بخشی از مقاله
چکیده
منابع آب به عنوان اصلیترین عنصر تاثیر گذار در پیشبرد توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و بهداشتی در هر جامعه مورد توجه است. با توجه به این موضوع که منابع آب سالم جهت تخصیص در راه توسعه بسیار محدود است، لذا دانستن کیفیت منابع آب حائز اهمیت بسیار میباشد. دشت مهران با وسعت 280 کیلومتر مربع در جنوبغربی استان ایلام قرار گرفته است. از آنجایی که بین کمیت و کیفیت آب زیرزمینی ارتباط وجود دارد
در این مقاله بتدا روند کاهش آب زیرزمینی زا مورد بررسی قرار داده، سپس با استفاده از نرم افزار Arc GIS10.3 جهت نشان دادن نقشه شوری آب زیرزمینی در طول 15 سال استفاده شد. هدف از انجام این مطالعه شناسایی منابع آلوده کننده آب زیرزمینی در منطقه میباشد. نتایج نشان داد که افت تراز آب زیرزمینی و افت کیفیت در منطقه مورد مطالعه در نتیجه عوامل طبیعی و عوامل انسانی در حال پیشرفت است.
-1مقدمه
منابع آب به عنوان اصلیترین عنصر تاثیر گذار در پیشبرد توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و بهداشتی در هر جامعه مورد توجه است. با توجه به این موضوع که منابع آب سالم جهت تخصیص در راه توسعه بسیار محدود است، لذا دانستن کیفیت منابع آب حائز اهمیت بسیار میباشد
آبهای زیرزمینی از دو جنبه کمی و کیفی قابل بررسی میباشند. در کشورهای در حال توسعه و جهان سوم، بیشترین توجه به یافتن سفرههای آب زیرزمینی مناسب جهت تأمین آب مورد نیاز شرب، کشاورزی و صنعت معطوف گردیده است. این در حالی است که کمتر به حفظ کیفیت منابع زیرزمینی توجه میشود
آلاینده های آب زیرزمینی از طرق مختلفی پدید میآید و وارد منابع آب میگردند. این آلایندهها شامل عوامل طبیعی و عوامل انسانی میشوند، که آلایندههای انسانی به 3 دسته کلی تقسیم بندی میشوند:
-1 منابع صنعتی شامل نفوذ مستقیم و غیرمستقیم مواد جامد و مایع حاصل از نشت مخازن، لوله ها و فعالیتهای معدنی.
-2 منابع کشاورزی شامل جریان آب برگشتی از مصارف آب کشاورزی، کودهای حیوانی و شیمیائی، سموم دفع آفات و حشرات و آلودگی های ناشی از فعالیتهای دامداری.
-3 منابع شهری و روستائی شامل وارد شدن مستقیم فاضلاب و مواد جامد و مایع پساب ها به آب زیرزمینی
آلودگیهای مختلف انتشار یافته درسطح آبهای زیرزمینی دارای مضرات زیست محیطی فراوانی بوده کهمستقیماً زندگی بشر را تحت تأثیر قرار میدهند. از جمله این تأثیرات میتوان به آلودگی آب شرب مصرفی و محصولات مختلف کشاورزی و مسمومیتهای ناشی از استفاده آنها، همچنین به از بین رفتن آبزیان در سطح منطقههای مختلف اشاره کرد. لازم به ذکر است که تأثیرات آلایندههای مختلف در محیط زیست متفاوت میباشد
هنگامی که آبخوانی آلوده می شود، به دلیل ظرفیت ذخیره زیاد، زمان اقامت طولانی و عدم دسترسی فیزیکی آلودگی ماندگار می شود و پاک سازی آن مشکل می گردد و زمان مورد نیاز و هزینه های زیاد تلاش برای بهبود آب زیرزمینی را محدود می سازد . بنابر این کنترل و کاهش آلودگی آب زیرزمینی یک عامل مهم در مدیریت آب زیرزمینی است. کیفیت شیمیایی آب زیرزمینی در هر منطقه، عمدتا تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله مواد تشکیل دهنده سفره آبدار، خصوصیات اقیمی، و منبع تغدیه قرار دارد. علاوه بر این چین خوردگیها و گسلهای زیرسطحی نیز کیفیت آب زیرزمینی را تحت تاثیر قرار میدهند
در 20 سال اخیر، شور شدن و کاهش کیفیت آبزیرزمینی به یکی از مشکلات محیطی جدی در سرتاسر جهان تبدیل شده است. این موضوع بر اهمیت مدیریت مناسب مصرف آبزیرزمینی میافزاید. مدیریت مناسب مصرف آبزیرزمینی بدون داشتن دانش کافی از توزیع و گسترش آبهای زیرزمینی شور و شیرین و تعیین فرآیندهای تأثیر گذار در سیر تکاملی آن، امکان پذیر نمیباشد .[7] و تهیه نقشههای تغییرات شوری و املاح میتواند گامی مهم در بهرهبرداری صحیح از منابع آب باشد. پس ذکر این نکته مهم و الزامیست که کیفیت اب زیرزمینی به اندازه کمیت آن حائز اهمیت بوده و باهمگام باهم مورد توجه قرار گیرند. در زیربه تعدادی از تحقیقات انجام گرفته در بحث کیفیت آب زیرزمینی اشاره شده است.
کیت و همکاران - 1983 - ، در گزارشی بیان کردند وضعیت زمین شناسی منطقه با تاثیر بر الگوی جریان، مقدار جریان، فرایند انتقال و ترکیب شیمیایی آب زیرزمینی بر تغییرپذیری مکانی کیفیت آبهای زیرزمینی موثر میباشد. همچنین آنان گزارش کردند در مناطقی که کیفیت آبهای زیرزمینی نامطلوب است سازندهای زمین شناسی ضخیم و عمیق و از جنس گچ و انهیدریت و یا رسوبات آتشفشانی میباشند و در این مناطق سابقه کاربری بیشتر و متراکم تر اراضی وجود دارد
Jalili در سال 2007 در پژوهشی، افزایش میزان هدایت الکتریکی و غلظت یون های سدیم، کلر، سولفات و نیترات در آب زیرزمینی، را بیشتر در اثر، فعالیت خود انسان همانند عملیات کشاورزی - کودهای کاربرد شیمیایی فشرده - شرب و صنعت معرفی نمود
پرویز عبدینژاد - 1389 - ، در یک تحقیق به بررسی تأثیر واحدهای صنعتی مستقر در دشت زنجان بر آلودگی و کیفیت منابع آب زیرزمینی منطقه پرداخت.نتیجه تحقیق ایشان حاکی از این بود که اکثر این واحدها فاقد سیستم تصقیه و دفع پسابها، فاضلابها و پسماندهای صنعتی می باشند. بطوریکه بیشتر صنایع موجود در منطقه دارای بار آلایندگی بالایی داشته و یکی از عوامل مهم و تهدید کننده کیفیت منابع آب زیرزمینی دشت می باشند
ابطحی و همکاران - - 1394، روند تغییرات زمانی کیفی آبخوان دشت نیشابور را در بازه زمانی 1380-1388 و نیز دلایل احتمالی این نوسانات را مورد بررسی قرار دادند. در بررسی دلایل احتمالی تغییرات کیفی آب های زیرزمینی دشت نیشابور، کاهش سطح آب های زیرزمینی، سازندهای زمین شناسی و فعالیت های کشاورزی به عنوان مهم ترین عوامل مورد بررسی قرار گرفتند
.نتایج حاصله نشان داد کهتقریباً به ازای هر 0/81 متر کاهش در سطح آب های زیرزمینی در هر سال، به میزان 19/63 میلی گرم در لیتر به غلظت جامدات محلول در آبخوان افزوده شده است .همچنین وجود سازندهای زمین شناسی دوران سوم - میوسن - و سنگ های ولکانیکی در تغییر کیفیت بخش هایی از آبخوان دشت نیشابور مؤثر بوده است
دولتی و همکاران - 1392 - ، با فرض اینکه افزایش شدید جمعیت شهر و به طبع آن گسترش سریع وسعت آن در طی 80 سال گذشته باعث ایجاد تغییرات هیدروژئولوژیکی - کمی و کیفی - بارز در آبخوان در محدوده شهر شده است. اثرات زیست محیطی توسعه شهر بر رو بالاآمادگی سطح آب و تغییر کیفیت آب زیرزمینی در داخل محدوده شهر زاهدان را بررسی کردند
تمام مطالعات فوق نشان دهنده تاثیر عوامل طبیعی و انسانی بر کیفیت آب زیرزمینی میباشد. هدف اصلی این مطالعه بررسی کیفیت آب زیرزمینی و شناسایی عوامل موثر برآن است.
-2 مواد و روشها
-2-1 موقعیت منطقه مورد مطالعه
این دشت با وسعت تقریبی 280 کیلومتر مربع بین طولهای جغرافیایی46˚ 02´ تا46˚ 26´ شرقی و عرضهای جغرافیایی 33˚02´ تا33˚ 12 ´ شمالی قرار گرفته و یکی از وسیع ترین دشتهای استان ایلام می باشد. موقعیت مکانی دشت مهران در استان ایلام در شکل - 1 - نشان داده شده است. در سطح دشت مهران دو رودخانه گاوی و کنجانچم در جریان می باشند که روند عمومی آنها به تبعیت از شیب دشت از شرق و شمال شرق به طرف غرب و جنوب غرب می باشد که این دو رودخانه در 3 کیلومتری غرب شهر مهران به هم می پیوندند و پس از طی مسافتی از مرز غربی کشور خارج و وارد کشور عراق می شوند. شیب عمومی سطح دشت مهران4/13 درصد و شیب متوسط آن به روش کلاس بندی شیب 9/32 درصد میباشد، ولی شیب در دامنه های شمالی آن به بیش از 25 درصد هم می رسد.
شکل-1 موقعیت منطقه مورد مطالعه
