بخشی از مقاله
چکیده
امروزه آب و هوای کره زمین در سیرتکاملی خود علاوه بر تغییرات طبیعی دچار تغییرات ناخواسته و معنی داری شده است. در پاره ای از موارد علت این امر را به افزایش گازهای گلخانه ای موجود در اتمسفر نسبت می دهند. پدیده تغییر اقلیم در اثر افزایش غلظت گازهای گلخانه ای اتمسفر است که مانع انتقال انرژی خورشیدی از سطح زمین به فضای خارج جو می شوند.
داده های مشاهده ای و پیش بینی های آب و هوایی گواه روشنی است که منابع آبی در معرض آسیب بوده و قویاً متاثر از پدیده تغییر اقلیم است و پی آیندهای آن بطور گسترده متوجه اکوسیستم ها و جوامع بشری می باشد. آب شدن یخ های قطبی، بالا رفتن سطح آب دریاها و تهدید نوارهای ساحلی آثار سوء ناشی از تغییر اقلیم بر سواحل و بنادر است که در صورت عدم پیش بینی های مدیریتی می تواند ضربات جبران ناپذیر بر بخشهای یاد شده به ویژه در کشورهای در حال توسعه وارد سازد. در این مقاله آثار جهانی تغییر اقلیم بر منابع آبی دنیا و منابع آبی در ایران و راهکارهای رویارویی با آن مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.
مقدمه
ساختار گلخانه ای طبیعت طوری طراحی شده که گرما و »اثرات گلخانه ای« زمین آن چیزی باشد که برای زندگی مناسب باشد. اتمسفر زمین دارای مقدار محدود و مشخص از گازهایی است که گرما را جذب می کنند. دمای مطلوب و معتدل کره زمین نتیجه وجود همین مقدار معلوم از این گازها است. بطور مثال دما درسیاره زهره بسیار بالا و جهنمی و در سیاره مریخ بسیار پایین و پخ زننده است. در عوض بخشی از اتمسفر زمین درست مثل یک پتو با ضخامتی مشخص انرژی خورشیدی را در یک حالت متوسط و در یک دامنه مطلوب نگه می دارد. تغییر اقلیم Climate Change در اثر افزایش غلظت گازهای گلخانه ای اتمسفر است که مانع انتقال انرژی خورشیدی از سطح زمین به فضای خارج جو می شوند.
گازهای گلخانه ای عبارتند از: دی اکسید کربن، متان، اکسید نیترو که گازهای اصلی هستند و مابقی عبارتند از: کلروفلوئورکربن ها - CFCs - ، پرفلوئورکربن ها، هگزا فلوئورید کربن که گازهای حذف کننده لایه های ازن هستند و سایر مواد شیمیایی دیگر.
افزایش گازهای گلخانه ای در نتیجه فعالیت های انسانی از جمله: قطع درختان جنگلی، مصرف سوخت های فسیلی، مثل بنزین، نفت، ذغال سنگ و گاز طبیعی و گازهای رها شده از یخچالهای خانگی، تهویه کننده ها و غیره است. مسئله تغییر اقلیم زمانی تشدید می شود که میزان غلظت گازهای گلخانه ای در اتمسفر افزایش یابد. »اثرات گلخانه ای« در اوایل سال 1800 برای تشریح رخداد عملکرد طبیعی همان گازهای محدود و معین که در مورد آنها بحث شد مورد استفاده بود و هیچ گونه ذهنیت منفی در مورد آن وجود نداشت.
از زمانیکه انقلاب صنعتی آغاز شد غلظت دی اکسید کربن موجود در جو %30 ، غلظت متان بیش از دو برابر و غلظت اکسید نیترو %15 افزایش یافت. این افزایش غلظت گازها موجب شد توانایی ظرفیت اتمسفر در جذب گرما زیاد شود.
وضعیت گازهای گلخانه ای در ایران
در کشور ما نیز میزان انتشار کلیه گازهای آلاینده و گلخانه ای - به ویژه مونوکسید کربن - از کل بخش انرژی کشور طی سال های 1346-82 روند صعودی داشته است
شکل - 1 - میزان انتشار گازهای آلاینده و گلخانه ای از کل بخش انرژی کشور طی سالهای 1346-1382
در سال 1382 ، بیشترین میزان مصرف نفت سفید - حدود 94/6 درصد از کل مصرف آن - در بخش خانگی، تجاری و عمومی بوده که نسبت به سال قبل 1/6 درصد افزایش یافته است . همچنین 12/7 درصد از نفت گاز ، 11/3 درصد از نفت کوره ، 36 درصد از گاز طبیعی و 82 درصد از گاز مایع در این بخش مصرف شده است. همانطور که اشاره شد گاز CO2 ازگازهای گلخانه ای اصلی به شمار می آید. متاسفانه بخش خانگی، تجاری و عمومی بزرگترین سهم را در تولید 30 - CO2 درصد از کل انتشار آن - نسبت به سایر بخش ها دارد جدول .1 - - یکی از دلایل عمده این امر مصرف تقریباً همه نفت سفید و 36 درصد از گاز طبیعی مصرفی کشور در این بخش است.
جدول - 1 - مقدار انتشار گازهای آلاینده و گلخانه ای از کلیه بخش های مصرف کننده انرژی در سال 1382 - تن -
برخی ازتاثیرات افزایش اثر گلخانه ای صعود جهانی دما نسبت به سطح دریا برخلاف مقدار پیش بینی شده آن و تغییر در الگوی بارش و دیگر شرایط اقلیم منطقه ای است. تغییر اقلیم منطقه ای می تواند موجب تغییر جنگلها، محصولات زراعی و منابع آبی شود. همچنین این پدیده تاثیرات منفی بر سلامت انسان ها، حیوانات و بسیاری از انواع اکوسیستم ها دارد.
اثر تغییر اقلیم بر منابع آبی در مقیاس جهانی
شواهد زیادی بر مبنای داده های مشاهداتی و پیش بینی های صورت گرفته از وضعیت اقلیمی وجود دارد که منابع آب شیرین به شدت تحت تاثیر تغییر اقلیم آسیب پذیر است. گرمایش جهانی در چند دهه اخیر در مقیاس وسیع منجر به تغییر در چرخه آب شده است: از جمله افزایش موجودیت بخار آب در اتمسفر، تغییر الگوی بارش، شدت و حد نهایی آن، تاثیر بر نوارهای ساحلی، کاهش پوشش برف و در سطح وسیع ذوب یخها و تغییر در رطوبت خاک و رواناب.
الف-تغییر الگوی بارش
مدلهای شبیه سازی اقلیمی برای قرن 21 همگی - با احتمال زیاد - افزایش بارندگی در عرضهای جغرافیایی بالا و بخشی از نواحی گرمسیری و کاهش بارندگیاحتمالاً - - در نواحی نیمه گرمسیری و نواحی پایینی عرضهای میانی پیش بینی می کنند. در خارج از این نواحی، علامت و مقدار تغییرات پیش بینی شده بین مدلهای مختلف است که این موجب عدم قطعیت قابل توجه در پیش بینی های مربوط به بارش شده است. بنابراین پیش بینی تغییرات بارندگی آینده در بعضی از نواحی قاطع تر از نواحی دیگر است. در ضمن افزایش شدت بارندگی و تغییرات آن در اثر تغییر اقلیم خطر افزایش سیل و خشکسالی را در بسیاری از نواحی را برای ما ترسیم می کند.
ب- رواناب سالانه رودخانه ها
پیش بینی می شود در اواسط قرن 21 به واسطه تغییر اقلیم متوسط رواناب سالانه رودخانه ها و موجودیت آب در عرضهای بالا و در برخی از نواحی مرطوب گرمسیری افزایش یافته و در برخی از نواحی خشک در عرضهای میانه و در نواحی گرمسیری خشک کاهش یاید. بسیاری از نواحی خشک و نیمه خشک - مانند حوضه مدیترانه، غرب آمریکا، جنوب آفریقاو شمال شرقی برزیل - متاثر از تغییر اقلیم بوده و پیش بینی می شود که با خطر جدی کاهش منابع آب مواجه شوند.
وجود سیلابهای ناخواسته و یا تغییر در هیدرگراف سیلاب باعث برهم خوردن تعادل اکولوژی منطقه می شود. در واقع می توان گفت اثر تغییر اقلیم بر روی کمیت منابع آبی را می توان در حالتهای زیر تجزیه و تحلیل کرد:
-1 تغییر در زمان جریان های ورودی
-2 تغییر در مقدار جریان ورودی -3 تغییر در زمان و مقدار میزان تقاضای آبیاری
