بخشی از مقاله
چکیده
گیاهان دارویی از منابع عظیمی هستند که در صنایع مختلف نقش مهمی را ایفا می کنند به طوري که بیش از 60 درصد داروهاي مورد استفاده مردم کشورهاي پیشرفته منشا گیاهی دارند. در سالهاي آتی تقاضا براي شیرین کنندههاي طبیعی همانند استویا با توجه به افزایش مبتلایان به بیمار هاي نظیر دیابت و چاقی در سراسر جهان، افزایش قابل توجهی پیدا کرد. یکی از راهکارهاي رفع مشکلات زیست محیطی بهره گیري از اصول کشاورزي اکولوژیک در مدیریت پایدار بوم نظام هاي زراعی می باشد.
استفاده از کودهاي دامی یکی از مهمترین راهبردهاي تغذیه گیاه براي نیل به اهداف کشاورزي اکولوژیک است. به منظور مطالعه اثر کودهاي آلی و معدنی بر ویژگی هاي رشد عملکرد و خصوصیات کمی و کیفی گیاه استویا در استان مازندران شهرستان آمل روستاي رودبار دشت، آزمایشی در غالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی با 15 تیمار در سه تکرار در سال 1394 انجام شد. تیمارها شامل کاربرد کود گوسفندي و کود گاوي 30 تن در هکتار و کود مرغی 20 تن در هکتار بر روي استویا بود. نتایج نشان داد که کاربرد کودهاي دامی منجر به افزایش وزن تر برگ،وزن تر ساقه،وزن تر کل،وزن خشک برگ،وزن خشک ساقه، وزن خشک کل نسبت به شاهد گردید.
.1 مقدمه و هدف
با برپا شدن نهضت جهانی موج سبز و بازگشت انسان به طبیعت ، گیاه درمانی و اعلام ممنوعیت سازمان بهداشت جهانی مبنی بر عدم استفاده از رنگ ها و اسانس هاي سنتتیک و عوارض جانبی داروهاي مصنوعی در سال هاي اخیر باعث رونق کشت و صنعت گیاهان دارویی گردیده است
به همین دلیل این گیاهان از اهمیت اقتصادي بسیار بالایی برخوردار هستند و تجارت آنها تبدیل به یک تجارت بین المللی شده است به طوریکه طبق اعلام بانک جهانی بیش از 4 میلیارد نفر از مردم کشورهاي در حال توسعه براي بهداشت روزانه خود متکی به گیاهان دارویی هستند
در سال 1998 در آمریکا 65 هزار هکتار از زمین هاي زراعی فقط براي کشت گونه هاي مختلف نعناع اختصاص یافت و در همین سال در لهستان 30 هزار هکتار، در هلند 60 هزار هکتار از زمین هاي زراعی براي کشت گیاهان دارویی اختصاص یافت طبق آمار موجود در سال 1996 انگلستان 7400 تن گیاه دارویی را وارد کرد و فرآورده هاي حاصل از آنرا به مقدار 600 تن صادر نمود
بهره برداري سنتی از گیاهان دارویی نمی تواند متناسب با فعالیت هاي اقتصادي دنیاي امروز باشد به همین دلیل لازم است با مطالعه ویژگی هاي این گیاهان - پراکنش، خصوصیات زیستی، عملکرد و غیره - زمینه رشد آنها در شرایط زراعی را با افقهاي اقتصادي دنیا متناسب نمود .
یکی از مهمترین مسائلی که در رابطه با زراعی کردن گیاهان دارویی وجود دارد تغییر کیفیت و مقدار مواد موثر این گیاهان به دلیل تغییرات اکولوژیکی می باشد. محصول زراعی یک گیاه دارویی زمانی از نظر اقتصادي مقرون به صرفه می باشد که مقدار متابولیت هاي اولیه و ثانویه آن به حد مطلوب رسیده باشد، لذا با انتخاب عوامل محیطی و ارقامی گیاهی مناسب می توان به حداکثر مقدار محصول دست یافت.
گیاه استویا - Stevia rebaudiana Bertoni - از رستنیهاي بومی کشور پاراگوئه و همچنین نقاط مرزي کشور برزیل با پاراگوئه در نواحی آمریکاي جنوبی می باشد این گیاه مطلق به جنس استویا بوده که این جنس به نوبه خود تعلق به خانواده کاسنی شامل حدود 150 تا 200 گونه از گیاهان علفی ، بوته اي و درختچه اي است
جنس استویا یکی از جنس هاي بسیار متمایز در درون قبیله اپاتوریه می باشد.[2] شملینگ بر اساس مشاهدات خود در رابطه با خاستگاه گیاه استویا در سال 1967 بیان نمود که گیاه استویا به طور عمده در منطقه آمامبی در کشور پاراگوئه که شامل بخش هاي سن پدرو، یو و جیجو گوازو است یافت می شود
این گیاه براي قرن ها به عنوان یک شیرین کننده در این مناطق مورد بهره برداري قرار می گرفت استویا در ابتدا در دهه 1800 میلادي مورد توجه اروپاییان قرار گرفت. این گیاه در خلال جنگ دوم جهانی در کشور انگلستان کشت شد و در جیره بندي شکر انگلستان در طول جنگ نقش بسیار ایفا کرد .
در اجزاي مختلف پیکره گیاه استویا در حدود 10 ترکیب عمده گلیکوزیدي وجود دارد که گلیکوزیدهاي استویوزید و ربادیوزید A نسبت به سایر گلیکوزیدها از اهمیت بیشتري در خاصیت شیرین کنندگی استویا برخوردار هستند.[7] اندام هاي گیاهی حاوي مقادیر مختلفی از گلیکوزیدهاي شیرین استویول هستند استویا یکی از 950 جنس متعلق به خانواده بزرگ گیاهی کاسنی است. گراشوف1 در سال 1972 مطالعه اي سیستماتیک بر روي گونه هاي گیاه استویا موجود در مناطق آمریکاي شمالی و مرکزي انجام داد . اگر چه بیش از 200 گونه گیاهی در جنس استویا وجود دارد، با این وجود سواجارتو و همکاران 2 در سال 1983 به اثبات رساندند که گونه S.rebaudiana شیرین ترین اسانس را در بین سایر گونه ها داراست
استویا نباتی چند ساله با سیستم ریشه اي گسترده است. ساقه هاي این گیاه ترد و شکننده اند و تولید برگ هاي کوچک و بیضوي می کنند امروزه با اجراي مدیریت هاي مختلف زراعی و روش هاي اصلاحی بر روي این گیاه تلاش هاي بسیاري در جهت افزایش اندازه برگ ها صورت گرفته است.[4] تمامی قسمت هاي سبز رنگ گیاه از طعم و مزه شیرین برخوردار می باشند
از آن جایی که برگ ها قسمت هاي اصلی حاوي مواد شیرین کننده در این گیاه هستند، سهم برگ به ساقه در زراعت استویا بسیار مطلوب است، زیرا که میزان غلظت گلیکوزید استویوزید در بافت هاي ساقه پایین می باشد - کمتر از 5 میلی گرم در گرم - . ارتفاع بوته استویا در حدود 30 تا 60 سانتی متر میباشد. گر چه این ارتفاع تحت تاثیر شرایط اقلیمی محل کشت و مدیریت هاي زراعی می تواند بسیار متفاوت باشد به گونه اي که شوك 3 در سال 1982 در مطالعات خود بر روي این گیاه ارتفاع 100 سانتی متري را گزارش نمود.
همچنین دواودي 4 در سال 1999 بیان کرد که ارتفاع این گیاه می تواند حداکثر تا 120 سانتی متر افزایش یابد.[11] بروز مشکلات متعدد زیست محیطی نظیر آلودگی منابع آب، افت کیفیت محصولات کشاورزي، کاهش تنوع زیستی، ایجاد مقاومت در آفات و کاهش میزان باروري خاك، تغییر در نظام هاي زراعی متداول را ضروري و حرکت به سوي نظامهاي کشاورزي پایدار تسریع می نماید
در این میان به کارگیري کودهاي آلی و زیستی گامی اساسی و مطمئن در جهت دست یابی به اهداف می کشاورزي ارگانیک و پایدار باشد.
.2 مواد و روش ها
این طرح به به منظور بررسی تاثیر مقادیر کودهاي دامی و کودهاي میکرو بر عملکرد و اجزاي عملکرد گیاه دارویی استویا به صورت آزمایش فاکتوریل در غالب طرح پایه بلوکهاي کامل تصادفی با 15 تیمار و 3 تکرار در زمینی به مساحت 1000 متر مربع واقع در استان مازندران شهرستان آمل، در سال زراعی 94 انجام گرفت. گیاه استویا به صورت نشاء کشت بافت تهیه شد. از مزرعه مورد نظر نمونه خاکی جهت تهیه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی تهیه گردید. نشاء کاري در تاریخ 1394/3/7 در کرت هاي مورد نظر با فاصله کشت 50 سانتی متر بین ردیف و روي ردیف 30 سانتی متر انجام شد.
اندازه گیري هاي صفات مورد نظر نیز با استفاده از متر فلزي و کولیس، یک بار در هفته صورت می گرفت. برخی از صفات اندازه گیري شده شامل ارتفاع بوته، تاج پوشش، تعداد شاخههاي جانبی، فاصله میان گره، تعداد برگ و وزن خشک کل می باشد. آزمایش به صورت فاکتوریل دو عاملی شامل کودهاي دامی - - a در 5 سطح کود گاوي - a1 - ، کود مرغی - a2 - ، کود گوسفندي - a3 - ترکیب - a4 - شاهد - a5 - و عامل کودهاي میکرو - - b در 3 سطح کود روي - - b1 کود آهن - - b شاهد - b3 - در غالب طرح پایه بلوك هاي کامل تصادفی با 15 تیمار و 3 تکرار انجام شد. در ادامه از 40 نقطه به عمق 40 سانتی متر نمونه هایی از خاك مزرعه براي آزمایشگاه خاك شناسی نمونه برداري شد، تا اطلاعات مورد نظردر خصوص مقدار شوري خاك مزرعه مقدار درصد مواد آلی خاك و همچنین بیش بود و یا کمبود عناصر موجود در خاك مزرعه بدست آید.
مساحت هر کرت 9 متر مربع می باشد و کرتها به صورت شرقی، غربی انتخاب شدند. پس از آماده سازي نقشه طرح مقدار و نوع هر کود و تیمار مورد نظر در هر کرت اعمال گردید. براي اندازه گیري مقدار مصرف کودها از ترازوي عقربه اي براي کودهاي دامی و ترازوي دیجیتالی براي کودهاي روي و آهن استفاده گردید. تجزیه و تحلیل هاي داده ها و رسم نمودارها به ترتیب با استفاده از نرم افزارهاي Mstatc , Excel انجام و مقایسه میانگین ها با آزمون چند دامنه اي دانکن انجام شد.
.3 نتایج و بحث
وزن تر برگ
با توجه به جدول تجزیه واریانس - جدول - 1 اثر کود آلی و کود میکرو و اثرات متقابل کود آلی و کود میکرو بر صفت وزن تر برگ در سطح آماري %1 معنی دار گردید. در ادامه اثرات ساده، مقایسه میانگین، نشان داد که در اثر ساده کود آلی بیشترین مقدار وزن تر برگ با میانگین 19/52 در تیمار کود مرغی و کمترین مقدار آن با میانگین 15/34 در تیمار شاهد به دست آمد - جدول . - 2 همچنین اثر ساده کود میکرو نشان داد که بیشترین مقدار وزن تر برگ با میانگین 19/21 در تیمار مصرف اهن و کمترین مقدار آن با میانگین 16/36 در تیمار مصرف کود روي نتیجه داد
