بخشی از مقاله
چکیده
عمدهترین مسئله آبخیزها، بدست آوردن مناسبترین روش براي جلوگیري از ایجاد فرسایش، رواناب و رسوب و اففزایش ذخییره نزولات آسمانی در خاك، به ویژه در شیبهاي کمتر است تا بتوان موجبات احیاي مراتع را فراهم ککرد . با توجه به تنوع روشهاي ذخیره نزولات، هزینه بالاي اجرا و عملکرد متفاوت آنها، نیاز به ارزیابی این طرحها براي یافتن بهترین و مناسبترین روش در اقلیمهاي خشک احساس میشود.
این پژوهش در همین راستا و با هدف بررسی تاثیر سامانه کنتور فارو بر حفظ رطوبت خاك در حوزه آبخیز دهگین استان هرمزگان انجام شد. آزمایش در قالب بلوك کامل تصادفی با سه فاکتور سامانه - وجود و عدم وجود سامانه - ، نوبت نمونهبرداري - یک روز پس از بارندگی، هفت روز پس از بارندگی و 14 روز پس از بارندگی - و عمق نمونهبرداري - عمق 0 تا 15 و 15 تا 30 سانتیمتري - در سه تکرار انجام شد.
تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزار SAS9.1 و مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون LSD در سطح 5 درصد انجام شد. به منظور تعیین کارایی سسامانه کنتور ففارو در ننگهدااري ببیششتر رطوببت، بعد از یک بارش 26 میلیمتري، نمونهبرداري انجام و به آزمایشگاه ارسال و پس از خشک شدن، میزان درصد رطوبت محاسبه گردید. نتتایج نششان داد ککه بین سامانه مورد آزمایش و شاهد، نوبت هاي مختلف نمونهبرداري و عمق نمونهبرداري اختلاف معنیدار وجود دارد.
مقدمه
روشهاي ذخیره نزولات با هدف اصلی جمعآوري رواناب و کمک به استقرار گیاهان در مرتع اجرا میشود؛ لذا مقایسه کارآیی نسبی آنها میتواند نتایج کاربردي مناسبی براي بخش اجرا فراهم کند. روش ذخیره نزولات آسمانی معمولا در مناطق خشک و نیمه خشک کشور با بارندگی کمتر از 300 میلیمتر، با هدف جمعآوري ریزش هاي جوي در یک مکان و سپس کشت بذر و نهال در آن نقطه انجام میشود. بهرهگیري از اراضی در راستاي افزایش تولید علوفه مرتعی با حداکثر استفاده از بارشهاي جوي، جلوگیري از روانآبهاي سطحی، افزایش درصد پوشش گیاهی زمین و محدود کردن فرسایش خاك سطحی در عرصه هاي مرتعی ضعیف انجام میشود
فاروئینگ در پروژههاي آبخیزداري شامل شیارهایی است که بر روي خطوط تراز احداث میشود. این شیارها مانند بانکتها عمل کرده و از حرکت روانآب بر روي دامنههاي شیبدار جلوگیري میکنند. بر همین اساس فاروئینگ موجب کاهش میزان فرسایش خاك در اثر محدود نمودن حرکت روانآب میشود و لذا سرعت جریانهاي سطحی به سرعت حد آستانه فرسایش نخواهد رسید مگر اینکه فواصل تعیین شده براي احداث فاروها بیشتر از ضوابط طراحی لحاظ شده باشد.
اظهار داشت که شیارها - Furrows - نفوذ آب به داخل خاك را افزایش داده و موجب تماس بیشتر بذر با خاك گردیده، سرعت باد را کاهش داده و بالاخره جریان آب را کنترل میکند. هر چه عمق فاروها بیشتر شود، دیوارهاي کناري آن بلندتر خواهد بود. در نتیجه چنین فاروهایی میتواند آب بیشتري ذخیره کند. توصیه گردیده است تا فاروها به شکل شطرنجی بوده و فاصله آنها از یکدیگر پنج متر باشد . - 1966 - Branson اثبات کرده است که ایجاد شیار بر روي خطوط تراز که در طرح کنتورفارو نامیدهایم و پیتینگ به دلیل افزایش رطوبت خاك در تجدید حیات طبیعی مناطق خشک ایالات متحده موفقیتآمیز بوده است.
Herbert و همکاران - 1974 - طی تحقیقی در مراتع آمریکا به این نتیجه دست یافت که کنتورفارو سبب کاهش روانآب، افزایش رطوبت خاك و در نتیجه ایجاد محیط مناسب براي رشد میکروارگانیسمها در داخل خاك میشود. Heessary و همکاران - - 1974 نشان دادند استفاده از کنتورفارو روي خاكهاي لومی شنی و رسی عملکرد ضعیفی دارد .
Hansclka و همکاران - 1994 - در دشت گریت نشان دادند استفاده از کنتورفارو موجب افزایش نفوذ و همچنین کار پیتینگ نیز 100 درصد موجب افزایش محصول میشود که این اتفاق به دلیل افزایش نفوذ آب در خاك است. Ross و همکاران - 1999 - در یک بررسی 8 ساله نشان دادند که تیمار کنتورفارو متوسط تولید علوفه سالانه را به میزان 165 درصد و دسترسی گیاه به آب خاك را % 107 افزایش داد. Busscher و - 2003 - Bauer در بیابانهاي تگزاس آمریکا گزارش کردند که با ایجاد کنتورفارو میزان تولید گراسهاي چندساله به 560 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت و نفوذپذیري خاك افزایش پیدا کرد.
- 2005 - Rich نشان داد که تیمار کنتورفارو باعث تغییر معنیداري در ویژگیهاي شیمیایی خاك و افزایش پوشش گونه Agropyron spp. در منطقه کنتورفارو نسبت به منطقه شاهد شد. اسدي - 1379 - پیتینگ و کنتور فارو را دو روش ذخیره نزولات آسمانی معرفی کرد. در شرایط خشکسالی روشهاي ذخیره نزولات آسمانی براي افزایش میزان رطوبت خاك در جهت احیاء پوشش گیاهی مثمر ثمر خواهد بود. در این تحقیق مشخص شد که درصد رطوبت کرتهاي عملیاتی و شاهد با یکدیگر اختلاف معنیدار آماري ندارند اما میزان رطوبت کرتهاي عملیاتی نسبت به کرتهاي شاهد در اکثر موارد بیشتر است.
مطالعات خداقلی و چاوشی - - 1381 نشان داد که تیمارهاي فارو و پیتینگ در منطقه سمیرم تأثیر معنیداري بر گونههاي کشت شده داشتهاند . مطالعات رسولی و همکاران - - 1387 در زنجان نشان داد که در خاك که توام با فاروئینگ Atriplex canescens زیر بوتههاي کشت شده بودند با منطقه شاهد از نظر نوع و نسبت ترکیب گیاهی داراي اختلاف بوده است. بهمدي و شهریاري - 1395 - در بررسی تأثیر روشهاي مختلف ذخیره نزولات بر احیاء پوشش گیاهی در حوزه آبخیز رومه و دهنو شهرستان نهبندان نشان دادند هلالی آبگیر و کنتور فارو نسبت به شاهد تأثیر بیشتري در جهت احیاء و افزایش پوشش گیاهی دارند. همچنین عملیات هلالی آبگیر تأثیر مطلوب و مؤثرتري در جهت افزایش پوشش گیاهی دارد.
مواد و روشها
حوزه معرف و زوجی دهگین یکی از زیرحوضههاي، حوضه سد استقلال میناب است. این حوضه با مساحتی بالغ بر 4/2 کیلومترمربع حدود 0/04 درصد از مساحت حوزه سد استقلال میباشد که در حدود جغرافیایی و از جنوب به آبتکاریکان و از شرق به رودخانه دژ و از غرب به رودخانه روزئیه مشرف میشود. میانگین سالانه بارش برابر با 154/6 میلیمتر، میانگین سالانه دماي هوا در دهگین برابر با 26/5 درجه سانتیگراد، میانگین تبخیر سالانه برابر با 3271/9 میلیمتر، میانگین ماهانه رطوبت بین سالهاي 2007 – 2013 میلادي برابر با 45/1 و میانگین سالانه رطوبت برابر با 45/1 درصد میباشد.
پس از انتخاب سامانه ها با حفر پروفیل در هر سامانه و اندازهگیري رطوبت باقی مانده پس از بارندگی در فواصل زمانی مختلف، کارایی و پتانسیل حفظ و نگهداري رطوبت خاك در سامانههاي مختلف بررسی گردید. به منظور آمار برداري از پارامترهاي مورد نظر به روش تصادفی سیستماتیک نمونهگیري به عمل آمد. جهت انتخاب هر سامانه به منظور اندازه گیري رطوبت 3 عدد، ترانسکت انداخته شد و در طول هر ترانسکت، در هر واحد مطالعاتی، در فواصل مشخص،100 متري سامانه مورد نظر انتخاب و از درون آن سامانه به عنوان نمونه تیمار و از کنار هر سامانه به عنوان نمونه شاهد نمونهگیري انجام شد.
به منظور تعیین کارایی سامانه کنتور فارو در نگهداري بیشتر رطوبت، بعد از یک بارش 26 میلیمتري در ایستگاه دهگین نمونهبرداري از سامانه و تیمار شاهد - زمین طبیعی - انجام گرفت بدین صورت که در هر نوبت برداشت، سه سامانه انتخاب و در کنار هر سامانه به عنوان شاهد پروفیل خاك حفر گردید و از دو عمق صفر تا 15 سانتیمتري و 15 تا 30 سانتیمتري نمونهبرداري انجام شد.
بدین صورت که اولین برداشت 24 ساعت پس از بارندگی یعنی زمانی که رطوبت خاك به حد ظرفیت زراعی رسید در هر کدام از تکرارها مورد آزمایش و نیز خاك دست نخورده در کنار سامانه - به عنوان شاهد - نمونه خاك تهیه شده و در همان محل با ترازوي دیجیتال و به طور دقیق وزن گردید و سپس نمونهها را به آزمایشگاه ارسال و به مدت 28 ساعت در هاون قرار داده شد تا کاملا" خشک شدند و پس از خشک شدن نمونهها، دوباره به طور دقیق نمونهها وزن گردید از تفریق وزن اول و وزن دوم هر نمونه میزان رطوبت خاك در هر کدام از تکرارها و تیمارها بدست آورده شد و نهایتا" میزان درصد رطوبت در هر تکرار و تیمار محاسبه گردید .
همین عملیات را یک هفته پس از بارندگی و نیز دو هفته پس از بارندگی صورت گرفت. این آزمایش در قالب بلوك کامل تصادفی با سه فاکتور سامانه - وجود و عدم وجود سامانه - ، نوبت نمونهبرداري - یک روز پس از بارندگی، هفت روز پس از بارندگی و 14 روز پس از بارندگی - ، و عمق نمونهبرداري - عمق 0 تا 15 و 15 تا 30 سانتیمتري - در سه تکرار انجام شد. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرم افزار SAS 9.1 و مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون LSD انجام شد. شکل 1 نمایی از سامانه را نشان میدهد.
شکل -1 نمایی از سامانه ذخیره نزولات ابرویی
نتایج و بحث
جدول 1 نتایج اندازهگیري رطوبت خاك را در سامانه، نوبت و عمق نمونهبرداري نشان میدهد. باتوجه به نتایج جدول درصد رطوبت در نوبتها و عمقهاي نمونهبرداري در سامانه بالاتر از شاهد است.
