بخشی از مقاله
مقدمه
کمبود آب وتشدید آن براثر خشکسالیهاي پی درپی برنامه ریزان ومدیران را مجبور ساخته تا دربرنامهریزيهاي توسعه منابع آبی،به کلیه منابع متعارف وغیر متعارف آب - از جمله فاضلابهاي شهري وخانگی - توجه نمایند. ازسوي دیگر افزایش جمعیت وتمرکز آن در شهرهاي بزرگ موجب افزایش شدید حجم فاضلابهاي خانگی وشهري گردیده است.
با توجه به روند فوق جمعآوري و تصفیه فاضلاب هاي شهري و استفاده از آن در بخش کشاورزي به عنوان امري ضروري و اجتنابناپذیر مطرح می باشد. استفاده از فاضلاب شهري در کشاورزي از لحاظ تأمین آب وتغذیه گیاهی از دیرباز مرسوم بوده است - Bouwer ،. - 1994آلودگی منابع آب وخاك و تجمع فلزات سنگین در محصولات کشاورزي یکی از مهمترین مسایل زیست محیطی است که زندگی گیاهان، حیوانات و انسان را تهدید می کند.جذب فلزات سنگین از اراضی آلوده به وسیله گیاهان وبویژه گیاهان زراعی یکی از مهمترین راههاي ورود این عناصر به زنجیره غذایی است
در آزمایشی3 ساله متوجه شدند که عملکرد گندم با کاربرد فاضلاب افزایش یافت.افزایش عملکرد دانه وپروتئین در گندم ونیز افزایش نیتروژن، فسفر،پتاسیم،آهن،منگنز،روي و مس درخاك براثر آبیاري با پساب گزارش شده است - محمدزاده، - 1385 .این پژوهش به منظور شناخت مزایا و معایب استفاده از پساب در بخش کشاورزي، آگاهی از خطرهاي احتمالی بهداشتی و زیست محیطی ناشی از تجمع عناصر سنگین و ورود آن ها به چرخه غذایی دام و انسان،و دستیابی به الگوي کشت متناسب با کاربرد پساب شهري در اراضی زراعی روستاي امرغان واقع در غرب مشهد اجرا گردید.
مواد و روشها
این پژوهش درقالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی درسه تکرار در اراضی زراعی روستاي امرغان، واقع در غرب مشهد ودر مجاورت تصفیه خانههاي فاضلاب پرکندآباددر سال زراعی1388-1389 اجرا گردید.تیمارهاي اعمال شده شامل آبیاري با آب چاه وآبیاري با پساب بود.رقم گندم کشت شده گاسکوژن بود. بعد از برداشت محصول نمونه برداري از خاك صورت گرفت.
در طی فصل رشد،در چند نوبت از پساب مورد استفاده وآب چاه نمونهبرداري انجام شد. در آزمایشگاه بخش تحقیقات خاك و آب مشهد تجزیههاي فیزیکی وشیمیایی خاك،آب،پسآب صورت گرفت و غلظت عناصر جذب شده در دانه و کاه گندم اندازه گیري شد.اندازه گیري غلظت عناصر سنگین در آب،پساب ،خاك مزرعه ودانه وکاه گندم در آزمایشگاه بخش شیمی موسسه تحقیقات خاك و آب صورت گرفت.پس از برداشت عملکرد دانه،کاه و بیوماس گندم در هر تیمار اندازه گیري شد.تجزیه واریانس دادههاي بدست آمده با استفاده از نرم افزار آماري SAS انجام پذیرفت و مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون دانکن صورت گرفت.
نتایج و بحث
pH و هدایت الکتریکی پساب بکاررفته در محدوده قابل استفاده براي آبیاري محصولات کشاورزي است - جدول . - 1
جدول - 1 پاره اي از ویژگیهاي شیمیایی آب و پساب مورد استفاده - میلیاکیوالان در لیتر -
جدول -2 استاندارد خروجی فاضلاب ها در ایران - معاونت تحقیقاتی سازمان حفاظت محیط زیست -
دامنه تغییرات pH خاك ها بین8 -8/2 بود - جدول . - 3پساب سبب افزایش کربن آلی خاك شد - جدول. - 4همچنین نیتروژن،پتاسیم، منگنز و کلر در عمق0 -30 ساتتیمتري،فسفر،آهن،روي و بور در عمقهاي0 -30 و 30-60 سانتیمتري خاك افزایش یافت - جدول - 3 .بطور کلی کاربرد پساب به علت داشتن عناصر معدنی قابل جذب ونیز مقدار زیاد مواد آلی حاصلخیزي خاك رابهبود بخشیده است.
جدول-3 پارهاي از ویژگیهاي شیمیایی خاك تیمارهاي آزمایش پس از برداشت گندم
غلظت قابل جذب عناصر سنگین کادمیم ،سرب و نیکل در هر دو عمق خاك به مقداربسیار کم افزایش یافته است.در حالیکه مقدار کبالت در هر دو عمق کم شده است - جدول . - 4
جدول -4 غلظت عناصر سنگین در خاك مزرعه بعد از برداشت گندم - میلیگرم بر کیلو گرم -
عملکرد دانه در دو تیمار اختلاف معنیداري با یکدیگر نداشتند . ولی بین دو تیمار اختلاف عملکرد کاه در سطح احتمال0/0 1معنی دار بود - جدول آنالیز واریانس گزارش نشده است - .کاربرد پساب باعث کاهش عملکرد کاه گردید - جدول - 5و شاخص برداشت افزایش یافت.این افزایش حاکی از این است که اختصاص وحمل مواد به اندام هاي زایشی - دانه - به عنوان مخزن نسبت به اندام هاي رویشی درتیمار استفاده از پساب بیشتر صورت پذیرفته که در نتیجه شاخص برداشت افزایش یافته است.
جدول-5 اثر تیمارهاي آبیاري بر عملکرد و شاخص برداشت گندم
در دانه گندم آبیاري شده با پساب جذب نیتروژن افزایش یافته درحالیکه جذب آن در کاه کم شده است.افزایش نیتروژن به معناي زیادتر شدن پروتئیین دانه میباشد .دراین تیمار جذب فسفروپتاسیم نیز در دانه افزایش ودر کاه کاهش یافته است - جدول6 - .جذب کلسیم و منیزیم هم در دانه وهم در کاه کاهش یافت.میزان سدیم وکلردر دانه تقریبا تغییري نیافته ولی مقدار آنها درکاه افزایش یافت. جذب عناصر میکرو شامل آهن، منگنز،روي،مس وبر در دانه گندم آبیاري شده با پساب افزایش یافت.میزان جذب آهن،روي و مس در کاه کاهش یافت. جذب منگنز و بر درکاه درهر دو تیمار تقریبا بدون تغییر باقی ماند.
جدول-6 اثر تیمارهاي آبیاري بر غلظت عناصر در دانه و کاه گندم رقم گاسکوژن
