بخشی از مقاله
چکیده
اعمال روشهای غیراصولی آماده سازی زمین و به کار نگرفتن ادوات مناسب خاکورزی موجب تخریب فیزیکی خاک و کاهش بازدهی آن میشود. هدف از این پژوهش، مطالعه تاثیر سه روش خاکورزی شامل خاکورزی مرسوم - شخم + دیسک + تسطیح + ایجاد فارو + کاشت با بذرکار - ، کمخاکورزی - چیزل پیلر یا دیسک + ایجاد فارو + کاشت با بذرکار - و بیخاکورزی - کاشت مستقیم با بذرکار - No Till. با سه سطح پوشش 0، 30، 60 درصد از بقایای گیاه گوجه فرنگی بر برخی از ویژگیهای فیزیکی خاک شامل جرم مخصوص ظاهری، میانگین وزنی قطر خاکدانهها و تخلخل کل خاک در شرایط مزرعه بود.
نتایج به دست آمده نشان داد نوع خاکورزی و بقایای گیاهی تاثیر معنیداری - S 0 ,01 - بر این فاکتورها داشته است. سیستم بی خاکورزی بدون بقایای گیاهی باعث افزایش جرم مخصوص ظاهری در مقایسه با سیستم کم خاکورزی و خاکورزی مرسوم شد. میانگین وزنی قطر خاکدانه در سیستم کم خاکورزی و بی خاکورزی نسبت به خاکورزی مرسوم افزایش یافت. از نظر بقایای گیاهی در تیمار 60 درصد بیشتر از تیمار بدون بقایای گیاهی بود.تخلخل کل در تیمار خاکورزی مرسوم با بقایای گیاهی 30 درصد بیشترین مقدار بود. نتایج این تحقیقی نشان دهنده اثرات مثبت سیستم کم خاکورزی و بی خاکورزی با بقایای گیاهی بر جرم مخصوص ظاهری، میانگین وزنی قطر خاکدانهها و تخلخل کل خاک است.
کلید واژهها: کم خاکورزی، بی خاکورزی، خاکورزی مرسوم
مقدمه
خاک از جمله منابع طبیعی دیرتجدیدشونده است که تخریب و یا حفاظت آن بستگی به نحوه استفاده و مدیریت اراضی دارد. نوع مدیریت و کشت در سیستمهای زراعی، میتواند نقش مهمی بر ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک داشته باشد. انتخاب روش خاکورزی و نوع ادوات مورد استفاده در هنگام خاک-ورزی تاثیر فراوانی بر خصوصیات فیزیکی خاک و در نهایت عملکرد دانه به جای میگذارد - صفادوست و همکاران، 2004؛ شلینگر، 2005؛ تریپاسی و همکاران، 2007؛ شمس آبادی و رفیعی، 2007؛ لیتار جدیس و همکاران، . - 2006 هدف از عملیات خاکورزی ایجاد محیطی مناسب برای جوانهزنی بذر، رشد ریشه، کنترل علفهای هرز، افزایش نفوذپذیری خاک، بهبود ساختمان خاک، نرم کردن و تثبیت خاک به منظور تماس کامل بذر با خاک و کم کردن مقاومت خاک، دفن بقایای گیاهی، اختلاط کود و سموم و بر هم زدن لولههای موئین خاک برای کاهش تبخیر میباشد - شفیعی، . - 1992
سیستمهای خاکورزی با اثر روی خلل و فرج و میزان بقایای محصول قبلی در سطح خاک، نقش مهمی در حفظ رطوبت و تولید عملکرد در مناطق خشک و نیمه خشک دارند - هامل، 1995؛ دی ویتا و همکاران، . - 2007 خاکورزی بر بیشتر ویژگیهای خاک مانند دما، پراکنش رطوبت و تراکم خاک تأثیر دارد - سیمونت و همکاران، - 2009 وانتخاب و اجرای بهینه یک سیستم خاکورزی مناسب میتواند بستر مناسبی برای بذر فراهم آورده و در نهایت منجر به ایجاد عملکرد مطلوب شود - همت و اسکندری، . - 2006 هرچند سیستمهای خاکورزی مرسوم با شکستن لایههای نفوذناپذیر خاک و قطع چرخه زندگی علفهای هرز، آفات و بیماریها بستری مناسبی برای رشد گیاه فراهم میکنند - مولومبا و لال، - 2008
ولی این سیستمها هم به انرژی زیادی نیاز دارند و هم در دراز مدت ویژگیهای فیزیکی خاک را تخریب میکنند - شارما و همکاران، . - 2011 روزبرگ و مککوی - 1992 - دریافتند که خاکورزی مرسوم تخلخل کل خاک را افزایش میدهد، ولی تعداد، پایداری و پیوستگی منافذ درشت - منافذ موثر در انتقال مواد - را کاهش میدهد. محبوبی و همکاران - - 1993 گزارش نمودند که بیش ترین درصد تخلخل خاک در لایه صفر تا 15 سانتیمتری در خاکورزی با گاوآهن قلمی و کمترین درصد تخلخل در سیستم بدون خاکورزی مشاهده شده است. مک وایا و همکاران - 2006 - نیز نشان دادند که وزن مخصوص ظاهری در اثر استفاده از گاو آهن برگرداندار به طور معنیداری کاهش مییابد.
گومنز و همکاران - - 1999 دریافتند که با کاهش وزن مخصوص ظاهری ناشی از عملیات خاکورزی مناسب، نفوذپذیری افزایش یافته ولی در صورت تکرار بی رویه شخم و در نتیجه افزایش وزن مخصوص، کاهش خلل و فرج و فشردگی خاک، میزان نفوذپذیری کاهش می یابد .آسولاین - - 2006 اظهار داشتند که افزایش هر چند اندک در جرم مخصوص ظاهری از طریق مسدود شدن منافذ خاک باعث کاهش قابل توجهی در نفوذپذیری می شود. عملیات خاکورزی حفاظتی، سیستمهای تولید محصول با مدیریت و حفظ بقایای گیاهی میباشند که در آنها حداقل 30 درصد از سطح زمین توسط بقایای گیاهی پس از کشت پوشیده باقی میماند. این کار باعث کاهش فرسایش خاک توسط آب و افزایش مقدار آب فراهم خاک برای گیاه میگردد - افیونی ومصدقی، 1380 ؛ مصدقی و همکاران، 1380 ؛ گجری و همکاران، . - 2002 نتایج پژوهشهای مختلف نشان میدهد که روش کم خاکورزی، برای جلوگیری از تخریب ساختمان خاک، از دست رفتن خاک توسط فرسایش و کاهش اثرات محیطی بعدی مفید میباشد - پاگلیائی و همکاران، . - 1995
مواد و روشها
این پژوهش به منظور بررسی اثرات سه روش خاکورزی شامل خاکورزی مرسوم، کمخاکورزی و بیخاکورزی با سه سطح پوشش 0، 30، 60 درصد از بقایای گیاه گوجه فرنگی بر ویژگیهای فیزیکی خاک در ایستگاه تحقیقات طرق مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. نمونهبرداری در مهر ماه سال 94 در عمق 0 تا 30 سانتیمتری انجام شد. جرم مخصوص ظاهری به روش کلوخه و پرافین - بلک و هارتگ، - 1986 اندازهگیری شد. سپس با در نظر گرفتن عدد 2,65g/cm3 به عنوان جرم مخصوص حقیقی خاک، از طریق رابطه:
- جرم مخصوص حقیقی/ جرم مخصوص ظاهری - - 1 تخلخل کل خاک محاسبه گردید. میانگین وزنی قطر خاکدانهها به روش کمپر و روزنا اندازه گیری شد. ابتدا خاک هواخشک شده از الک 8 و 4 میلیمتری عبور داده شد. 50 گرم از خاک روی الک 4 میلیمتری وزن شد و روی سری الک به ترتیب از بالا به پایین 0/25,0/5,1,2,4 ریخته شد و در درون آب قرار گرفت. در ادامه سری الک درون آب با نوسان 30 تا 35 بار در دقیقه به مدت 3 دقیقه الک شد. پس از پایان الک کردن، الکها به آرامی از آب خارج شده، خاکدانههای باقیمانده روی هر الک شسته شده و در آون در دمای 105 درجه سانتیگراد خشک و وزن شدند. سپس خاکدانههای باقیمانده مربوط به هر الک از الک 0/5 عبور داده شد که شن و سنگریزه آن تصحیح شود و جرم واقعی خاکدانهها بر روی هر الک محاسبه گردید.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان دادکه سیستمهای خاکورزی تاثیر معنیداری بر جرم مخصوص ظاهری، میانگین وزنی قطر خاکدانهها - MWD - و تخلخل کل خاک در سطح احتمال 0/01 داشتند. همچنین اثر بقایای گیاهی بر این فاکتورها در سطح احتمال 0/01 معنی دار شدند. اما اثر متقابل سیستم خاکورزی و بقایای گیاهی برای میانگین وزنی قطر خاکدانه معنیدار نشد - جدول . - 1
