بخشی از مقاله
مقدمه
اهمیت حفظ کیفیت خاك و تولید گیاه زراعی در سالهاي اخیر افزایش یافته، به نحوي که موجب توجه بیشتر به استفاده از بقایاي گیاهی به عنوان یک منبع ماده آلی و عناصر غذایی براي گیاهان زراعی شده است. مدیریت بقایاي گیاهی به دلیل اثرات گوناگون آن بر ویژگیهاي فیزیکوشیمیایی و بیولوژیک خاك در دهههاي اخیر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است
در اکثر مناطق جنوبی ایرا ن بقایاي غلات پس از برداشت سوزانده و یا از بین می رود که این موضوع علاوه بر کاهش میزان ماده آلی و عناصر غذایی باعث افزایش آلودگی هوا نیز می گردد
ادغام بقایاي خرد شده گندم با خاك درصد نیتروژن کل، کربن آلی و ظرفیت نگهداري آب را افزایش میدهد
نیتروژن مهمترین عنصري است که اکثر زمینهاي زیر کشت گندم با کمبود آن مواجه هستند
مدیریت مصرف بهینه کود نیتروژنه، براي موفقیت در افزایش تولید دانه و پروتئین گندم از اهمیت ویژه اي برخوردار است و تعیین منطقی نوع و میزان مصرف کودهاي نیتروژنه به منظور ارتقاء کمی و کیفی محصولات زراعی، ضروري است
با توجه به اینکه در اغلب مناطق جنوبی ایران جهت آماده کردن سریع زمین براي کشت بعدي، بقایاي گیاهی سوزانیده میشود و همچنین رواج مصرف نامتعادل کودهاي شیمیایی که منجر به افت کیفیت محصولات زراعی شده است، و اینکه به نظر میرسد وجود بقایاي کلزا میتواند باعث کاهش سبز شدن و تراکم بوته شود لذا آزمایشی به منظور تعیین تاثیر مقادیر مختلف نیتروژن بر رشد و عملکرد گندم رشد یافته در بقایاي کلزا اجرا گردید.
مواد و روشها
به منظور بررسی تاثیر بقایاي کلزا و مقادیر مختلف نیتروژن بر عملکرد و اجزاي عملکرد گندم - رقم شیراز - و برخی خصوصیات خاك، آزمایشی در مزرعه آزمایشی دانشکده کشاورزي دانشگاه شیراز - باجگاه - واقع در 18 کیلومتري شمال شرقی شهر شیراز 29 - درجه و 50 دقیقه شمالی، 52 درجه و 46 دقیقه شرقی و ارتفاع 1810 متر از سطح دریا - در سال زراعی 1390-91 اجرا گردید.
آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد. زمین در سال پیش از انجام آزمایش تحت کشت کلزا رقم طلایه بوده و بعد از برداشت آن در خرداد ماه و آماده سازي زمین، تیمارهاي مورد مطالعه اعمال گردیدند. تیمارها شامل با و بدون بقایاي کلزا به عنوان فاکتور اصلی - میزان بقایا حدود 2/5 تن در هکتار - و کود نیتروژن در چهار سطح 82 - ، 96 ، 110 و 124 کیلوگرم نیتروژن در هکتار که به ترتیب معادل 180، 210 ،240و 270 کیلوگرم اوره در هکتار می باشد - به عنوان فاکتور فرعی بودند.
بر اساس سطوح تیمار نیتروژن نیمی از آن در زمان کشت و مابقی به صورت سرك در زمان پنجهزنی گیاه به کرت داده شد. آمادهسازي زمین در هر دو تیمار با و بدون بقایا بهروش معمول - شخم، دیسک، لولر - صورت گرفت، البته در تیمار بدون بقایا پیش از شخم تمامی بقایا از سطح خاك جمعآوري گردید. آبیاري بلافاصله پس از کشت شروع و متناسب با نیاز گیاه زراعی در طول فصل رشد صورت گرفت.
براي اندازهگیري تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در هر سنبله و وزن هزار دانه گندم، تعداد 10 بوته به صورت تصادفی انتخاب شد و سپس میانگین آنها محاسبه گردید. در انتهاي فصل رشد از وسط هر کرت فرعی فرعی مساحتی به وسعت 1 متر مربع انتخاب و گیاهان را از نزدیک سطح خاك برداشت کرده و پس از خشک شدن، بذر نمونهها را از کاه و کلش جدا کرده و پس از توزین، عملکرد دانه در واحد سطح تعیین گردید. به منظور تعیین درصد کربن آلی و نیتروژن خاك در هر کرت، از افق سطحی خاك مزرعه با بافت silty clay - از عمق صفر تا 30 سانتیمتري - نمونهاي خاك جمعآوري شد و سپس به آزمایشگاه ارسال و درصد کربن آلی و نیتروژن خاك مشخص شد. آزمون نرمالیته دادهها با برنامه MINITAB انجام شد و سپس دادهها با استفاده از نرم افزار SAS ver.9.1 مورد تجزیه آماري قرار گرفتند. مقایسه میانگینها با آزمون Tukey صورت گرفت. براي رسم نمودارها و جدولها از برنامه گرافیکی Excel استفاده شد.
نتایج و بحث
در هر سطحی از نیتروژن، تعداد سنبله در بوته در شرایط حضور بقایاي کلزا کمتر از بدون بقایا بود و با افزایش نیتروژن از 82 به 124 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در حالت حضور بقایاي کلزا، تعداد سنبله در بوته به میزان 38/7 درصد ولی در شرایط بدون بقایا تا 50 درصد افزایش نشان داد - جدول . - 1 کاربرد بقایاي کلزا و نیز کاهش مصرف نیتروژن هر دو عامل باعث کاهش تعداد دانه در سنبله شد، هر چند افزایش مصرف نیتروژن توانست تعداد دانه در سنبله را تا 8 درصد - از 31/2 به - 33/8 افزایش دهد، ولی این افزایش در مقایسه با تیمار بدون بقایا بسیار کمتر بوده است
به عبارت دیگر افزودن نیتروژن نمیتواند تاثیر بقایا بر کاهش تعداد دانه در سنبله را جبران نماید - جدول . - 1 صادقی و کاظمینی - 1390 - نیز گزارش کردند که با افزایش مصرف نیتروژن تعداد دانه در سنبله افزایش یافت. حضور بقایاي کلزا نسبت به تیمار بدون بقایا وزن هزار دانه گندم را بصورت معنیداري به میزان 14/28 درصد 33/6 - در برابر - 38/4 کاهش داد - شکل . - 1 با افزایش میزان نیتروژن از 82 به 96، 110 و 124 کیلوگرم در هکتار وزن هزار دانه به ترتیب به میزان33/1 - 5/74 در برابر 35 گرم - ، 33/1 - 12/99 در برابر 37/4 گرم - و 16/61 درصد 33/1 - در برابر - 38/6 افزایش یافت
شکل-1 تاثیر بقایاي کلزا و مقادیر نیتروژن بر وزن هزار دانه گندم.
در تیمار بدون بقایا و کاربرد 124 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به دست آمد که با میزان 110 کیلوگرم تفاوت معنیداري نداشت. آزمایش هاي 6 ساله نشان داد که با مخلوط کردن 20 کیلوگرم نیتروژن با بقایا، عملکرد گیاهان بصورت معنیداري کمتر از زمانی بود که نیتروژن به میزان بیشتري به کار برده شد
جدول -1 برهمکنش تیمارهاي بقایاي کلزا و مقادیر نیتروژن بر عملکرد و اجزاي عملکرد دانه.
تاثیر کاربرد نیتروژن بر درصد کربن آلی خاك نشان داد که با افزایش نیتروژن درصد کربن آلی خاك افزایش یافت
شکل-2 برهمکنش بقایاي کلزا و مقادیر نیتروژن بر کربن آلی خاك
