بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر مدیریت بقایا، روشهاي خاكورزي و الگوي نشاءکاري بر عملکرد گیاه دارویی استویا، آزمایشی در قالب طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی با کرتهاي دوبار خرد شده با سه تکرار در دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی خوزستان در سال 1397-1396 انجام شد. فاکتورهاي آزمایش شامل دو سطح بقایا - بدون بقایا و 70درصد بقایا - ، روشهاي خاكورزي - خاكورزي مرسوم و کمخاكورزي - و الگوي نشاءکاري - کاشت روي پشته با فاصله 75 سانتیمتر، کاشت روي پشته با فاصله 50 سانتیمتر، کاشت داخل جوي با فاصله 75 سانتیمتر و کاشت داخل جوي با فاصله 50 سانتیمتر - بودند.
نتایج نشان داد که سطوح مختلف بقایا و روشهاي خاكورزي تاثیر معنی داري بر عملکرد وزن خشک برگ استویا نداشت، در حالی که فاکتور الگوي نشاءکاري در سطح 1درصد معنیدار شد و بیشترین میزان عملکرد متعلق به تیمار کاشت روي پشته با فاصله 50 سانتیمتر بود. با توجه به اثرات متقابل، تیمار بدون بقایا با کمخاكورزي و الگوي کاشت روي پشته با فاصله 50 سانتی متر بیشترین میزان عملکرد 1016/7 - کیلوگرم در هکتار - را نسبت به سایر تیمارها داشت.
مقدمه
گیاه دارویی استویا با نام علمی Stevia rebaudiana bertoni متعلق به تیره کاسنی - Asteraceae - ، یک بوته چندساله است که از شمال غربی پاراگوئه منشا میگیرد. استویا بیشتر براي محتواي بالاي استویول گلیکوزیدهاي موجود در برگ آن استفاده میشود. دو گلیکوزید اصلی آن عبارتند از Stevioside که 270 - 110 بار شیرین تر از ساکارز است و دیگري Rebaudioside A که داراي شیرین ترین طعم است که به میزان 180 تا 400 بار شیرین تر از ساکارز است
گلیکوزیدهاي استویا بدون کالري هستند و جذب بدن نمیشوند و به عنوان یک منبع جایگزین طبیعی براي مواد شیرین کننده مصنوعی در حال حاضر در دسترس مصرفکنندگان است
این گیاه براي مبتلایان به دیابت نوع دو و افرادي که از اضافه وزن و چاقی رنج می برند، سودمند است
همچنین این گیاه داراي مزایاي درمانی دیگري از جمله ضدفشار خون، ضد سرطان و ضدالتهاب است
ویژگیهاي فراوان استویا آن را به عنوان یک گونه کشاورزي بالقوه ارزشمند مطرح کرده است که نوع مدیریتهاي فنی و زراعی مختلف میتواند بر عملکرد آن تاثیر زیاد بگذارد. متخصصان کشاورزي به شدت در رشد و بهبود کیفیت گیاه نقش دارند. در دنیاي کنونی، که در آن نیاز به افزایش استفاده از گیاهان در زمینه هاي مختلف وجود دارد، استویا نقش خود را به طور موثر بازي میکند
با توجه به این موضوع که خاك منبع اصلی تغذیه گیاه است و در صورت عدم خاكورزي صحیح خاك دچار فرسایش میشود؛ عمل خاكورزي یک ابزار مدیریتی مهم براي مقابله با خطر فرسایش ناشی از آب، که تاثیر بسیاري بر مواد آلی خاك، رطوبت و عملکرد محصول دارد، محسوب میشود
بنا به نظر Aikins و - 2012 - Afuakwa اکثر کشاورزان، عملیات خاكورزي را بدون آگاهی از تاثیر آن بر فیزیک خاك انجام میدهند، در حالی که خاكورزي بر مقاومت نفوذپذیري خاك، چگالی خاك، رطوبت و تخلخل خاك بسیار تاثیرگذار است.
بنا به گزارش Alliaume و همکاران - 2014 - ، Liu و همکاران - 2013 - و امینی و آسودار - 2015 - تولید محصولات کشاورزي در جهان سبب کاهش ماده آلی خاك تا حدود %30 شده است. حفظ مواد آلی جهت پایداري سیستمهاي کشاورزي ضروري است.
از مزایاي بالقوه خاكورزي حفاظتی، وجود خلل و فرج درشت در خاك به دلیل فعالیتهاي کرم خاکی، ذخیره سازي کربن خاك و همچنین افزایش ظرفیت نفوذ آب در خاك و حفاظت خاك از فرسایش میباشد.
سلامی و همکاران - 1396 - اظهار داشتند که استفاده از سیستمهاي شخم حفاظتی و روشهاي مدیریت بقایاي گیاهی با تاثیر مستقیم بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاك میتواند نقش موثري بر پایداري در تولید اکوسیستمهاي زراعی و محیط زیست و کاهش مصرف نهادهها را داشته باشد.
Viaud و همکاران - 2011 - بیان کردند که تاثیر خاكورزي و کودآلی و شیوه کاشت بر مواد آلی خاك بسیار متغیر است و هنوزهم غیرقابل پیشبینی است و تعامل آنها باید تحت شرایط مختلف خاك، آب و هوا و شرایط کاشت بررسی شود.
شم آبادي - 1392 - نشان داد که کمخاكورزي با حفظ بقایاي روي سطح سبب افزایش رطوبت خاك و عملکرد محصول نسبت به خاكورزي مرسوم میشود.
الگوي کاشت مناسب براي محصولات مختلف ضروریست، با انتخاب آرایش مناسب عوامل محیطی مانند دما، رطوبت، نور و عناصر غذایی به طور مطلوب در اختیار گیاه قرار میگیرد و رقابت بین بوتههاي زراعی به حداقل میرسد
به طورکلی افزایش کارآیی جذب تشعشع خورشیدي نیاز به سطح برگ کافی و توزیع یکنواخت برگ در پوشش گیاهی دارد. این هدف با تغییر الگوي کاشت بوتهها روي سطح خاك میسر است - ٢٠٠٨ Li et al., ;١٩٩٢ . - Ikeda, کاشت جوي و پشته به دلیل گرم شدن سریعتر پشته و کاهش فشردگی خاك توسط آب و سله بستن میتواند سبب سبز شدن بهتر بذور و درنتیجه افزایش عملکرد شود
از طرفی کاشت کف جوي به دلیل کاهش تنش شوري و افزایش کارایی مصرف آب میتواند سبب افزایش عملکرد در گیاهان حساس به شوري و کمآبی شود - یزدي مطلق و همکاران 1391، فریدي و همکاران، . - 1392 به طور کلی با توجه به نتایج آزمایشات روشهاي مختلف زراعی میتواند سبب بهبود کیفیت و عملکرد استویا شود؛ از این رو رسیدگیهاي زراعتی از اولویت بالایی برخوردار است
از آنجایی که گیاه استویا به دلیل دارا بودن ویژگیهاي مطلوب بسیار زیاد به عنوان یک گیاه با پتانسیلهاي ارزشمند اقتصادي و درمانی شناخته شده است؛ و با توجه به اهمیت خاكورزي و حفظ بقایا در سطح خاك و شیوههاي کاشت؛ روشهاي خاكورزي و الگوهاي کاشت تحت تاثیر حضور بقایا بر عملکرد گیاه استویا در شرایط شمال اهواز مورد بررسی قرارگرفت.
مواد وروش
این تحقیق در سال 1396-1397 در زمینهاي تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی خوزستان واقع در شهرستان ملاثانی در 35 کیلومتري شمال اهواز - عرض جغرافیایی 31 درجه و 36 دقیقه و طول جغرافیایی 48درجه و 53 دقیقه با ارتفاع 25 متر از سطح دریا - انجام گرفت. متوسط بارندگی سالیانه حدود 269 میلیمتر، متوسط درجه حرارت 23 و متوسط حداکثر و حداقل درجه حرارت به ترتیب 36 و 9/5 درجه سلسیوس، از لحاظ اقلیمی جز مناطق خشک و نیمه خشک محسوب میشود.
قبل از اجراي طرح، خاك مزرعه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت؛ خاك محل آزمایش داراي بافت رسی-لوم بود و میزان شن 19درصد، میزان سیلت 44/5 درصد و میزان رس 36/5درصد بود. پی اچ خاك 7/6 - pH - و میزان مواد آلی 1/03 درصد بود. آزمایش به صورت طرح کرتهاي دوبار خرد شده و در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در 3 تکرار اجرا شد.
کرتهاي اصلی شامل بقایاي گیاهی گندم به جاي مانده از کشت قبل در دو سطح صفر و 70 درصد، کرتهاي فرعی شامل دو نوع سیستمهاي خاكورزي - گاوآهن برگرداندار به همراه دوبار دیسک و خاكورز مرکب با دو حرکت - ، و کرتهاي فرعی فرعی شامل روشهاي - کاشت جوي و پشته-روي پشته با فاصله 75 سانتی متر، کاشت جوي و پشته-روي پشته با فاصله 50 سانتیمتر، کاشت جوي و پشته-داخل جوي با فاصله 75 سانتیمتر کاشت جوي وپشته-داخل جوي با فاصله 50 سانتیمتر - با حفظ تراکم بوتهها در واحد سطح به میزان 0/15 مترمربع در هکتار بود. این طرح آزمایشی داراي 48 کرت با ابعاد 10×3 متر بود.
فاصله کرتهاي فرعی-فرعی و فاصله بین کرتهاي فرعی 1 متر ، فاصله بین کرتهاي اصلی 2 متر و فاصله بین تکرارها 5 متر انتخاب شد. ماشین کاشت مورد استفاده ماشین نشاءکار جوي و پشته بود. عملیات خاکورزي در تاریخ 13 و 1396/12/14 انجام شد و پس از آن در تاریخ 96/12/19 با استفاده از فاروئر پشته ها ایجاد شدند و با استفاده از شیپر شکل گرفتند . قبل از کاشت و در تاریخ 96/12/21 میزان 200 کیلوگرم در هکتار کود اوره با استفاده از دستگاه کود کار به زمین داده شد، سپس در تاریخ 96/12/24 کشت نشاء با استفاده از دستگاه نشاء کار انجام شد. مبارزه با علفهاي هرز به صورت وجین دستی انجام شد.
در طی دوره رشد 5 مرحله کود اوره به صورت دستی به میزان 50 کیلوگرم در هکتار به گیاه داده شد. جهت تعیین وزن تر و خشک بوته در تاریخ 97/4/10 با حذف حاشیه و با حذف چند بوته از ابتدا و انتهاي خطهاي برداشت، از هر کرت 10 بوته به صورت تصادفی انتخاب و به صورت دستی برداشت شد و پس از بسته بندي و نام گذاري جهت برآورد وزن تر در آزمایشگاه توزین شد، سپس نمونهها درآونی با دماي 80 درجه سلسیوس و به مدت 48 ساعت قرار داده و وزن خشک آن نیز توزین شد.
محاسبات آماري و تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزار SAS و رسم نمودارها با استفاده از نرمافزار Excel انجام گرفت و براي مقایسه میانگینها از آزمون چند دامنهاي دانکن استفاده شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس دادهها - جدول - 1 نشان داد که بین عامل بقایا در دو سطح بدون بقایا و 70درصد بقایا اختلاف معنی داري وجود ندارد. همچنین الگوي خاكورزي نیز بر روي وزن خشک برگ استویا تاثیر معنی داري نداشت، که با نتایج صفري و همکاران - - 1392، Berhe و همکاران - 2013 - و طباطبایی و همکاران - - 1396 بر روي گندم همخوانی دارد.
