان اعلام کردند که یخچالهای طبیعی در کوهستانها در سال 2005 با سرعتی بیش از سه برابر دههی 1980 در حال ذوب شدن هستند. به طوری که در سال 2005 میلادی به طور متوسط 60 تا 70 سانتیمتر از قطر 30 یخچال جهان کاسته شده است. سازمان نظارت بر یخچالهای جهان در سال 2006 پیشبینی کرد که کوههای آلپ در جریان قرن 21ام سه چهارم یخچالهای خود را از دست خواهد داد. [2] به موجب تاثیرات عمده افزایش دمای ناشی از پدیده ی تغییر اقلیم حجم آب اقیانوسها و دریاها افزایش یافته و باعث خیز سطح آب میگردد. خیز سطح آب در پایین قرن 21 ام به مراتب بیشتر از خیز سطح آب در پایان قرن 20ام است.
تقاضای آب زیست محیطی به علت افزایش شوری در پی افزایش تبخیر و بالا آمدن سطح آب اقیانوسها تغییر میگردد.
تاثیر تغییر اقلیم بر سیلابهاو خشکسالی
نشریهی نیچر گزارش داده است که افزایش خطر جاری شدن سیل در اثر تغییرات جوی بیشتر از آن است که تاکنون تصور میشد. به طوری که ناحیههایی از کرهزمین که پیشبینی بارندگی برای آنها بیشتر است با خطر گستردهتر سیل روبرو هستند. اما این پدیده همچنین باعث تخفیف شدت خشکسالیها می شود
در پایان سال 1358 در ایران حدود 18 میلیون هکتار پوشش گیاهی چوبی وجود داشته است در حالیکه براساس اخرین اماری که بوسیله سازمان حفاظت محیط زیست در سال 1380 اعلام شده است، مساحت جنگلهای ایران را 12 میلیون هکتار براورد کرده است که همین موضوع خطر سیلاب را در مناطق سیل خیز افزایش میدهد.
پریسا سادات اشفته در سال 1386 با مطالعه بر حوضه ایدوغموش اعلام کرد که مقایسه مقادیر سیلاب دوره آتی و دوره مشاهداتی حاکی از تغییر رژیم سیلاب رودخانه بخصوص درمقادیر شدت های حداکثر میباشد. این امر میتواند بر روی سازه هایی که براساس شدت دبیهای گذشته طراحی شدهاند تاثیر بگذارد.
تغییر در مدت، شدت، فرم و زمان بارش در مناطق مختلف کرهزمین میتواند سبب ایجاد خشکسالیها و سیلابهایی که قبلا شاهد آن نبودیم بشود. [4] بارش برف و ذوب آن در مناطق کوهستانی مهمترین اثر هیدرولوژیکی تغییر اقلیم میباشد. برای مثال، دماهای بالا در مناطق کوهستانی مقدار بارش به صورت برف را کاهش میدهد که منجر به کاهش نگهداشت زمستانی برف به افزایش مقدار رواناب زمستانی می گردد.
این افزایش رواناب سالانه با افزایش بارش در زمستان تشدید میشود و ذوب شدن زودتر برف در بهار منجر به تغییر سطوح پیک جریان میشود. کاهش ذخیره برف، زودتر ذوب شدن برف و کاهش بارش تابستانی منجر میشود که در تابستان دوره هایی طولانی تر با جریان رودخانهای کم مشاهده شود. همچنین تغییرات در رژیم جریان ممکن است خطر سیلاب و خشکسالی را افزایش می دهد.
اثر تغییر اقلیم بر کشاورزی
گرچه هنوز مطالعات جامعی در سطح جهانی در مورد تاثیر پدیدهی تغییر اقلیم بر کشاورزی انجام نگرفته است ولی میتوان به از بین رفتن تولیدات غذایی و به تبع آن افزایش خطر گرسنگی، تغییر در کاربری کشاورزی و ایجاد بیابانزایی و از بین رفتن دامها تحت تاثیر این پدیده در دورههای آتی اشاره کرد
حسین طبری در سال 1386 اعلام کرد که تغییر در نرخ تبخیر و تعرق از سطح گیاهان و زمین و تاثیر آن بر افزایش تقاضای آب در بخش کشاورزی و ایجاد مسائل و مشکلات فراوان در بحث تامین آب این بخش با توجه به مساله کمبود آب و احتمالا اجبار در جیرهبندی و تغییر در الگوی کشت از مشکلات تغییر اقلیم میباشد.
تاثیر تغییراقلیم بر محیط زیست
گرم شدن دریاچهها و رودخانهها تاثیراتی را بر کیفیت آب میگذارد که برای زیستگاه موجودات آبزی مشکل ایجاد میکند. همچنین افزایش گاز گلخانهای، باعث اسیدی شدن اقیانوسها شده است. و این مساله موجب نابودی موجودات آبزی و گونه های زیستی خواهد شد. [2] تغییر دمای آب دریاچهها و رودخانهها و تاثیر آن بر اکوسیستمهای حیاتی و زندگی آبزیان و خطر مرگ و میر ماهیان حساس به دما در اثر تغییر اقلیم و خشکسالی افزایش مییابد، چرخهی زندگی بسیاری از موجودات از هم گسیخته شده و عامل تخریبکننده محیطزیست قویتر عمل میکنند، همچنین با افزایش آتشسوزی در جنگلها کاهش چشمگیری در حیات وحش این مناطق دیده میشود.
گرم شدن، تغییراتی را در سیستم های زیستی خواهد گذاشت از آن جمله میتوان به افزایش مهاجرت پرندگان و تاثیر بر تخم گذاری آن-ها و در نهایت، نابودی گونههای زیستی اشاره کرد.
تاثیر اقلیم بر بهداشت
گرمایش زمین عواقب متعددی برای ساکنان کرهزمین دارد که گسترش بیماریها یکی از آنها است. بنا به تخمین سازمان بهداشت جهانی هر ساله هشتاد هزار نفر در کشورهای آسیایی به خاطر ابلا به بیماریهای ناشی از گرمایش زمین جان خود را از دست میدهند.
مدیر سازمان بهداشت جهانی در امور غرب اقیانوسیه گفت کاهش بارندگی و منابع آب بهداشتی به گسترش بیماریهایی که عامل ناقل آنها در آب یافت می شود، کمک می کند. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی میزان مرگ و میر میلیونی از طریق مالاریا و سو تغذیه افزایش یافته است و در اینده به بالاترین حد خود خواهد رسید.
تاثیرات مورد انتظار پدیده تغییر اقلیم بر بهداشت جوامع در دورههای آتی عبارتند از: افزایش خطر مرگ به دلیل موج زیاد گرما و افزایش حوادث و بلایای طبیعی.
تاثیر تغییر اقلیم بر اقتصاد
شکست در مواجهه با تغییر وضعیت آب و هوایی زمین میتواند به فرو پاشی اقتصادی و اجتماعی در جوامع انسانی منجر شود و خساراتی مانند جنگ جهانی بر جای گذارد. ادامه روند موجود می تواند به کاهش رشد اقتصادی در جهان تا 20 درصد منجر شود، در حالی که مقابله با مشکل تغییر وضعیت آب و هوایی زمین در حال حاضر تنها یک درصد تولید ناخالص داخلی کشورها را به خود اختصاص خواهد داد.
عواقب تغییرات جوی ممکن است تا سال 2050 میلادی یک میلیارد نفر را در جهان آواره کند. گرم شدن بیرویه زمین در سالهای آتی، بحران مهاجرت بینالمللی را وخیمتر کرد. موج مهاجرتها ممکن است در مناطقی که منابع کمتری دارند باعث جنگ و خونریزی شود. درحال حاضر 155 میلیون نفر به خاطر جنگ، بلایای طبیعی در طرحهای توسعه آواره هستند. اما با توجه به کمبود آب آشامیدنی، بالا آمدن سطح دریاها، تخریب مراتع، جنگ و قحطی در مناطق مختلف جهان این آمار ممکن است در آیندهای نزدیک به 850 میلیون نفر افزایش یابد.
ادامه روند آب و هوایی موجود می تواند به کاهش رشد اقتصادی در جهان تا 20 درصد منجر شود، درحالی که طرحهای مقابله با تغییر وضعیت آب و هوایی زمین در حال حاضر تنها یک درصد تولید ناخالص داخلی کشورها را به خود اختصاص داده است.
براساس پیش بینی های انجام شده تا سال 2080 یک تا 3 میلیارد نفر با کمبود آب، 200 تا 600 میلیون نفر در سال با سیلابهای ساحلی مواجه خواهند شد. [6] همچنین تقاضای آب شهری در پی افزایش دمای هوا افزایش خواهد یافت.
تاثیر تغییر اقلیم بر دما
با افزایش گازهای گلخانهای در جو، دمای کرهی زمین افزایش می-یابد که این مساله موجب ایجاد تغییرات ناخوشایندی خواهد شد. در دو دههی آینده حتی اگر غلظت گازهای گلخانهای ثابت نگه داشته شود دما در هر دهه0/6 درجه افزایش مییابد. همچنین تحقیقات نشان میدهد که در صورت ادامه روند کنونی مصرف سوخت های فسیلی، غلظت گازهای گلخانهای تا قبل از پایان قرن 21ام میتواند افزایش قابل ملاحضه ای داشته باشد. [2] دمای ماههای مختلف تا 4 درجه سانتی گراد افزایش داشته است.
این در حالی است که فصول پاییز و زمستان شاهد افزایش بارندگی و فصول تابستان و بهار شاهد کاهش بارندگی خواهند بود.بررسی منابع موجود نشان میدهد که بین تغییرات دمایی کره زمین و ایستگاه تبریز ارتباط مستقیمی وجود دارد و اگر روند فعلی افزایش دما یابد در سال 2100 میلادی دمای متوسط سالانه تبریز به 1/16 تا 6/16 درجه سانتیگراد خواهد رسید. این مقدار نزدیک به دو برابر مقدار آن در صد سال گذشته میباشد.
شکل 1 تغییرات مشاهده شده را طی 1850 تا 2000 نشان می دهد.
تغییر اقلیم نه تنها بر دمای اتمسفر تاثیر داشته بلکه بر دمای اقیانوسها نیز تاثیر میگذارد و به طبع آن باعث تغییراتی در سطح اقیانوسها و دریاها میشود. به طوری که مشاهدات تا اعماق 3000 متری اقیانوسها نشان میدهد که متوسط دمای اقیانوسها از سال 1991 افزایش یافته و این به دلیل جذب بیش از %80 گرمای اضافه شده به سیستم آب و هوایی است
افزایش دمای اقیانوسها باعث انبساط آب و به طبع آن، خیز سطح آب میشود. متوسط خیز سطح آب از سال 1993 تا 2003 تندتر بوده به طوری که در هر سال،3,1 میلیمتر - 2,4 تا 3,8 میلیمتر - افزایش داشته است. شکل 2 تغییرات سطح آب را نسبت به دوره 1961-1990 طی سال های با توجه به تغییرات اقلیمی که با افزایش دما و کاهش بارندگی همراه بوده است و تاثیرات سویی که بر منابع آب سطحی حوزه نهاده است. طبق پیشبینیهای به عمل آمده منابع آب در حدود 12 درصد کاهش خواهد یافت
اثر تغییر اقلیم بر ابهای شیرین
بالا آمدن سطح آب اقیانوسها در اثر ذوب یخچالهای قطبی و افزایش شکست لیویها که نه تنها به دلیل آب گرفتگی سواحل سبب از دست رفتن برخی از زمینهای ساحلی میشود، بلکه با ورود آبشور دریا به ساحل و ترکیب آن با منابع شیرین آب در ساحل از قبیل مواردی چون پس زدن آب رودخانهها و نفوذ آب شور دریا به آبخوانها سبب از دست دادن این منابع با ارزش و محدود و ایجاد مشکلات بسیار در تامین آب شرب خواهد شد. [4] در این مقاله علاوه بر بررسی کارهای سابق انجام شده و تحلیلی آنها، سعی برآن بوده تا راهکارهای مدیریتی برای مقابله با تغییر اقلیم ارائه شود.
تاثیر تغییر اقلیم بر رواناب ها و رودخانه ها
کاهش ذخایر برفی در کوهستانها به عنوان منابع ذخیرهی آب در فصول خشکسال که میزان آورد رودخانهها را در این ایام نسبت به وضعیت کنونی دچار تحولاتی خواهد کرد و سبب لزوم تجدید نظر در سیاست بهره برداری از مخازن سدها خواهد شد. [4] افزایش گاز کربنیک باعث افزایش درجه حرارت و رطوبت مطلق در لایه های هوای نزدیک به سطح زمین میگردد. هرچند افزایش CO2میزان بارندگی را افزایش میدهد ولی افزایش بارندگی در نقاط مختلف یکسان نیست. در مناطقی با عرض جغرافیایی زیاد بطور کلی میزان بارندگی و رواناب افزایش میابد ولی در مناطق با عرض جغرافیایی کم بارندگی بسته به منطقه افزایش یا کاهش مییابد. [4] از آنجا که افزایش دما سبب تبدیل بارش برف به باران و نیز تسریع زمان ذوب برف میشود میزان رواناب را در طول زمستان افزایش و در طول تابستان کاهش می دهد.
تاثیر تغییر اقلیم بر دوره های گذشته
براساس گزارش موجود، در طول دوره ی صد ساله 1906 تا 2005، مقدار متوسط افزایش دما نسبت به قرون گذشته 0,74 درجهسانتی-گراد 0,56 - تا0,92 درجهسانتیگراد - بوده و این درحالی است که درصد سال منتهی به 2000 یعنی 1901 تا 2000، متوسط افزایش دما 0,6 درجهسانتیگراد 0,4 - تا 0,8 درجهسانتیگراد - میباشد. از طرف دیگر متوسط افزایش دما در 50 سال گذشته 0,13 درجه-سانتیگراد - 0,1 تا 0,16 درجهسانتیگراد -
