بخشی از مقاله
چکیده
پدیده بیابانزایی به عنوان یکی از بارزترین وجوه تخریب منابع طبیعی در جهان مطرح شده است و طی چند دهه گذشته کوششهای جهانی فراوانی برای مقابله و تعدیل این پدیده صورت گرفته است .شناخت فرآیندهای بیابانزایی و عوامل بوجود آورنده و تشدید کننده آن و همچنین آگاهی از شدت و ضعف این فرآیندها و عوامل، امری مهم و ضروری است که باید مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی باعث تخریب کیفیت آبها می شود.
استفاده از آب های با کیفیت نامناسب یکی از عوامل موثر بر شوری خاک و گسترش بیایان زایی می باشد. به منظور ارزیابی تاثیر هدایت الکتریکی بر روند بیابان زایی منطقه از 9 حلقه چاه کیفی واقع در دشت مهران در طی سه دوره زمانی 87-83 - ،1384-1380و-91 - 1388 بررسی شد. با استفاده از مدل ایرانی - - IMDPA و نرم افزار ArcGIS9,3 ابتدا با وزن دهی به لایههای اطلاعاتی ارزش هر لایه را در شاخص مورد نظر دخالت داده و تاثیر آن در بیابانزایی بررسی شد.سپس به هر لایه بر اساس تاثیر آن در بیابانزایی با توجه به شرایط منطقه مورد نظر، وزنی بین 1 تا 4 داده شد در نهایت برای هر شاخص و با توجه به وزن دهی انجام شده یک نقشه تهیه گردید. نتایج نشان داد که شدت بیابانزایی از ابتدای دوره به سمت انتهای دوره افزایش یافته است طوری که در ابتدای دوره 8/95 درصد از سطح منطقه در طبقه شدید قرار دارد که مقدار این طبقه در دوره پایانی به 14/47 درصد از سطح منطقه می رسد.
کلمات کلیدی: آب زیرزمینی، روند بیابان زایی، IMDPA، هدایت الکتریکی
.1 مقدمه و هدف
در حال حاضر بیابان زایی به عنوان یک معضل گریبانگیر بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشورهای در حال توسعه می باشد که نتیجه ی آن از بین رفتن منابع تجدید شونده در هریک از کشورها است . - 1 - بیابان زایی مشتمل برفرایند هایی است که در نتیجه عوامل طبیعی و عملکرد نادرست انسان ایجاد می گردد - - 8 به منظور تدوین روشهای ارزیابی بیابانزایی و تهیه نقشههای بیابانی شدن و حتی انتخاب مناسبترین روشها و یا مدلهای ارزیابی بیابانزایی، به شناخت فرآیندهای بیابانزا، عوامل مؤثر در شکلگیری این فرآیندها، معیارها و شاخصهای مؤثر در سرعت و روند بیابانزایی نیاز میباشد . - 2 - برای مدیریت و برنامهریزی صحیح برای جلوگیری از بیابانزایی، شناخت عوامل، شاخصها و معیارهای بیابانزایی در مناطق بیابانی و مستعد بیابانی ضرورت دارد. محدودیت منابع آبی، توسعه شوری آب و خاک و بهره برداری بی رویه سبب شده که تخریب منابع آب زیرزمینی همراه دیگر فرآیندها از اصلی ترین عوامل بیابان زایی باشند؟
برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی باعث تخریب کیفیت آبها می شود.استفاده از آب های با کیفیت نامناسب یکی از عوامل موثر بر شوری خاک و گسترش بیایان زایی می باشد. هدف از انجام این تحقیق تاثیر تغییرات هدایت الکتریکی آب زیرزمینی که یکی از شاخص های کیفیت آب می باشد بر روند بیابان زایی منطقه مورد مطالعه است.
.2 پیشینه تحقیق
سپهر - - 1384 در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد به ارزیابی آب های زیرزمینی با شاخص های هدایت الکتریکی، میزان کلر، نسبت سدیم جذبی، سطح ایستابی آب در منطقه فیدویه گرمشت با مدگ - MEDALUS اصلاح شده پرداخت . نتایج نشان داد در حدود 79 درصد از منطقه در وضعیت متوسط و نه درصد در کیفیت بالا قرار دارد. همچنین 97 درصد از منطقه در وضعیت نامناسب کیفی می باشد که خود از عوامل اصلی بیابان زایی به حساب می آید.
به بررسی و تهیه نقشه شدت بیابان زایی براساس مدل IMDPAبا تکیه بر دو معیار آب و خاک در منطقه ابوزیدآباد پرداخت که از بین شاخص های مورد بررسی هدایت الکتریکی خاک و پس از آن هدایت الکتریکی آب به ترتیب با متوسط وزنی3/6 و2/8 بیشترین تاثیر و شاخص های افت آب زیرزمینی، نسبت جذب سدیم و غلظت کلر همگی با متوسط وزنی یک کمترین تاثیر را در بیابان زایی منطقه دارند. در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد با مدل IMDPAبا تاکید بر معیارهای آب، زمین و پوشش به بررسی شدت بیابان زایی دشت سگزی پرداخت که نتایج نشان داد، معیار آب با متوسط وزنی3/17 در کلاس بیابان زایی خیلی شدید طبقه بندی می شود.
به بررسی معیارهای آب و خاک براساس روششناسی مدالوس در وضعیت بیابانزایی منطقه عین خوش و در نهایت ارائه نقشه بیابانزایی در منطقه پرداخته است که براساس آن کلاس شدت بیابانزایی برای کل منطقه بحرانی برآورد کرده است.
.3 مواد و روش ها
منطقه مورد مطالعه:
منطقه مورد مطالعه دشت مهران نام داشته که در جنوب غرب ایران، استان ایلام و در شهرستان مهران قرار دارد .دشت مهران از سمت غرب با کشور عراق همسایه بوده و مساحت این منطقه 495کیلومتر مربع می باشد که از لحاظ موقعیت جغرافیایی بین طول های شمالی 32 تا 55 31 33 و عرض های شرقی 30 03 46 تا 33 59 46 واقع شده است - شکل . - 1 از لحاظ شرایط اقلیمی این منطقه جزو مناطق نیمه خشک معتدل و متوسط بارش سالانه در ایستگاه سینوپتیک مهران 247 میلیمتر میباشد و از نظر منابع آب سطحی در دشت مهران دو رودخانه مهم و بزرگ گاوی و کنجانچم که به ترتیب از کوههای یکشنبه و کونک سرچشمه میگیرند و در غرب شهر مهران به هم میپیوندند و وارد کشور عراق میشوند، تغذیه و زهکشی میشود . - 6 -
بر اساس دادههای آماری ایستگاه سینوپتیک مهران، میانگین دمای سالیانه دشت مهران برابر 23/5 درجه سانتیگراد می باشد. بیشترین میزان دما در ماه مرداد مشاهده شده و میانگین دمای روزانه در این ماه36درجه سانتیگراد است. میانگین حداکثر دما در همین ماه برابر45 درجه سانتیگراد می باشد.
شکل -1 موقعیت کشوری و استانی منطقه مورد مطالعه حاصل خطوط رقومی ارتفاعی
روش تحقیق
در این مطالعه از مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابانزایی1 که با توجه به شرایط کشور ایران تدوین و در مناطق مختلف اقلیمی واسنجی شده است، جهت ارزیابی وضعیت فعلی بیابانزایی و تهیه نقشهی آن استفاده شد. شاخص هدایت الکتریکی آب یکی از 36 شاخص مورد استفاده در این مدل است که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است. در مدل IMDPA کلاس های هر یک از شاخص ها و نیز نقشه نهایی بیابان زایی در چهار کلاس خطر کم ”ناچیز“، خطر متوسط، خطر شدید و خیلی شدید می باشد جدول . - 2 - به این صورت که به هر لایه بر اساس تاثیر آن بر بیابان زایی با توجه به شرایط منطقه، وزنی بین 1 تا 4 داده شد و نحوه وزن دهی به صورت برابر می باشد، به طوری که ارزش یک بهترین و ارزش چهار بدترین وزن بوده است.
هدایت الکتریکی - EC -
هدایت الکتریکی که برحسب دسی زیمنس بر متر در 25 درجه سانتیگراد محاسبه می شود ؟نمایانگر میزان املاح کاتیونی و آنیونی محلول موجود در آب است که می تواند هدایت جریان الکتریسیته در آب را تسریع نماید؟ این پارامتر را می توان به صورت آزمایشات آزمایشگاهی و حتی صحرایی اندازه گیری کرد ؟هر اندازه میزان هدایت الکتریکی یک نمونه آب بیشتر باشد میزان املاح موجود در آن بیشتر و با توجه به تقسیم بندی های کیفیت می تواند نشانگر کیفیت نامطلوب آب باشد؟
