بخشی از مقاله
چکیده
پدیده گرمایش جهانی درحال وقوع و اقلیم در حال تغییر است. تغییر اقلیم و افزایش گرمایش جهانی باعث ایجاد چالش های جدیدی برای منابع آب خواهد شد. چون اقلیم پدیده ای وابسته به سایر عوامل است و تغییرات آن، مرز جغرافیایی نمی شناسد، هر گونه مقابله ای باید با هماهنگی سایر کشورها انجام شود اما اقدامات محلی نظیر تقویت اراضی جنگلی و مرتعی، کشت محصولات منطبق با شرایط اقلیم در حال تغییر و اصلاح سیستم های آبیاری از گسترش این تغییرات تا حد قابل توجهی پیشگیری می کند. گرم شدن کره زمین، تغییر در شدت و زمان بارش، افزایش سطح آب اقیانوس ها و افزایش مصرف و تقاضای آب در پی افزایش دمای هوا از جمله تاثیرهای تغییر اقلیم است. با توجه به وقوع گرمایش جهانی و تاثیر آن بر منابع آبی، لحاظ کردن تاثیر تغییرات فوق بر برنامه ریزی های منابع آب ضروری به نظر می رسد.
مقدمه
اقلیم حالت پایداری از پیشامد های شبه متناوب آب و هوایی و وضعیت زیستگاهی یک منطقه است که توسط پارامترهای دما، رطوبت، بارش و پوشش گیاهی سنجیده می شود. یکی از پارامترهای مهم و تاثیر گذار بر تخصیص منابع آبی در هر منطقه، وضعیت اقلیمی آن منطقه می باشد. با توجه به ایجاد تغییرات اقلیمی و روند گرمایش جهانی پیش بینی می شود که در هر دو بخش عرضه و تقاضا در بحث تخصیص منابع آب، تغییراتی ایجاد گردد.
تغییر اقلیم و افزایش گرمایش جهانی باعث گسترش خشکسالی ها و تداوم آنها شده و همچنین این تغییر باعث نایکنواختی توزیع بارش می شود و بر منابع آب تاثیر می گذارد. تغییر اقلیم چالشی بزرگ محسوب می شود،مخصوصاً اگر به افزایش خشکسالی های پی در پی و مداوم و همچنین به رشد تقاضا برای آب و کمبود آب منجر شود، این چالش ابعاد وسیعی به خود می گیرد. در سالهای اخیر توجه بسیاری از دانشمندان محیط زیست به مسئله گرم شدن تدریجی هوا و اثراتی که این پدیده بر محیط زیست دارد جلب شده است. بخصوص اینکه گرم شدن هوا بیشتر در مناطقی محسوس است که با خشکسالی نیز مواجه می باشند.
هر چند هنوز تعدادی از متخصصان هوا و اقلیم شناسی اتفاقاتی را که در یکی دو دهه گذشته در رابطه با افزایش دمای هوا و یا به عبارتی تغییر اقلیم در گوشه و کنار دنیا رخ داده است موضوعی گذرا و غیر پایدار می دانند، اما تعداد زیادی از دانشمندان نیز بر این عقیده اند که بشر به لحاظ محیط شناسی وارد دوران جدیدی از گرم شدن هوا شده است و باید خود را برای رویارویی با آن آماده کند. مهم ترین عاملی که برای گرم شدن تدریجی هوا ذکر می شود حبس شدن انرژی تابشی خورشید در اتمسفر بوسیله گازهایی است که غلظت و تراکم آنها در اتمسفر طی سا لهای گذشته و بخصوص 50 سال اخیر بتدریج افزایش یافته است.
مهم ترین گازهایی که در اتمسفر باعث حبس شدن انرژی خورشید شده و به نام گازهای گلخانه ای معروف می باشند عبارتند از: دی اکسید کربن و گازهای کربنه موسوم به کلرو فلور ، اکسید نیتروژن، بخار آب. خردادی و همکاران - . - 1386 با وجودی که وارد شدن گاز های گلخانه ای به اتمسفر در تمام نقاط دنیا یکسان نبوده و نقش برخی کشورهای صنعتی مانند امریکا و ژاپن و کشورهای اروپایی در آلوده کردن اتمسفر به مراتب بیش از کشورهای غیر صنعتی که اغلب بر تولیدات کشاورزی متکی هستند می باشد ولی از آن جایی که هوا در چرخه عمومی اتمسفر قرار می گیرد این گازها به تمام نقاط دنیا منتقل شده و چه بسا کشورهایی را که ممکن است در عمل هیچ نقشی در افزایش گازهای گلخانه ای اتمسفر نداشته باشند بیشتر تحت تأثیر قرار دهد.
مهم ترین تأثیر مستقیم افزایش گازهای گلخانه ای را می توان وقوع خشکسالی های توأم با افزایش درجه حرارت دانست که اثر آن بر کشاورزی بسیار زیان آور است. تغییر شکل نزولات جوی، تغییر زمان وقوع و شدت بارشها و وقوع سیلابهای ناگهانی نیز از دیگر عوارض آن بشمار می روند. متأسفانه افزایش دما در سطح کره زمین به صورت یکنواخت نخواهد بود بلکه پیش بینی می شود افزایش دما در عرضهای جغرافیایی میانی و بالای کره زمین در مقایسه با نواحی حاره ای دو برابر باشد.
وقوع سیل های بسیار مخرب، گرما و سرماهای بی موقع و غیر طبیعی، خشکسالی ها، بالا رفتن سطح آب اقیانوس ها و دریاها، شیوع آفات و بیماری های گیاهی و جانوری، کاهش ضخامت لایه ازون، بیابان زایی و ... از جمله مواردی است که بحث تغییر اقلیم را در محافل علمی جهان مطرح ساخته است. یکی از عوامل بسیار مهم در افزایش گازهای گلخانه ای و تسریع در روند تغییرات اقلیم پس از انقلاب صنعتی، مداخله انسان در اکوسیستم های طبیعی است.
با شروع انقلاب صنعتی مصرف سوخت های فسیلی به مقدار قابل ملاحضه ای افزایش یافت به طوری که سالانه بالغ بر 5 تا 6/2 میلیارد تن دی اکسید کربن وارد اتمسفر شد. بر اساس پیشگویی های هیئت بین دولتی تغییر اقلیم با توجه به رشد جمعیت و افزایش نیاز بشر به انرژی، دی اکسید کربن به میزان 3/1 میلیارد تن در سال 1985 به میزان 4/7 میلیارد تن در سال 2025 افزایش خواهد یافت.
از سوی دیگر جنگل ها که مهم ترین منبع جذب کننده CO2 می باشند با تخریب بشر در سال های اخیر یکی از عوامل دیگر افزایش CO2 می باشد. اسلامیان و همکاران - . - 1383 تحقیقات انجام شده با استفاده از مدل های جهانی هوا در نیمکره شمالی نشان می دهد که در بعضی از نواحی کانادا و روسیه حاصلخیزی خاکها افزایش یافته و میزان تولید محصولات کشاورزی بالا خواهد رفت با این حال درعرض های جغرافیایی پایین تر از این مناطق به واسطه کاهش بارندگی های تابستانه و در نتیجه کاهش %20 رطوبت خاک، تولید محصولات کشاورزی کاهش خواهد یافت.
به علاوه عرض های جغرافیایی بالاتر با عرض های جغرافیایی میانه از حاصلخیزی کمتری برخوردار هستند. کوچکی و شریفی - . - 1377 تغییر اقلیم علاوه بر پوشش گیاهی و تولید محصول بر چرخه هیدرولوژی و به دنبال آن بر منابع آب قابل دسترس و وقوع خشکسالی و سیل تاثیر می گذارد. تااو و همکاران - . - 2003 هرینگتون - - 1996، اثرات تغییر اقلیم را روی تقاضای آب در انگلستان و ولز بررسی کرد و اعلام نمود 1/1 درجه سانتی گراد افزایش در دما، درصد تقاضای آب برای کشاورزی را افزایش می دهد.
غیور و مسعودیان - - 1375، نشان دادند که ایران یک روند صعودی در دمای میانگین در نیم قرن گذشته داشته است. این افزایش دما برای دمای میانگین حدود 2/2 درجه سانتی گراد در قرن، برای دمای ماکزیمم، 1/4 درجه سانتی گراد در قرن و برای دمای حداقل در حدود 3 درجه سانتی گراد در قرن می باشد. صبوحی و سلطانی - . - 1387 پیش بینی می شود که تا سال 2050 جهان با کاهش بارندگی به میزان 20 تا 25 درصد و افزایش تبخیر و تعرق پتانسیل 10 تا 15 درصدی روبرو شود. خردادی و همکاران - . - 1386 افزایش تبخیر نیز می تواند بر روی چرخه های هیدرولوژی مانند آب های زیرزمینی، رطوبت خاک و در نتیجه بر منابع آبی موجود تاثیر گذارد.
اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب
در برخی از نقاط دنیا کمبود آب به عنوان یکی از مشکلات اساسی محسوب می شود. طرح های در دست اقدام در این مناطق منجر به تشکیل پایگاه های اطلاعات آب شناسی، اندازه گیری منابع آب و به کار بردن مدل های انتخابی آب شناسی شده است. هدف از اجرای طرح های فوق، ابتدا تحرک بخشیدن به شرایط کنونی منابع آب و نیز تهیه منابع مختلف آبی دیگر و اتخاذ تصمیمات مناسب که ممکن است تغییر اقلیم بر منابع آبی در آینده داشته باشد، را شامل می گردد. آلودگی هوا علاوه بر ایجاد مخاطراتی روی سلامت افراد، قادر است خود اقلیم را تغییر دهد.
تحقیقات انجام شده در این مورد نشان داده که به دلیل فعالیت روز افزون صنعتی، کشاورزی و شهری و ... آلودگی محیط زیست و هوای اطراف کره زمین رو به افزایش است. در نتیجه ترکیبات طبیعی جو دائما در حال تغییر می باشد. اگر هوای مناطق آلوده و پاک با یکدیگر مقایسه شود، اثر آلودگی هوا حتی روی پدیده های مختلف جوی اثرات شایان توجهی دارد. ضمنا در شرایط آلودگی میزان ریزش برف حدود 5 درصد و رطوبت نسبی هوا در زمستان 2 درصد و در تابستان 8 درصد و همچنین تعداد روزهایی که آسمان صاف و بدون ابر می باشد 5 الی 20 درصد و مدت تابش آفتاب 5 الی 15 درصد کاهش می یابد.
اثر دما برکیفیت آب
به تعبیر انستیتوی منابع طبیعی ایالت مریلند آمریکا، دما یک عامل اصلی در محیط آبی به شمار می رود و اثرات جهانی آن به حدی شدید است که می تواند در طی یک شب بر حرکات بعضی گونه های آبزی اثر گذاشته و یا باعث تغییراتی در پدیده های فیزیکولوژیکی و بیوشیمیایی محیط آبی شود . همچنین تعدادی از موجودات آبزی می توانند مقاومتی تدریجی در قبال این افزایش گرما داشته باشند، ولی در یک مدت طولانی در برابر این تغییرات مقاومتی نخواهند داشت. آلودگی های حرارتی میزان اکسیژن محلول در آب را کاهش داده و از ادامه حیات تعداد زیادی از گونه های جانوری و گیاهی جلوگیری نموده و یا باعث تغییرات در زندگی آنها می شوند.
