بخشی از مقاله
چکیده:
به منظور بررسی امکان کاشت دیم پسته وحشی از طریق جمعآوری هرز آب و نزولات آسمانی روی دامنهها با شیب %10 متوسط شبکهای از کرتچههای حلالی شکل که بوسیله پشتههای خاکی کوتاه بعنوان سطوح جمعآوری کننده هرز آب از یکدیگر تفکیک شده احداث گردید و در گوشه پاییندست هر کرتچه چالههایی که با مخلوط خاک و کود پر شده برای کاشت یک اصله حفر گردید و نهالها در داخل زمستان کاشت و با فاصله معین از زمان در سال آبیاری شدهاند. . آزمون کارایی این روش درختکاری، از طریق مقایسه استقرار و رشد درختان در پنج نوع روش ذخیره نزولات آسمانی 5 - تیمار فرعی - و سه گونه پسته وحشی مثمر و غیر مثمر 3 - تیمار اصلی - بصورت کرتهای خرد شده و در قالب بلوک هایکاملاً تصادفی انجام گردید. در ابتدا هرکدام از نهالها در یک چاله به قطر 1 متر و عمق 1 متر کاشت شدهاند وفاصله هرکدام از نهالها از یکدیگر 5 متر بوده است.
هر نهال در انتهای قوس بانکت قرار گرفته است. از هرگونه در قالب هریک از روش های ذخیره نزولات آسمانی 20 نهال کشت شده کهکلاً 160 نهال در آزمایش کاشت با روشهای ذخیره نزولات آسمانی شرکت داشتهاند. شایان ذکر است که 20 نهال نیز به عنوان شاهد در بررسی کاشت گردیده است که با توجه به این که این طرحکلاً در دوران خشکسالی 8 ساله متوالی استان اجراء شده است توانسته تا آمار کم نظیری را نشان دهد و نشان دهنده حداکثر مرگ و میر پسته وحشی دیم در بدترین شرایط اقلیمی باشد. در این تحقیق نشان داده شد که در روشهای ذخیره نزولات آسمانی پلاستیک روی ریشه بهترین روش است ولی در گونههای پسته وحشی تفاوت معنیداری مشاهده نگردید.
واژههای کلیدی: پایین دست، پسته وحشی، نزولات آسمانی.
مقدمه :
استان کرمان با وسعتی حدود 176000 کیلومتر مربع نزدیک به 11 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است و از نظر تقسیمات کشوری دارای 10 شهرستان 22 شهر و 29 بخش و 140 دهستان است که 52 دهستان آن بعنوان دهستانهای محروم شناخته شدهاند و تعداد آبادیهای آن اعم از مسکونی و غیر مسکونی 11440 آبادی میباشد. جمعیت استان بالغ بر 2000000 نفر میباشد که حدود 50/57 درصد آن در نقاط روستایی و 3/92 درصد عشایری و 45/51 درصد در نقاط شهری سکونت دارند. جمعیت روستایی استان بیش از 6428 آبادی دارای سکنه پراکنده شدهاند که فاصله زیاد بین آنها ارائه بسیاری از خدمات را به آنهانسبتاً دشوارتر از سایر مناطق کشور نموده است. در گزارشهای اقلیم شناسی از استان کرمان به عنوان یک ناحیه خشک و کویری نام برده شده، در حالیکه در این استان مناطق مختلف با تنوع آب و هوایی گوناگونی مشاهده می گردد.
اختلاف زیاد بین عرض جغرافیایی شمال و جنوب استان که بینً55وْ25 وً00وْ32 شمالی متفاوت میباشد و مسافتی حدود 500 کیلومتر را در بر میگیرد همراه با اختلاف ارتفاع زیاد بین نقاط مختلف استان که بین 30 متر تا 4000 متر از سطح دریا متغیر میباشد باعث وجود و درهم آمیختگی اقلیمهای مختلف در این استان شده است. متأثر بودن استان از دو جبهه آب و هوایی مدیترانهای و حارهای اقیانوس هند بر تنوع آب و هوایی استان شدت بخشیده است. بارندگی متوسط استان در مناطق مختلف از 50 میلیمتر تا 400 میلیمتر ذکر شده است. اما این میزان بارندگی در تمام استان بصورت یکسان نازل نمی گردد، بلکه در مناطق مختلف استان بسیار متفاوت میباشد و این عدم پراکنش نزولات نیز بر تنوع آب و هوایی استان تأثیر خود را گذاشته است.
مقدار متوسط آب ناشی از نزولات در سال در استان حدود 27 میلیارد متر مکعب تخمین زده شده است که حدود 5/5 تا 6 میلیارد مترمکعب آن صرف تغذیه سفرههای آب زیرزمینی و حدود 3 تا 3/5 میلیارد مترمکعب آن بصورت آبهای سطی جاری میگردد که اغلب بصورت سیلاب از دسترس خارج میگردد و بخش کمی از آن مورد استفاده قرار میگیرد، سطحی بیش از 40000 کیلومتر مربع استان را مناطق کویری و بیابانی در بر می گیرد و مسئله پیشروی کویر و حرکت تپههای شنی یکی از پدیدههای محدود کننده منابع این استان به شمار میرود. علیرغم شهرت استان کرمان به یک منطقه کویری و خشک این استان در بعد کشاورزی با داشتن قطبهایی مهم در امر کشاورزی دارای مقام و مرتبهای بالا در بخش کشاورزی میباشد.
عدم وجود درختان که بوسیله عوامل طبیعی و انسانی از بین رفتهاند یکی از مشخصات بارز نواحی خشک و نیمهخشک به شمار میرود که به عنوان مثال میتوان بسیاری از کشورهای مدیترانهای را نام برد. بنابراین کاشت درختان جنگلی و حفاظت از آنها توسط اداره جنگلداری و یا کشت تلفیقی درختان جنگلی و درختان مثمر با مشارکت مردم یکی از اهداف بزرگ در این نواحی، به شمار میرود. در فلسطین اشغالی برای جلوگیری از فرسایش خاک و حفاظت خاک و کنترل روان آب سطحی قطعات کوچکی از زمین را انتخاب نموده و با کاشت درختان بیابانی در این قطعات برای زمان مشخص و محدود تحقیقات مفصلی را انجام دادهاند .
اضافه بر این محققین توانستند آب را از دریاچه Kinnerth به طول صدها کیلومتر انتقال داده و با کنترل نمودن رواناب سطحی و هدایت نمودن آن در نقطه خاص - محل کاشت درخت - از آب جاری شده جهت آبیاری درختان استفاده نمایند. همچنین این محققین در صحرای نگو که جزء نواحی خشک به شمار می رود موفق گردیده سیستم کنترل رواناب را جهت کاشت درختان در شیبهای تند به کار ببرند. در جایی دیگر در این کشور محققین موفق گردیدند با ایجاد آبخیزهای کوچک در شیبهای پایین و انتقال رواناب سطحی و ذخیره نمودن نزولات آسمانی باعث رشد درختان گردند.
این روش در فلسطین اشغالی با بارندگی سالیانه 90 میلیمتر در حوضچههایی با مساحت 77 متر مربع بیشترین کمک را به تولید محصول علوفه آتریپلکس نموده است. همچنین درختان زیتون در منطقهای با خاک های شنی سود دهی فروانی داشته است. همچنین این روش با بارندگی 70 میلیمتر در این کشور در مورد کاشت درخت پسته نیز جوابگو بوده است. همچنین در آذربایجان شرقی در تپههای علوم ابن علی نیز از روشهای ذخیره نزولات آسمانی استفاده شده است و در استان کرمان نیز طرح درختکاری دیم در سال 1374 انجام گردیدده است.
مواد و روشها :
این طرح به صورت اسپلیت پلات در قالب بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار اجرا شده است و شامل چهار تیمار اصلی و پنج تیمار فرعی می باشد. تیمار های اصلی عبارتند از زرشک اهلی که این سه نمونه پسته از درختان مادری مشخص در منطقه بافت و روستای بنگان در 10 کیلومتری منطقه طرح جمعآوری گردیده است. بذور جمع آوری شده در خصوص درختان Pesticia atlantica و P.khonjuk var kabulica نمونههای دست کاشت و واقع در روستای بنگان بوده است که ارتفاع از سطح دریا در منطقه نیز 2800 متر اندازهگیری شده است. بذور جمعآوری شده در خصوص P.khonhuk var kordica از 5 کیلومتری منطقه طرح در نزدیکی روستای پیروئیه و از درختان مشخص جمعآوری گردیده است. زرشک اهلی از منطقه قانن در استان خراسان به طریق ریشه جوش به استان کرمان انتقال داده شده که به دلیل موفق نبودن و خشک شدن ژایهها در طرح به توصیه گروه ارزشیابی از طرح خارج گردید و تیمارهای اصلی همان سه گونه پسته در نظر گرفته شدند. تیمارهای فرعی عبارتند از روشهای ذخیره نزولات آسمانی :
-1 روش استفاده از پلاستیک روی ریشه نهال در زیر طوقه در خاک
-2 روش استفاده از پلاستیک روی ریشه نهال و زیر طوقه در خاک همراه با قطعات چوب cm 10×10 در 10 سانتیمتری زیر ریشه
-3 روش استفاده از پلاستیک زیر ریشه یعنی در 20 سانتیمتری زیر ریشه نهال
-4 روش استفاده از پلاستیک روی ریشه و زیر ریشه به همراه تراشه های چوب با ضخامت حداکثر cm1 -5 بدون استفاده از هیچ کدام از روشهای ذخیره نزولات آسمانی
جهت اجرای طرح ابتدا بذور جمعآوری شده در نهالستان و در خاک گلدانی که مخلوطی از کود، خاک رس و خاک محلی بوده است در پلاستیکهای گلدانی کاشته شده و پس از سبز شدن و گذراند نتقریباً 2 سال در نهالستان به محل کاشت منتقل گردیدهاند. منطقه طرح ابتدا توسط پایههای چوبی و سیم خاردار جهت وارد نشدن دام به منطقه طرح محصور گردیده است. برای کاشت هر نهال چالهای به عمق یک متر و به قطر یک متر حفر گردیده است که این چالهها در قوس انتهایی یک بانکت حلالی بوجود آمدهاند، فاصله کاشت درختان از یکدیگر نیز 5 متر در نظر گرفته شده است. پس از اعمال روشهای ذخیره نزولات آسمانی نهالها کاشت شدهاند و در سال دوم نهالهای خشک شده جایگزین گردیدهاند.
در مورد انتخاب فاصله کاشت که در رابطه با اندازه بانکتهای حلالی می باشد باید خاطرنشان کرد که ابعاد کرت بستگی به نوع درخت، میزان بارندگی و بازده هرز آب داشته که ابعاد آن را از فرمول زیر که به نقل از بوزوبن عاشر در نشریهای تحت عنوان جمعآوری باران به منظور درختکاری دیم که توسط دکتر علیرضا سپاسخواه آمده می توان تخمین زد. مساحت کرت برحسب متر مربع A= - برحسب متر مربع - سطح تمرکز یا جمع آوری کننده رواناب - هرز آب - Af= ×بازده هرز آب E= ×میزان بارندگی برحسب متر P= قدرت نگهداری آب در خاک برحسب متر عمق آب در متر عمق خاک K= عمق ناحیه ریشه برحسب مترD= قدرت نگهداری آب خاک با توجه به بافت خاک محل آزمایش که - Sandy- loum - تا - Loumy- sandy - متغیر میباشد بطور متوسط cm 16/8 آب در یک متر عمق خاک در نظر گرفته شده است . راندمان - بازده - هرز آب نیز از جدول ذیل بدست آمده است.
