بخشی از مقاله
چکیده:
فرهنگ ایرانی - اسلامی مهمترین شاخصه الگوی گردشگری در کشور است .بی شک مهمترین مولفه برای تدوین چنین الگویی در نظر گرفتن قابلیت های فرهنگ ایرانی اسلامی و اجتناب از گرفتار شدن در دام توسعه غربی صنعت گردشگری است که به بسیاری ازنمودهای فرهنگی ایران به چشم یک محدودیت می نگرد. گردشگری فرصتی برای توسعه فرهنگی است. اما توسعه برنامه ریزی شده گردشگری می تواند بر نظام ارزش ها، سبک زندگی، روابط خانوادگی، رفتار فردی و ساختار جامعه میزبان تأثیرات مثبت داشته باشد.
این صنعت در ساختارهایِ فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی عصر پسامدرن در جامعه حال حاضر شهری ایران بسیار با اهمیت است. توسعه گردشگری شهری با ارتقای ابعاد کمی و کیفی با حداکثر بازده یکی از مهترین فعالیت های عمده مدیریت اجرایی شهرها در عصر حاضر می باشد.این مقاله با ذکر سوالاتی نظیر اینکه گردشگری تا چه حد بر فرهنگ یک جامعه می تواند تاثیر گذار باشد؟
آیا در جامعه مدرن می توان با به کار گیری صنعت گردشگری رویکردی به فرهنگ بومی کشور داشت ؟ولازمه مدیریت گردشگری در فرهنگ شهری چه می باشد؟ ارایه شده است.
در مقاله حاضر با استناد به مطالعات مختلف با روشی شناختی - تحلیلی به بررسی اثرات فرهنگی و اجتماعی گردشگری می پردازیم تا ضمن شناخت ابعاد گردشگری، و مدیریت و برنامه ریزی برای آن، اثرات آن را بر فرهنگ و اجتماع نشان دهیم. نتایج تحلیل نشان می دهد گردشگری نقش مهمی در ایجاد تغییرات فرهنگی به خصوص فضای شهری دارد.
مقدمه:
گردشگری شهری، یکی از مهمترین و پیچیده ترین فعالیت های فضایی و مکانی انسان در جامعه شهری است، به نظر صاحبنظران، جهانگردی شهری یک فرصت بزرگ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای کلانشهرها بوجود می آورد، که این فرصت نقش بسیار موثری در ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان در ابعاد مختلف می تواند ایفاء کند.در واقع این صنعت در جامعه شهری به عنوان فعالیت چهارم زندگی شهرنشینی، بر اساس اختصاص دادن فضاهای خاص برای گذران اوقات فراغت و نیازهای مختلف تفریحی، میراثی، تاریخی و ...
امروزه نقش بسیار مهمی در ساختارهای فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به شکل مثبت و منفی از طریق رفت و آمد گردشگران داخلی و خارجی به خود اختصاص داده است. ورود سبک های هنری غربی مختلف از جمله در حوزه معماری در کنار مدل های اروپایی توسعه شهری موجب گشت تا فرهنگ شهر، در طول یک روند پر سرعت کم رنگ گردد به طوری که امروزه سبک معماری اصیل ایرانی در شهرها و روستاهای ایرانی کمتر به چشم می آید.
کم رنگ شدن هویت مکانی موجب گشته است تا تفاوتی در هویت شهرها و روستاها احساس نشود و این بی هویت شدن مکانی منجر به از دست رفتن فرهنگ های بومی و از دست رفتن هنجارهای اجتماعی گشت که یکی از پیامدهای آن ترویج سبک های زندگی غیر اسلامی- ایرانی در جامعه است. هویت یک مکان موجب می گردد که یک نقطه جغرافیایی از یک نقطه جغرافیایی دیگر متماییز گردد به عبارتی دیگر هویت فرهنگ یک شهر آن چیزی است که موجب می گردد یک شهربا فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود با شهری دیگر تفاوت و تمایز داشته باشد.
لذا،از عواملی که موجب جذب گردشگران می گردد ا لمان ها و مبلمان های شهری می باشند که در کنار فرهنگ آن شهر خود نمایبی می کنند.اگر المان ها و نقاط جذب گردشگری شهر هویت و فرهنگ خود را از دست دهد ، نمی تواند بر روی گردشگران تاثیر گذار باشد و هویت آن مکان را به آنان القا نماید. بنابراین گردشگری و فرهنگ هر مکانی به خصوص شهر ها که با تاثیرمدرنیته متحول شده اند، باید با نظارت ، مدیریت و برنامه ریزی صحیح آن مکان پیوند عمیق و اصولی داشته باشند تا مخاطب را جذب نمایند.
بومی کردن گردشگری با آن چه از آن به عنوان گردشگری بومی یاد می شود، باید از تطابق گردشگری با محیط زیست و محیط فرهنگی هر مکان برنامه ریزی شود. در این رهیافت نگرشی دوسویه از جریان گردشگری وجود دارد؛ از یک سو گردشگری بومی شامل عمل و عکس العمل گردشگران است و از دیگر سو، اندازه و وسعت و دامنه عملکردی گردشگری را نشان می دهد.
در زمینه عمل و عکس العمل گردشگران پیوسته مفهومی از تطبیق رفتاری وجود دارد که در چارچوب کنش پذیری بین میزبان و گردشگر رخ می دهد.امروزه گردشگری با توجه به دامنه تقاضا و نیازهای فضاهای جغرافیایی رو به توسعه بوده و از اهمیت و جاذبه خاص برخوردار است. در سه دهه اخیر که اقتصاد سنتی تعدادی از کشورها به رکود سختی دچار شده ،گردشگری بومی به کمک اقتصاد آنها شتافته و این امر خود دوام و ادامه حیات آن جوامع را به درآمد دیگری وابسته کرده است.
متمایز و یکتا بودن ایران و ایرانی در طول تاریخ از سایر تمدنهای بشری ریشه در فرهنگ و نگرش ایرانی نسبت به زندگی و حیات بشری دارد. این تمایز در حوزه هنر به اوج شکوه خود رسید و در طول صدها سال بطور پیوسته و همیشگی هنر بومی کشور خصوصا در حوزه معماری در منطقه غرب آسیا و خاورمیانه یکتا بوده است.
-1-1 مفهوم گردشگری
گردشگری مقوله ای است که بیش از هر چیز در تمام نمایه های بیرونی و ظاهری خود متوجه فرهنگ است و در این راستا اهدافی را به دنبال دارد.هر چند گردشگری در صورت فقدان دستاوردهای اقتصادی به شکست خواهد انجامید، اما جنبه های فرهنگی و توجه کافی به امور فرهنگی تقدم منطقی بر همه اهداف اقتصادی کار است. شاید هزینه های مورد نیاز برای تامین اهداف فرهنگی در امر گردشگری ظاهراٌ گزاف باشد و در کوتاه مدت بازدهی مستقیم نداشته باشد.لیکن بازدهی اقتصادی آن در بدو امر غیر آشکار بوده و در متنوع ترین اشکال خود به صورت منافع اقتصادی که پایه معبر اصلی اقتصاد گردشگری هستند آشکار خواهد شد.
-1-2 تعریف گردشگر - توریست -
واژه گردشگری معادل فارسی واژه Tourism - توریسم - در زبانهای انگلیسی، فرانسه و آلمانی است. لغت توریسم از کلمه تور - Tour - به معنای گشتن اخذ شده که ریشه در لغت لاتین Tourns به معنای دور زدن، رفت و برگشت بین مبدا و مقصد و چرخش دارد. این لغت از یونانی به اسپانیایی، فرانسوی و در نهایت به انگلیسی راه یافته است . - Oxford, 1970, 189 - بررسی مفهوم گردشگری نیازمند شناخت مفهوم وقت فراغت و اهمیت آن در زندگی انسان امروزی است. "فراغت یک نیاز همگانی و از این جهت یکی از مسائل اساسی عصر حاضر است. فراغت مرتبط با کار است و این دو، جنبه هایی از یک واقعیتند. برای بیشتر مردم فراغت به معنای زمانی است
که در آن احساس آزادی عمل دارند. البته هر کس می تواند آزادانه برای بهره گیری از زمان فراغت خود راهی بیندیشد. ولی در این اندیشه چندان هم آزاد نیست، زیرا باید از میان امکانهای فراغت یکی را انتخاب کند. فراغت به مانند یک ورزش روانی و عصبی باید روح اندوهگین و یأس و ناامیدی را به نشاط و امید برساند. با افزایش اوقات فراغت انسان در دنیای صنعتی شده که ماشین به کمک انسان ها وارد فعالیت های اقتصادی شده، نیاز به سفر و تمایل فردی و جمعی به آن نیز رو افزایش گذاشت. در نتیجه گسترش سفر و تفریح توآم با سفر مفهوم گردشگری نیز کاربرد فراوانی یافت.
براساس تعریف سازمان جهانی جهانگردی ، گردشگر کسی است که به سرزمین یا کشوری غیر از محل اقامت دائمی خود مسافرت می کند و دست کم یک شب و حداکثر یک سال در آنجا می ماند و دلیل عمده ی مسافرت او تفریح، استراحت، دیدار بستگان، درمان، زیارت اماکن مقدس، بازدید از آثار تاریخی و مراکز فرهنگی وهنری، شرکت در مسابقات ورزشی یا تماشای آن، دیدن نمایشگاههای
بازرگانی یا مراکز فعالیتهای اقتصادی و شرکت در همایش ها و نشست هاست.
-2-1 اهمیت گردشگری
مطابق برآورد سازمان جهانی گردشگری، کل گردشگران دنیا در سال 1950، تقریبا 25 میلیون نفر و در سال 2000 حدود 700 میلیون نفر بود که در سال 2020 به حدود یک میلیارد و 600 میلیون نفر خواهد رسید. درآمدهای حاصل از گردشگری نیز در سال 1980 حدود 105 میلیارد دلار بوده که در سال 2000 به 476 میلیارد دلار افزایش یافته است و در سال 2020 به حدود یک میلیارد و 590 میلیون دلار خواهد رسید.
اهمیت فرهنگی و سیاسی گردشگری از قابلیت تبادل اطلاعات بین گردشگران و جامعه محلی در زمینه های فرهنگی، ادبی، تاریخی، آداب و رسوم، ایجاد درک مشترک منطقه ای، ملی و جهانی از مسائل انسانی، ایجاد روحیه و ظرفیت همزیستی مسالمت آمیز جوامع مختلف و توسعه روحیه صلح طلبی، ناشی می شود.
گرایش مردم جهان به یافتن آسان ترین و مؤثرترین راه برای گفتگوی فرهنگ ها، سبب شد که نقش گردشگری در این تعاملات هر روز حیاتی تر شود. از لحاظ سیاسی نیز نقش گردشگری از آن نظر اهمیت دارد که انسان ها از تجارب تلخ و شیرین حکومتداری در طول تاریخ و در تمدن های مختلف مطلع می شوند و ضمن برقراری پیوندهای عاطفی و انسانی با یکدیگر، با زاویه دید وسیع تری به دیگر فرهنگها مینگرند و روابط سیاسی تمدنها را بر پایه اقتصاد و تفاهم ملل متعادل تر می کنند.
بدیهی است که قرابت و روابط فرهنگی ملل، از آنجا که پایه و اساس صلح و دوستی و به تبع آن روابط اقتصادی میان آنهاست، در توسعه همه جانبه آنها نیز سهم بسزایی دارد . - کریمی ،1392،12 - جهانگردی، گسترش افقهای اندیشه ساکنان کشورهای مقصد را از راه تغییر نگرش بومی و کاهش پیشداوریهای با خصلت ملّی را میسّر میسازد. جهانگردی از نظر فرهنگی، گسترش فرهنگهای منطقهای، هنرهای مردمی، و گنجینهها را امکانپذیر میسازد .
-3-1 انواع و منابع گردشگری
گردشگری با توجه به اهداف و خصوصیات مکانی مقصد سفرها دارای تنوع موضوعی گوناگونی است. برای طبقه بندی انواع گردشگری از معیارهای گوناگونی نظیر زمان و مدت سفر، انگیزه اصلی سفر و قلمرو سرزمینی سفر استفاده میشود. همه انواع سفرهای گردشگران در دو گروه کلی طبیعی و اجتماعی قابل دسته بندی هستند.
گروه نخست بر اساس هدف بهره مندی از طبیعیت و سفر به مناطق دارای ارزش محیطی و طبیعی شناخته می شوند و در گروه دوم خصیصه های اجتماعی و مکان های واجد این ارزش خاص، مقصد سفرها را تعیین می کنند. منابع گردشگری در هر دو گروه متنوع هستند و گردشگران بر اساس شناخت از موقعیت جغرافیایی این منابع و خصوصیات آنها به سفر میروند. مهمترین منابع گردشگری طبیعی و اجتماعی در ادامه ذکر میشوند:
